Przypadek 6
Radek K. lat 13
1. Dane identyfikacyjne.
Badany urodził się w 1976 roku w Bydgoszczy. Matka pracuje jako sprzątaczka, ojciec nie utrzymuje z synem żadnych kontaktów. Robert z matką mieszka w Bydgoszczy. Wraz z nimi zamieszkują jeszcze krewni matki, jej brat z żona i 4 dzieci. Robert od 6-go miesiąca życia przebywał w żłobku, następnie do chwili pójścia do szkoły był w przedszkolu. W przedszkolu sprawiał duże trudności wychowawcze i był agresywny w stosunku do innych dzieci. Po pójściu do szkoły 1983 roku od początku miał duże trudności w nauce. W …. Roku był badany w poradni wychowawczo-zawodowej, gdzie stwierdzono „dysharmonie funkcji intelektualnych i brak zainteresowania nauką”.
Trudności w nauce pogłębiają się przez ciągłe, systematyczne wagary. W klasie czwartej stwierdzono bardzo znaczne braki w materiale szkolnym i uczeń nie otrzymał promocji do klasy V.
2. Charakterystyka czynu przestępczego.
Radek K. dokonał trzech kradzieży, na skutek, których przyznano mu nadzór kuratora sądowego. Pierwsza kradzież miała miejsce w dniu …. roku. Chłopiec będąc u kolegi w domu zabrał z pokoju zegarek męski.
W dniu … ukradł koledze z klasy pieniądze, które miały służyć na zapłacenie abonamentu na obiady szkolne. Dnia … roku nieletni będąc w okolicy stacji benzynowej przy Al. 1-go Maja zabrał leżące na masce przedniej samochodu marki „polonez” zakupy. Właściciel szybko zauważył ich brak i interwencja przyniosła efekty. Chłopiec został odprowadzony do komisariatu policji. Początkowo nie przyznawał się do kradzieży, następnie tłumaczył to niewiedzą i chęcią zabrania przedmiotów do zabawy…”. Do poprzednich kradzieży przyznał się dopiero w sądzie, gdy przedłożono mu jako dowód zegarek i zeznania kolegów. Kłamstwa, kradzież i wagary powodują już dużą szkodliwość społeczną nieletniego w środowisku, biorąc pod uwagę jego wiek oraz niewydolność wychowawczą rodziny.
3. Geneza czynu przestępczego
Przyczyn, które doprowadziły do popełnienia przez nieletniego czynów przestępczych należy dopatrywać się w rodzinie nieletniego, jego organizmie, konstrukcji psychicznej oraz środowisku szkolnym nieletniego. Radek jest dzieckiem bardzo konfliktowym. Miedzy innymi wynika to z jego budowy fizycznej. Zawsze był dużo mniejszy i drobniejszy od swoich kolegów, rówieśników i to starał się „nadrobić” agresją. Jest dzieckiem, które nie ma kolegów. Nie utrzymuje z nikim kontaktów koleżeńskich. Należy do samotników.
W związku z popołudniową pracą matki kontakty z nią są ograniczone, a jednocześnie największym problemem jest alkoholizm matki. Matka wieloletnia alkoholiczka, nie ma wpływu na dziecko. Ojca nie zna i nigdy go nie widział. Rodzina matki zamieszkująca wspólnie stwarza bardzo napiętą i złą atmosferę domową, zazwyczaj buntując dziecko przeciwko matce. Są to sami dorośli ludzie, z którymi Robert nie ma żadnych kontaktów emocjonalnych. W dwóch pokojach mieszka osiem osób, co powoduje ogromną ciasnotę. Robert nie ma własnego kąta, a matka nie wyznacza mu żadnych kwot na potrzeby osobiste, co spowodowało między innymi zagarnięcie przez nieletniego cudzego mienia.
Uwarunkowania nieprzystosowania społecznego Roberta należy również upatrywać w środowisku szkolnym dziecka. Bardzo duże zaległości programowe w szkole oraz wagary pogłębiają jego braki. Chłopiec jest odrzucony w środowisku szkolnym, jako uczeń nie jest lubiany przez nauczycieli i uczniów. Sam dostrzega duże różnice w traktowaniu jego i pozostałych kolegów. Nauczyciele robią wszystko, aby chłopiec zaczął systematyczna naukę. Koledzy jednak stronią od niego, chłopiec wagaruje i jak najmniej przebywa w szkole. W nauce nikt mu nie pomaga. Na wyznaczone przez nauczycieli douczanie z podstawowych przedmiotów nie uczęszcza. W ostatnim czasie zauważono również, ze zaczął palić papierosy i spotykać ze starszymi kolegami.
