Konstytucje 1791 - 99 - analiza porównawcza
Plany wprowadzenia konstytucji pojawiły się już 1789 wtedy podstawa przyszłej konstytucji. 26 VIII 1789 Zgromadzenie Narodowe uchwaliło “Deklarację praw człowieka i obywatela” - głosiła ona suwerenność narodu: każdy organ może wykonywać władzę tylko z delegacji narodu a prawo jest wyrazem woli powszechnej. Wg niej władza państwowa ma służyć nie ulegającym przedawnieniu prawom człowieka. Składa się na nie prawo do wolności, własności, bezpieczeństwa, prawo do oporu przeciw uciskowi - wszystkie są naturalne więc wcześniejsze i niezależne od państwa. Wolność powiązana jest z własnością - nietykalną i świętą. Obywatela można było pozbawić własności tylko w przypadku konieczności publicznej, stwierdzonej ustawowo i za odpowiednim odszkodowaniem (usprawiedliwiało to zasadę wykupu, a nie zniesienia ciężarów feudalnych). Deklaracja głosiła równość wobec prawa, sądu i równość podatkową, wolność słowa i prasy, tolerancję religijną (niepełną). Także wolność nie dotyczyła kolorowych w koloniach tam było niewolnictwo. W Deklaracji głoszono udział obywateli w uchwalaniu praw i podatków, odpowiedzialność urzędników przed społeczeństwem, jednak Konstytuanta uzależniła możliwość głosowania i pełnienia funkcji przez obywatela od jego stanu majątkowego. Dokonano społeczeństwa na 4 kategorie (bierni, czynni à elektów i deputowanych) deklaracja stanowiła akt wstępny do konstytucji uchwalonej 3 VIII i zaprzysiężonej przez króla 14 IX 1791. Francja stawała się odtąd monarchią konstytucyjną z monarchią dziedziczną. Król był urzędnikiem z listą cywilną 25 mln liwrów i musiał przysięgać na konstytucję. Mógł kierować dyplomacją (ale bez wypowiedzenia wojny i zawierania traktatów bez zgody Zgr. Narod.). Prawo veta wobec delegatów ZN, nie mógł być pociągnięty do odpowiedzialności i musiał mieć kontrasygnatę ministrów. Ministrowie mogli być postawieni w stan oskarżenia przez ZN i musieli po ustąpieniu złożyć sprawozdanie i otrzymać absolutorium. Władza ustawodawcza w rękach jednoizbowego Parlamentu (Zgromadzenie Prawodawcze) - stały nietykalny, miał inicjatywę ustawodawczą, kontrolował ministrów - mógł ich postawić w stan oskarżenia przed Trybunałem Narodowym za wykroczenia “przeciw bezpieczeństwu narodu i konstytucji”. Zgromadzenie Prawodawcze prowadziło nadzór nad polityką zagraniczną za pośrednictwem komitetu dyplomatycznego, uchwalało kontyngent wojska, rozporządzało funduszami i planowało budżet, Zbierało się samo, król nie mógł go rozwiązać, a zwracając się bezpośrednio do ludu z proklamacją o stanie wyjątkowym mogło obalić królewskie veto. Wybierane na 2 lata w wyborach 2 stopniowych i wg cenzusu. Konstytucja wprowadziła nowy podział administracyjny Francji na 83 departamenty itp.
