R. 15
POZNAWCZO INFORMACYJNE UJĘCIE OSOBOWOŚCI
Teorie osobowości często łączone są z modelami ludzkiej natury.
Np. w teorii psychoanalitycznej model osobisty ujęty jest jako hydrauliczny system energetyczny. W teorii konstruktów - model osoby naukowca
Rewolucja poznawcza stworzyła model osoby jako złożonego i wyrafinowanego- choć podatnego na błąd systemu przetwarzającego informacje.
Poznawczy psychologowie osobowości zainteresowani są sposobem w jaki ludzie KODUJĄ PRZECHOWUJĄ I WYDOBYWAJĄ INFORMACJE.
*STRUKTURY POZNAWCZE
Kategorie
Aby skutecznie funkcjonować istnieją dwa sposoby:
możemy wybiórczo zwracać uwagę na pewne informacje (w sytuacji gdy nie jesteśmy w stanie odrzucić zewnętrznych informacji nasza zdolność do koncentracji i wykonanie zadani są upośledzone)
możemy tworzyć KATEGORIE pozwalające potraktować wiele pojedynczych informacji jako podobnych, jeśli nie identycznych . Dzięki potraktowaniu każdej informacji jako należącej do jakiejś kategorii możemy zareagować natychmiast w sposób ustalony wcześniej dla innych inf. przynależących do tej samej kategorii. (np kiedy spotykamy ludzi to traktujemy ich jako przynależących do pewnej kategorii niż jako całkowicie niepowtarzalne osoby). Kategorie to np. płeć rasa religia czy przynależność klubowa. W teoriach poznawczych kategorie nazywa się schematami
Schemat - jest strukturą poznawczą, która organizuje inf. i dzięki temu wpływa na to jak spostrzegamy i reagujemy na kolejne informacje związane z przedmiotami fizycznymi, ludźmi i zdarzeniami
Kategorie dla przedmiotów fizycznych
Rodzaje kategoryzowania przedmiotów fizycznych:
wysoki poziom systematyki lub hierarchii podporządkowania kategorii
pojedyncza właściwość nie może stanowić wystarczającego warunku do określenia przynależności do danej kategorii. Przynależność do kategorii definiowana jest jako pewien wzorzec właściwości (pewien wspólny wzorzec właściwości np. samochodów sportowych
te różne właściwości mogą na siebie nachodzić
nie istnieje egzemplarz danej kategorii, który posiadałby wszystkie właściwości opisujące przynależność do tej kategorii, ale niektóre egzemplarze w najlepszym stopniu reprezentują tą kategorie. PROTOTYP - egzemplarz kategorii najlepiej ją reprezentujący
egzemplarze trudne do zaklasyfikowania (zachodzą na siebie właściwości różnych kategorii), mamy do czynienia z nieostrością, niejednoznacznością. Takie niektóre przypadki nazywami HYBRYDAMI czyli skrzyżowaniami pomiędzy kategoriami
kategorie średniego poziomu np. samochód dzieci używają najczęsciej
kategorie wyższego poziomu np pojazd są bardziej abstrakcyjne i mało konkretne
kategorie nizszego poziomu np. samochód sportowy są bardziej konkretne.
Poziom średni użyteczny najbardziej dzięki połączeniu bogactwa z prostotą szczegółów.
Kategorie dla sytuacji
POJĘCIE SKRYPTU - używane dla zdefiniowania serii czy też wzorca zachowań, które są uważane za odpowiednie w danej sytuacji np. zachowanie w restauracji ma charakter skryptu. Porządek sekwencja tych zachowań jest jasno ustalona Załamanie się umiejętności poznawczych lub umiejętności wykonania wymaganych zachowan prowadzi do trudności.
Są też sytuacje, które są w mniejszym stopniu ustrukturowane lub ujęte w skrypt np. nieformalne spotkanie w gronie przyjaciół.
Gdy chodzi o sytuacje codziennego życia, ludzie tworzą kategorie sytuacji mające bardziej jednostkowy charakter (np. sytuacje nacisku, wrogości, czułości) często oparty na uczuciach związanych z tymi sytuacjami.
Ludzie różnią się w zakresie terminów jakimi się posługują przy opisywaniu innych ludzi, pod względem organizacji tych terminów. Podczas gdy model cechowy wykrywa wspólne kategorie stosowane do opisu i właściwości wykorzystywane do ich zdefiniowania , to teoria konstruktów osobistych próbuje odkryć indywidualne sposoby kategoryzowania ludzi.
Markus stwierdziła, że JA jest pojęciem lub kategorią podobną do innych pojęć czy kategorii oraz że ludzie tworzą struktury poznawcze dot. JA podobnie jak robią to w odniesieniu do innych zjawisk. Takie struktury poznawcze nazywane są SCHEMATAMI JA. Np. jedna osoba może mieć schemat Ja zależny - niezależny którego inni nie mają albo winny - niewinni, którego inna osoba nie ma
Zgodnie z ujęciem poznawczym JA, schematy Ja są poznawczymi generalizacjami dotyczącymi JA, które kierują przetwarzaniem informacji odnoszącymi się do własnej osoby i organizują je np inteligentny - nie inteligentny; towarzyski - introwertywny, odważny - tchórzliwy -> schemat Ja.