4. Charakterystyka osobowości nieletniego.
W wyniku przeprowadzonych badań psychologicznych stwierdzono poziom rozwoju funkcji intelektualnych w granicach normy. Chłopiec nie wykazuje zainteresowania nauką. Jest typem samotnika, wykazuje agresywna postawę wobec kolegów. Nie ma żadnych osób, z którymi mógłby się identyfikować. Nie ma również możliwości rozwoju swojej osobowości, ponieważ przebywa w bardzo ubogim społecznie-kulturowo środowisku. Matka nie rozmawia z dzieckiem nie pyta o jego problemy.
W rozmowie z nieletnim opowiada o wielu swoich wymyślonych przyjaciołach i o odwiedzającym go ojcu. Wynika z tego, że czuje się bardzo osamotniony. Wykazuje duże braki w zaspokojeniu podstawowych potrzeb psychicznych: miłości, uznania, bezpieczeństwa, kontaktu i przyjaźni z drugim człowiekiem. Pragnie poznać ojca i być blisko niego, chociaż nie chce o ojcu dużo mówić, twierdzi, że go kocha. O matce wyraża się bardzo życzliwie, koloryzując jej zachowania i jej stosunek do niego samego. Gorąco i gwałtownie zaprzecza jakoby matka piła. Chłopiec ma bardzo rozwinięta wyobraźnię jest typem „marzyciela”, bardzo wrażliwy, świadomy swej sytuacji i izolacji psychicznej, którą boleśnie odczuwa. Często gubi się w swoich wypowiedziach. Z jednej strony mówi, że lubi dom, jednak woli przebywać poza nim, z drugiej jednak twierdzi, że chętnie by z niego uciekł.
5. Charakterystyka środowiska rodzinnego.
Nieletni pochodzi z rodziny niepełnej. Matka wychowuje go sama, nie utrzymuje kontaktów z ojcem dziecka. Matka pracuje jako sprzątaczka sklepie garmażeryjnym, gdzie zarabia około 15.000 zł. Ojciec przesyła regularnie alimenty w wysokości 4.000 zł (badanie z 1988 roku). Zajmują mieszkanie dwupokojowe w nowym budownictwie wraz z bratem matki, jego żoną oraz dwoma synami i dwiema córkami, którzy są już dorośli. Właścicielem mieszkania jest matka nieletniego. Chłopiec wraz z matką oraz dwoma dorosłymi kuzynkami zajmują jeden pokój, pozostali domownicy drugi. Mimo tego, iż matka badanego i on sam są głównymi lokatorami mieszkania, sytuacja ich jest tragiczna. W trakcie badań nie udało się ustalić, dlaczego doszło do wspólnego zamieszkania matki chłopca z rodzina brata i to dość liczną. Chłopiec jest często świadkiem głośnych awantur matki ze swym bratem oraz obelżywych słów, które są kierowane przeciwko matce. Mieszkanie jest zaopatrzone podstawowe sprzęty gospodarstwa domowego, telewizor, radio, lodówkę. Ogólnie sprawia wrażenie względnie zadbanego. Chłopiec nie ma swojego miejsca do spania. Śpi na tapczanie wspólnie z matką. Nie ma również miejsca do odrabiania lekcji. Jeżeli już cos pisze, to robi to przy ławie stojącej na środku pokoju. Matka podczas rozmowy wykazuje bardzo niski poziom intelektualny, twierdzi, że nieletni ”… i tak ma wszystkie wygody”.
Stosuje liberalny styl wychowania. Chłopiec nigdy nie jest rozliczany z czasu spędzonego poza domem oraz z wyników nauczania. Matka nie stosuje również żadnych metod wychowawczych. Jest ona bardzo pobłażliwa, pozwala na wiele synowi. W wywiadzie domownicy twierdza, że z chłopca wyrośnie przestępca. Zarówno kuzyni jak i wujostwo nie pomagają chłopcu w jego problemach.
Robert czuje do nich nienawiść zdaje sobie sprawę z własnej sytuacji, chciałby mieszkać z matką i zapewne, dlatego w rozmowie podkreśla swą chęć ucieczki z domu. Wszyscy domownicy prezentują niską kulturę bycia i brak jakichkolwiek zainteresowań. Brak pozytywnych więzi emocjonalnych między domownikami jest najbardziej destruktywnym elementem tegoż środowiska.
