Użyteczność jest to satysfakcja, którą dana osoba uzyskuje ze spożycia jakiegoś dobra lub usługi lub też udziału w jakimś rodzaju działalności.

Gospodarstwo domowe (konsument) - jedno lub wieloosobowy podmiot gospodarczy, oparty zazwyczaj na więzach rodzinnych, działający w sferze konsumpcji, którego celem jest zaspokojenie potrzeb wszystkich członków, dzięki wspólnemu zarządzaniu dochodami uzyskiwanymi przez wszystkich lub tylko niektórych z nich.

Gospodarstwa domowe są wyodrębnionymi, ekonomicznie samodzielnymi mikropodmiotami. Obok przedsiębiorstw są one głównymi podmiotami gospo­darczymi w gospodarce rynkowej.

Gospodarstwa domowe pełnią dwie ważne funkcje: ekonomiczną i spo­łeczną.

Ekonomiczne funkcje gospodarstw domowych wynikają z faktu ich powią­zania z całością procesów gospodarczych, w których współdziałają one z innymi podmiotami gospodarczymi, a więc z przedsiębiorstwami i państwem. Ekono­miczne funkcje gospodarstw domowych przejawiają się: w funkcji konsumpcyj­nej i produkcyjnej.

Poza funkcjami ekonomicznymi gospodarstwa domowe pełnią też ważne funkcje społeczne: funkcję reprodukcyjną (reprodukcja biologiczna) i funk­cję wychowawczą.

W swoich wyborach konsument dąży do maksymalizacji użyteczności, czyli, do wybrania takiej kombinacji konsumowanych dóbr, która daje mu możliwie największe zadowolenie.

Użyteczność całkowita (UC) jest sumą użyteczności konsumowanej ilości produktu lub usługi.

Użyteczność marginalna (UM) wyraża zadowolenie konsumenta ze zwiększe­nia (zmniejszenia) konsumpcji danego dobra o kolejną, dodatkową jednostkę.

Prawo malejącej użyteczności krańcowej (I prawo Gossena) mówi, że zadowolenie z pierwszej konsumowanej jednostki dobra jest znacznie większe aniżeli z kolejnej, drugiej jednostki. W rezultacie przyrosty zadowolenia z konsumowania mierzone jako użyteczność marginalna zmniejszają się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra. Zależność ta jest odwracalna.

Konsument maksymalizujący korzyści (zadowolenie) z konsumpcji będzie ją zwiększał aż do momentu, w którym UM = 0.

Maksymalne zadowolenie (maksymalną użyteczność) z konsumpcji dobra A i B konsument osiąga wówczas, kiedy stosunek użyteczności krańcowych tych dóbr zrówna się z relacją ich cen. A więc użyteczności krańcowe (UM) tych dóbr są proporcjonalne do ich cen (P):

UM(A /P(A) = UM(B)/P(B)

Prawidłowość tę nazywamy II prawem Gossena.

Krzywa obojętności przedstawia wszystkie kombinacje konsumpcji dwóch dóbr, które są dla konsumenta obojętne. Każda z tych kombinacji daje konsumentowi takie samo zadowolenie. Oznacza to, że dana krzywa obojętności charakteryzuje się stałym poziomem zadowolenia.

Krzywych obojętności może być nieskończenie wiele. Istnieje zatem cała rodzina krzywych obojętności, które narysowane w jednym układzie współtworzą tzw. mapę obojętności, albo mapę potrzeb gospodarstwa domowego.

Konsument dążąc do uzyskania coraz większych użyteczności (satysfakcji), stara się znaleźć na jak najwyższej krzywej obojętności.

Krzywe obojętności konsumenta posiadają cztery podstawowe cechy:

• Krzywe obojętności mają nachylenie negatywne.

• Krzywe obojętności nie mogą przecinać się.

• Krzywe obojętności są wypukłe w stosunku do początku układu.

• Krzywych obojętności jest nieskończenie wiele.

Cechy krzywych obojętności wynikają z założeń odnoszących się do preferencji konsumenta, zwłaszcza do założenia o przechodniości preferencji oraz założenia o nienasyconości konsumenta.

Krańcowa (Marginalna) Stopa Substytucji (MSSxy) określa jaką ilość dobra Y należy poświęcić w celu zwiększenia konsumpcji dobra X o jednostkę w sytuacji kiedy konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności, czyli nie zmienia poziomu zadowolenia z konsumpcji.

PRAWO MALEJĄCEJ MSS - Zwiększając konsumpcję dobra X (np. jabłek) konsument jest skłonny zre­zygnować z coraz mniejszych ilości dobra Y (np. pomidorów) w zamian za po­większenie konsumpcji dobra X o dodatkową jednostkę.

Linia budżetowa oddziela kombinacje osiągalne od nieosiągalny W przestrzeni trójkątnej poniżej linii budżetowej znajdują się wszystkie kombinacje miesięcznej konsumpcji owoców i warzyw osiągalne dla konsumenta przy danym dochodzie (DP) oraz przy danych cenach obydwu dóbr (Px i Py). Każda kombinacja konsumpcji owoców i warzyw (dóbr X i Y) znajdująca powyżej linii jest, przy tych parametrach, nieosiągalna dla konsumenta (przyj mniej, aż do zmiany cen dóbr lub dochodu konsumenta). Wybory konsumenta dotyczą jedynie kombinacji osiągalnych dla niego w danym okresie czasu.

Dp = Qx x Px + Qy x Py

Punkt, w którym konsument maksymalizuje zadowolenie z konsumpcji znajduje się na najwyższej krzywej obojętności możliwej do osiągnięcia przy danych ograniczeniach. Jest to punkt styczności linii budżetowej (ścieżki cen) z krzywą obojętności.

Ścieżka konsumpcji dochodowej pokazuje reakcje konsumenta na zmiany dochodu przy założeniu stałości cen nabywanych dóbr.

Reasumując należy stwierdzić, że popyt gospodarstwa domowego zależy od jego preferencji, wyrażonych w formie krzywych obojętności, oraz od danych ograniczeń ekonomicznych - dochodu i relatywnych cen rynkowych dóbr i usług.

---