Gdy myślenie o sobie samy jest ukształtowane (nasze schematy Ja) - istnieje tendencja aby je utrzymywać (tendencja do ich samopotwierdzania się)
Może istnieć coś, co nazwano RODZINĄ JA
Zgodnie z tym poglądem jesteś kimś różnym w różnych miejscach z różnymi ludźmi, czyli ma się wiele różnych JA. Cechy tych ja kontekstualnych, tej rodziny ja będą na siebie pod pewnymi względami zachodzić a pod innymi będa od siebie różne. Każdy z nas ma rodzinę ja, a ich treść organizacyjan jest niepowtarzlna.
Wewnątrz tej rodziny ja może istnieć JA PROTOTYPOWE - TO NAPRAWDĘ JESTRM JA, jak i również JA ROZMYTE czyli TAKIE FRAGMENTY NAS KTÓRYCH REALCJI DO INNYCH JA NIE JESTEŚMY PEWNI.
Poznawczy psychologowie osobowości podkreślali znaczenie dwóch motywów związanych z ja:
Motyw podnoszenia samooceny
Motyw potwierdzania siebie
Ad. a,b
Tendencyjność do spostrzegania siebie w pozytywnym świetle
Dążymy do stworzenia i utrzymania pozytywnego obrazu siebie
Preferujemy pozytywne informacje a nie negatywne
Porównujemy się w sposób dla nas korzystny z ludźmi którzy stoją poniżej nas
Staramy się kojarzyć nas samych z ludźmi których postrzegamy jako posiadających pożądane przez nas cechy ( często bywa tak, że nawet ludzie którzy mają negatywne schematy ja również dążą do potwierdzenia siebie np. osoby depresyjne). Wg Swanna potrzeba potwierdzenia siebie sprawia że ludzie otaczają się takimi osobami, które spostrzegają ich w podobny sposób jak oni postrzegają siebie.
Zdarzenia życiowe niespójne z obrazem siebie mogą prowadzić do choroby somatycznej.
POJĘCIE MOŻLIWYCH JA - wprowadzone przez Markus. Możliwe ja reprezentują przekonania ludzi dotyczące tego kim mogliby się stać i kim obawiają się stać służą organizacji informacji, mają silny wpływ motywujący ukierunkowując nas na stanie się tym kimś a nie kimś innym, pojęcie możliwych ja pozwala nam zrozumieć dlaczego ludzie doświadczają trudności w samokontroli czy silnej woli.
POJĘCIE UKIERUNKOWANIA JA - wprowadzone przez Higginsa. Są to standardy, które dana osoba ma spełniać. Powstają w wyniku wczesnych doświadczeń uczeniowych związanych z konsekwencjami emocjonalnymi spełniania vs. niespełnienia standardów
Organizują informacje
Pełnią rolę w emocjach i motywacji
Ważna rola w odniesieniu do ja idealnego i ja powinnościowego
WYJAŚNIENIA PRZYCZYNOWE I ATRYBUCYJNE
Wyjaśnienia przyczynowe
Winner - twierdzi że istnieją 3 wymiary charakteryzujące wyjaśnienia przyczynowe
Dotyczy tego czy przyczyny są spostrzegane jako zlokalizowane wewnątrz danej osoby (wewnętrzne) czy poza nią (zewnętrzne) ten wymiar nazywany jest POCZUCIEM UMIEJSCOWIENIA KONTROLI
STAŁOŚĆ - dotyczy tego czy przyczyna jest stała i względnie niezmienna lub wprost przeciwnie niestała i zmienna
STEROWNOŚĆ - odnosi się do tego czy zdarzenia mogą by przez nas kontrolowalne lub możemy nie na nie wpływ poprzez dodatkowy wysiłek np. Odrzucenie społ. Spowodowane fizyczną nieatrakcyjnością przypisywane może by wewnętrznie stałym i niesterownym przyczynom podczas gdy odrzucenie społ. spowodowane obraźliwym zachowaniem może być przypisane wewnętrzne stałym i sterownym przyczyną.
KONSEKWENCJE ATRYBUCJI PRZYCZYNOWYCH
Ludzie dokonują atrybucji przyczynowych i takie atrybucje mają istotne implikacje psychologiczne. Mają one np. implikacje dla procesów motywacyjnych. Atrybucje przyczynowe stanowią również ważny aspekt stereotypów, mają znaczenie dla sądów moralnych. Uważa się iż atrybucje są przyczyną wielu naszych emocji, motywacji, zachowań.
UKRTYA TEORIA OSOBOWOŚCI
Termin ten sugeruje, że każdy z nas ma jakąś teorię osobowości, którą tworzy kategorie jakimi się posługujemy, aby opisać ludzi, treści i organizację tych kategorii oraz nasze wyjaśnienia tego dlaczego ludzie zachowują się tak jak się zachowują z wyjaśnieniami przyczynowymi i atrybucjami włącznie
Tego rodzaju teorie są nazywane ukrytymi ponieważ większość ludzi nie potrafi zdać sobie z nich sprawy lub włączyć ich jako fragment w formalną teorię osobowości.