24 III 1793 nowa konstytucja. Gwarantowała obywatelom prawo do pracy, zabezpieczenia społecznego (pomoc społ. biednym), oświatę, prawo do oporu przeciw uciskowi, potwierdzono wolność gospodarczą. Ustrój polityczny miał się oprzeć na przewadze legislatywy nad rządem, częstej rotacji władz, na licznych elementach demokracji bezpośredniej. Ogół wyborców miał zyskać wpływ na ustawodawstwo, a pośrednio na dobór członków rządu. Odrzucała 2 stopniowe wybory (zabezpieczenie prymatu Zgr. Narod.). Prawodawcze ZN wybierane było co roku przez mężczyzn po 25 roku życia w bezpośrednich wyborach powszechnych większością głosów. Rząd złożony z 24 członków wybierało ZN. Lud miał prawo do referendum. Społeczeństwo miało ratyfikować konstytucję - 1,8 mln za, 17 tys przeciw, konstytucja wprowadzona miała być po wojnie
Konstytucja roku III
Konstytucja uchwalona 23 IX 1795 miała na celu zlikwidować demokrację polityczną i społeczną (skreślono z Deklaracji słowa “ludzie rodzą się i pozostają wolni i równi” - równość tylko w obliczu prawa). Zniosła głosowanie powszechne. Wprowadzono wybory dwustopniowe i przywrócono wysokie wymagania majątkowe. Prawo obywatela czynnego przysługiwało płatnikowi jakiegokolwiek podatku bezpośredniego, elektorem mógł być właściciel albo najemca nieruchomości ziemskiej lub miejskiej o wartości ustalonej dla poszczególnych miejscowości. Drugim celem było zabezpieczenie wolności przed wszelką dyktaturą. Ciało ustawodawcze podzielono na 2 izby - Radę Starszych (250 czł, uchwalała ustawy) i Radę pięciuset (inicjowała uchwały). Władzę wykonawczą powierzono Dyrektoriatowi (5 czł wybieranych przez Radę Star wśród kandydatów zaproponowanych przez R500). Odpowiadał on za bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne republiki. Dysponował ale nie dowodził armią, administracją, sądownictwem, nie miał wpływu na ustawodawstwo i skarb ale kierował ministrami (co roku wygasały mandaty 1/3 deputowanych i 1 czł Dyrektoriatu - rotacja miała zapobiegać dyktaturze). Rozszerzono prawa departamentu (większa decentralizacja administracji). Dyrektoriat miał prawo nominacji komisarzy, którzy przydzieleni do władz departamentalnych mieli pobudzać ich działalność.
Konstytucja roku VIII
Narzucona przez Napoleona 13 XII miała obowiązywać 24 XII 1799. Zasadniczą cechą tej konstytucji była silna władza (3 konsulów, pierwszy główny) wykonawcza oraz inicjatywa prawodawcza ześrodkowane w rękach szefa państwa, zwanego pierwszym konsulem. Władza ustawodawcza natomiast uległa podziałowi i rozdrobnieniu pomiędzy pierwszego konsula, który miął inicjatywę prawodawczą, Trybunał, który dyskutował projekty ustaw złożone przez rząd, Ciało Prawodawcze aprobujące lub ni projekty, Senat posiadający uprawnienia do weryfikacji projektów ustaw z punktu widzenia ich zgodności z konstytucją. System wyborczy pozornie demokratyczny zapewniał decydujący wpływ bogatej burżuazji oraz ludziom najbardziej zasłużonym dla reżimu. Do kolegiów wyborczych departamentalnych mogli być wybierani tylko ci obywatele którzy płacą największe podatki, a listę tych obywateli przedstawiał minister finansów. Pierwszy konsul miał prawo uzupełnić kolegium wyborcze powołując w jego skład 10 obywateli odznaczonych Legią Honorową lub szczególnie zasłużonych. Listy wyborcze były więc układane przez władze centralne. Trybunał składał się z 100 czł powyżej 25 lat. Jego czł podlegali surowej dyscyplinie. Z inspiracji Napoleona Trybunał został podzielony na 3 sekcje specjalistyczne: prawodawczą, spraw wewnętrznych, finansową. W czasie różnicy zdań między Trybunałem a Radą Stanu musiały one dyskutować kwestię sporną aby uzyskać kompromis. Ciało Prawodawcze złożone z 300 czł wybieranych na 5 lat przez Senat z list zgłoszonych przez zgromadzenie terenowe. Zbierało się na sesje normalne i nadzwyczajne, jego posiedzenie było publiczne lub tajne w komisjach - sprawy wojny, gospodarcze itd. Najważniejszym obowiązkiem CP było zatwierdzenie lub odrzucenie projektów praw zgłoszonych przez rząd (tylko tak lub nie). Rada Stanu 30 - 40 czł mianowanych przez szefa państwa (wybierano fachowców). Wprawdzie konstytucja VIII roku nie przewidywała rewizji konstytucji jednakże w praktycznym działaniu Napoleon uznał, że może ona podlegać zmianom o ile Senat i rząd pragną tego wspólnie.