6. Charakterystyka środowiska szkolnego.
Nieletni jest uczniem klasy IV. Przez swoje zaniedbania szkolne klasę te powtarza drugi raz. Miał bardzo duże zaległości w nauce spowodowane niesystematycznością oraz wagarami. W klasie II poddany został badaniom w poradni wychowawczo-zawodowej, gdzie stwierdzono słaba stymulację rozwoju i zalecono ćwiczenia kształcące słuch fonetyczny oraz usprawniające technikę rachunkowa. Skierowany na zajęcia wyrównawcze zlekceważył je i w ogóle na nie, nie uczęszczał.
Nie przygotowuje się do zajęć szkolnych, nie ma odrobionych zajęć domowych. W klasie traktowany jest przez kolegów z lekka ironia z powodu jego drobnej budowy ciała i trudności w nauce. Żadne z kolegów nie chce mu udzielać pomocy, bojąc się jego agresji fizycznej i werbalnej oraz znanej w środowisku szkolnym „burzliwej rodziny”.
Nauczyciele jego trudności w nauce tłumacza ogólnym brakiem w wiadomościach z klas niższych. Jako uczeń klasy IV technikę czytania ma opanowaną na poziomie klasy II, zaś działania matematyczne na poziomie klasy III. Nauczyciele nie dają mu szans na promocję do klasy V.
Nieletni wobec nauczycieli przejawia postawę raczej obojętną, tylko w niektórych przypadkach - szczególnie w stosunku do swej wychowawczyni - przejawia postawę aprobującą i życzliwą. Wychowawca klasy nie utrzymuje kontaktów z matka, bowiem nie zgłasza się ona na wezwania i nie przychodzi na zebrania klasowe. Nauczycielka w trakcie rozmowy oświadczyła, iż do domu chłopca z wizytą sama się nie wybierze z powodu „strachu przed agresywną rodziną”.
7. Charakterystyka programu resocjalizacji.
Dozór nad nieletnim Radkiem sprawowany jest na podstawie wyroku sądowego od roku. Kurator Roberta to mężczyzna w wieku 52 lat, posiadający wyższe wykształcenie ekonomiczne. Jego staż pracy kuratorskiej wynosi 10 lat i obecnie sprawuje kuratelę nad 5 podopiecznymi. Kurator nawiązał kontakt z nieletnim zaraz po wydaniu orzeczenia sądu. W rodzinie został przyjęty z dużym dystansem.
Rozmowa zaczęła się rozwijać dopiero, gdy w pokoju pozostał tylko z matka nieletniego i nieletnim. Kurator społeczny uważa, że od początku został zaakceptowany przez nieletniego i jego matkę. Radek jest bardzo wylewny przed kuratorem, powiedział, że będzie go traktował jak ojca. Do domu nieletniego przychodzi średnio jeden raz w miesiącu, rozmawia o szkole, o sprawach domowych i na tym kończy się współpraca.
Jeżeli zachodzi taka potrzeba to pomaga Radkowi w odrabiani zadań domowych. Jako główne metody stosuje wydawanie poleceń, instruowanie, wyrażanie aprobaty i dezaprobaty oraz stara się wdrażać nieletniego do „pracy nad swoim charakterem”.
Podczas rozmów z matką instruuje ją na temat sposobu wychowania syna, spędzania wspólnego czasu wolnego. Ze szkoła kurator kontaktował się tylko raz osobiście i jeden raz telefonicznie. Podczas pobytu w szkole wysunął możliwość uczestnictwa nieletniego w zespole korekcyjno-wychowawczym, co zostało zaakceptowane, ale nieletni, jak już wspomniano, z tego nie korzysta.
Kurator zalecił matce kontrolowanie czasu wolnego syna oraz dopilnowanie jego nauki szkolnej. Chłopiec przezywa potrzebę własności, bardzo pragnie mieć „to, co inne dzieci”. Własny pokój, wiele zabawek, sprzęt radiowy. Nie ma on szans na chwilę samotności, które potrzebne są każdemu. Radek interesuje się mechanizacją, lubi oglądać pędzące pociągi, pracujące maszyny budowlane. Chłopiec całe popołudnie nie widzi pracującej matki, a gdy wraca jest w stanie nietrzeźwym, kładzie się spać i nie rozmawia z synem. Nieletni sprawia wrażenie zagubionego, zamyślonego, a problemy wynikające z braku zabezpieczenia potrzeb psychicznych znacznie przerastają jego wiek.
Czy dokonano pełnej diagnozy?
Jakie pojawiły się elementy niedostosowania społecznego? (Ewentualne przyczyny)
Czy opracowano proces resocjalizacji?
Czy informacje w sprawozdaniach można uznać za rzetelne?
Jaka jest prognoza resocjalizacyjna?
Jakie czynności warto jeszcze podjąć?