Bezpieczeństwo kulturowe Współczesne rozumienie interesu narodowego. Rozważania teoretyczne.
Rozpoczynając rozważania nad pojęciem interesu narodowego odwołam się do nauki o stosunkach międzynarodowych, gdzie niestety wielu badaczy niezbyt jasno i różnorodnie definiuje pojęcie „interesu narodowego”. Z wielu definicji pozwoliłem sobie wybrać jedną, wypracowaną przez grupę autorów amerykańskich (Staff of the International Studies Group of the Brookings Institution) i opublikowaną w 1950 r. w pracy pod tytułem Major problems of U.S. Foreign Policy. Prezentowana przeze mnie definicja mówi, że interes narodowy stanowi „zespół ogólnych i stałych celów (ends) na rzecz, których naród działa”. Te cele obejmują „potrzebę zjednoczenia się dla zabezpieczenia się przed agresją, do podnoszenia standardu życia i dla utrzymania narodowej i międzynarodowej stabilności”, czyli szeroko rozumiane bezpieczeństwo. Bezpieczeństwu właśnie chciałbym się przyjrzeć bliżej.
Na gruncie nauki o stosunkach międzynarodowych, szeroko rozumiane pojęcie bezpieczeństwa odnosi się do procesu zaspokajania potrzeb i interesów uczestników życia międzynarodowego, a więc nie tylko do państw. W związku z tym możemy wyodrębnić ze względu na kryterium podmiotowe:
· bezpieczeństwo narodowe (państwa)
· bezpieczeństwo międzynarodowe
Podział ten jest jednak czysto umowny, gdyż bezpieczeństwo państw w stosunkach międzynarodowych, obiektywnie rzecz biorąc, ma zawsze charakter międzynarodowy, a to z powodu coraz gęstszej sieci współzależności, jakie występują między państwami w większości dziedzin życia.
Jak twierdzi Prof. Ryszard Zięba (UW), bardzo często stosowanym kryterium w typologiach bezpieczeństwa jest kryterium przedmiotowe, na podstawie, którego możemy wyodrębnić wiele rodzajów bezpieczeństwa, m.in.: bezpieczeństwo polityczne, militarne, ekonomiczne, społeczne, kulturowe, ideologiczne, ekologiczne.
Przyjmując kryterium przestrzenne analizowania zjawiska, bezpieczeństwo może być ujmowane jako: lokalne, subregionalne, regionalne, ponadregionalne i globalne.
Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa zwraca uwagę na interesy jednostek i społeczeństwa, a nie państwa, jako instytucji. Często występuje konflikt między bezpieczeństwem państwa a bezpieczeństwem i potrzebami jednostki - np. im więcej państwo wydaje na zbrojenia, tym mniej pomocy socjalnej może zaoferować obywatelom.
Wobec wszelkiego rodzaju zagrożeń, państwa prowadzą swoje narodowe polityki bezpieczeństwa (security policies) Pojawia się pytanie o wartości jakie powinna chronić polityka bezpieczeństwa. Uznaje się, że są to wartości takie jak:
· jednostka, jej prawa i wolności,
· państwo jako instytucja,
· szanse rozwojowe, warunki życia obywateli,.
Amerykańscy badacze i politycy są skłonni rozszerzać ten krąg na wartości takie jak: dostęp do surowców energetycznych, bezpieczeństwo obywateli zagranicą, wolność handlu, ideologia, kultura. Musimy jednak wziąć pod uwagę mocarstwową pozycje USA i duże możliwości tego państwa w realizacji narodowej polityki bezpieczeństwa. Przyjmuje się, że nie powinno się zbytnio rozszerzać kręgu wartości chronionych, ponieważ pojęcie bezpieczeństwa mogłoby ulec rozwodnieniu i każde działanie można by podciągnąć pod politykę bezpieczeństwa.
