Metoda sześciu kapeluszy myślowych, zwanych też kolorowymi kapeluszami
Edwarda de Bono.
Metoda sześciu myślowych kapeluszy jest przykładem metody aktywizującej, czyli takim sposobem nauczania, w którym nauczyciel nie przekazuje dzieciom gotowej wiedzy, lecz stwarza warunki do samodzielnego uczenia się. Metoda ta jest również sposobem zachęcenia dzieci do swobodnego wypowiadania się oraz współpracy w grupie.
Ważnym czynnikiem tej metody, zachęcającym do wypowiedzi jest tutaj symbol kapelusza, który daje dziecku poczucie bezpieczeństwa. Nakrycie głowy często jest związane z rolą, jaką ktoś odgrywa w danym momencie, jest to taka część garderoby, którą można najłatwiej włożyć i zdjąć. Metoda sześciu kapeluszy polega na kierowaniu myśleniem utrzymującym uwagę na konkretnych aspektach zagadnienia i na pewnych typach myślenia. Sprawia, że praca nad rozważanym zagadnieniem, z użyciem kapeluszy jest zdyscyplinowana. Kapelusze są umownymi atrybutami wyróżniającymi owe typy myślenia i osoby w grupie wyznaczone do roli postępowania zgodnie z tymi typami.
W grupie dyskutantów możemy utworzyć podgrupy przypisując im różne kapelusze. Każda z grup naradza się i następnie, przedstawia swoje propozycje. Inny sposób pracy (mniej formalny i z mniejszym przygotowaniem) polega na uczestnictwie wszystkich dyskutantów w kolejnych fazach rozwiązywania problemu, w różnych kapeluszach.
Myślowe kapelusze można wykorzystywać przynajmniej na dwa sposoby:
Sporadyczny - gdy używamy jednego - najwyżej dwóch kapeluszy. W czasie narady ktoś z uczestników proponuje użycie jednego z kapeluszy. Kapelusz był w użyciu przez 2-3 minuty. Skierował myślenie na konkretne tory albo zmienił jego kierunek.
Następnie narada toczy się dalej. To prosty i najczęstszy sposób stosowania metody.
Usystematyzowany. Aby szybko i skutecznie rozwiązać jakieś zagadnienie korzystamy z wszystkich kapeluszy w określonej kolejności.
Kapelusze symbolizują sześć różnych sposobów myślenia, analizy problemu oraz argumentacji:
kapelusz biały- jest to informacja neutralna, nie ma w nim argumentów czy propozycja. Są fakty, liczby, zestawienia, statystyka. Kapelusz ten określa, co wiemy? jakie dane musimy zdobyć? Zakładając ten kapelusz działamy jak komputer- nie wydajemy żadnych opinii.
kapelusz czerwony- oznacza emocje, odczucia, przeczucia i intuicję. W pewien sposób jest przeciwieństwem białego, nie interesują nas fakty, tylko ludzkie uczucia. kapelusz ten wyraża przypuszczenia i kieruje sie intuicją. nie musi być obiektywny, nieobce są mu strach, złość, nadzieja i miłość.
kapelusz czarny- zajmuje się prawdziwością i realnością, ocenia prawdziwość twierdzeń lub założeń. Kolor ten podkreśla trudności, wydaje negatywne sądy. Kapelusz ten charakteryzuje przesada w osądach, uwypukla słabe punkty zapobiegając tym samym pomyłkom i błędom.
kapelusz żółty- stara się znaleźć korzyści dla danego rozwiązania, jest optymistą, wszystko jest dla niego pozytywne. koncentruje sie na korzyściach i zyskach.
kapelusz zielony- wychodzi z propozycjami i pomysłami, jest kapeluszem myślącym aktywnie. może proponować i wysuwać sugestie każdego rodzaju. opiera sie na poszukiwaniu, dociekaniu, proponowaniu alternatywy.
kapelusz niebieski- kieruje wszystkimi kapeluszami, spogląda z góry na wszystko co sie dzieje, może formułować uwagi, komentować to co widzi.
6. Rozpoczynamy od kapelusza niebieskiego, by zorganizować program rozwiązania problemu. To, jaki kapelusz po jakim włożymy na głowę, zależy od okoliczności. Możemy swobodnie układać własne zestawy, musimy jednak przestrzegać pewnych reguł:
Każdego kapelusza używamy tyle razy, ile chcemy.
Po żółtym kapeluszu stosujemy czarny dla wykazania słabych punktów pomysłu.
Czarnego kapelusza używamy na 2 sposoby: do szczegółowego omówienia niedociągnięcia pomysłu (następnie w zielonym kapeluszu usuwamy te niedociągnięcia) oraz do całościowej oceny pomysłu. Do końcowej oceny pomysłu wykorzystujemy czarny kapelusz, po którym wkładamy czerwony, by zobaczyć czy podoba się nam pomysł.
Metodę Edwarda de Bono możemy wykorzystać w edukacji zintegrowanej w odniesieniu do wielu zagadnień, pomoże ona rozwiązać problemy w sposób kreatywny, aktywny, pomoże równocześnie w pobudzeniu dzieci do swobodnego wypowiadania sie. Pomimo to, iz w czasie omawiania danego problemu wypowiada się jedynie sześcioro dzieci jest to metoda pozwalająca na kierowanie sugestii przez wszystkich uczestników w czasie pracy grupowej. Metoda ta pozwala również na częste jej stosowanie, można zatem przy okazji każdego zastosowania wyznaczać innych " kapitanów" grupy. Dzieci nie będą miały oporów przed wypowiadaniem się gdyż jak juz było mówione przyjmuje ono daną rolę, wypowiada opinię całej grupy, jest to pewien rodzaj asekuracji i jednocześnie przełamania lęku przed ośmieszeniem. Metoda ta jest korzystna w czasie omawiania lektur czytanych przez dzieci.
Przykładowe ćwiczenia:
praca w grupach:
- Praca nauczyciela w szkole. Podział na 5grup, każda grupa zakłada kapelusz w innym kolorze. Kolejno przedstawiają się grupy biała/ czerwona/ żółta/ czarna/ czerwona/ zielona/ niebieska.
praca samodzielna:
- Pociągi często się opóźniają, przez co masz problemy. Ubierz kapelusz czerwony/żółty/czarny/zielony aby omówić ten problem.
c) inne przykłady:
- Niechcący zbiłeś ulubiony kubek mamy. Podaj przykłady myślenia „czerwonokapeluszowego” jakie mogą padać z obu stron.
- Do jakiego kapelusza zakwalifikowałbyś poniższe zdania?
„Ten mur jest za wysoki żeby przez niego przeskoczyć.”
„Jeżeli mnie nie zaprosi na urodziny, to nie będę musiała kupować prezentu.”
„Nie lubię go i nie chcę z nim pracować.”
„Dlaczego by nie sprzedać tego samochodu i nie kupić lepszego?”
„Doszliśmy do punktu, w którym powinniśmy zrobić listę możliwości jakie mamy do wyboru.”
„samochód ten ma przyspieszenie 0- 100 km/h w 6 sekund.”