Moim zdaniem, zakres wartości chronionych najtrafniej określił w latach 70-tych badacz jugosłowiański, Serb o nazwisku Dymitriewicz. Jego teorię doprecyzował Prof. Józef Kukułka (UW), w ten sposób, że zbiór wartości chronionych objąłby, poczynając od wartości najważniejszych, kończąc na najmniej ważnych:
1. Przetrwanie, wartość najważniejszą, rozumianą jako:
a) przetrwanie państwa jako jednostki geopolitycznej;
b) przetrwanie narodu jako wyróżnionej grupy etnicznej;
c) przetrwanie społeczeństwa w sensie biologicznym;
2. Integralność terytorialną, szczególnie istotną w warunkach europejskich (W Afryce, gdzie granice państw najczęściej nie pokrywają się z granicami etnicznymi, państwa nie przywiązują aż tak wielkiej wagi do integralności terytorialnej)
3. Niezależność polityczną, której przejawami są: swoboda wyboru ustroju i ideologii, swoboda decydowania o sobie i stowarzyszania się;
4. Jakość życia, która obejmuje takie kategorie jak: standard życia, szczebel rozwoju gospodarczego, zakres swobód i praw obywatelskich, możliwości dalszego rozwoju, dostęp do surowców (zwłaszcza energetycznych).
W miarę upływu czasu zmieniają się środki i metody zachowywania bezpieczeństwa. O ile dawniej zagrożenia miały głównie charakter wojskowy, o tyle dziś występuje różnorodność zagrożeń. Dawniej państwo wysyłało armię przeciw nadciągającej armii wroga, dziś musi dbać o bezpieczeństwo obywateli wobec zagrożeń godzących w interesy jednostek (np. terroryzm).
Polityka bezpieczeństwa obejmuje część polityki wewnętrznej (tj. zbrojenia, wzmacnianie policji, straży granicznej itd.) i całą politykę zagraniczną, w ramach której państwo może prowadzić strategię unilateralną (jak USA za prezydenta Georga W. Busha) lub współpracować z innymi państwami (jak większość państw), zawierając sojusze, naciskając na rozbrojenie, integrując się, umacniając bezpieczeństwo międzynarodowe itd. Fakt, że większość państw współpracuje z innymi ma swoje przyczyny w internacjonalizacji, czyli umiędzynarodowieniu różnych dziedzin wewnętrznych państwa. My, narodowcy, również musimy na to zważyć. Gdy przejmiemy władzę, nie wszystko będzie można przeprowadzić gładko i bez przeszkód. Chcąc, nie chcąc, będziemy musieli wziąć pod uwagę wszelkie współzależności i koneksje międzynarodowe w jakie Polska jest uwikłana, a w szczególności zinternacjonalizowane dziedziny, które jeszcze w czasach Romana Dmowskiego należały do sfery wewnętrznej państwa. Musimy bowiem pamiętać, że w czasach gdy Dmowski pisał Myśli nowoczesnego Polaka, pojęcie suwerenności państwowej było znacznie pojemniejsze, jeśli idzie o treść. Mówiąc kolokwialnie: władza państwowa mogła wówczas więcej. Nas czeka o wiele trudniejsze zadanie niż to, jakie mieli przed sobą nasi przodkowie, twórcy II Rzeczpospolitej i zapewniam, że nie wystarczy przeczytać dzieł Dmowskiego, aby móc dobrze rządzić krajem.
Zgodnie z zaprezentowaną przez mnie na początku rozważań teorią grupy amerykańskich badaczy z Brookings Institution, z interesu narodowego rozumianego jako zespół ogólnych i stałych celów (ends), wyprowadza się cele bezpośrednie (objectives), które następnie są konkretyzowane i realizowane przez zewnętrzno-polityczne działania (policies). O ile szeroko rozumiane bezpieczeństwo zalicza się do kategorii ogólnych i stałych celów (czytaj: jest interesem narodowym) o tyle wstępowanie, bądź nie, do Unii Europejskiej może być co najwyżej celem bezpośrednim wyprowadzonym z interesu narodowego.
Dlatego też uważam, iż wykształcony Wszechpolak nie powinien wypowiadać sloganu: „Polskim interesem narodowym jest nie wstępować do UE”, bo to tylko cel doraźny, emanacja tegoż interesu, służąca jego realizacji. Polskim interesem narodowym z pewnością jest szeroko rozumiane bezpieczeństwo, od broni jądrowej, poprzez bezpieczeństwo gospodarcze, aż po prawa człowieka.
|