XVI wiek
Zygmunt I Stary (1506-1548)
Zygmunt II August (1548-1572)
Za ich panowania na pierwszy plan wysunęła się kwestia rozpadu i likwidacji państwa krzyżackiego w Prusach i Inflantach oraz wynikające z tego komplikacje w sytuacji miedzynarodowej.
Sejm Rzeszy Niemieckiej - (Reichstag) przedstawicielstwo stanów państwa niemieckiego (Świetego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego); jego sklad okreslila Zlote Bulla Karola 4 (1536).
1511 r.- mistrzem krzyżackim zostaje Albrecht Hohenzolern.
1519-1521- wojna miedzy Polską a Zakonem.
Sekularyzacja Prus i hold pruski (1525 r.) - traktat między Zygmuntem Starym a Hohenzolernem. Prusy zobowiazały się do pomocy wojskowej i finansowej w zamian za miejsce w senacie. Dziedziczyć Prusy mogą tylko potomkowie Albrechta lub jego braci.
Sekularyzacja - znoszenie zwierzchnictwa papieskiego i poddanie się wladzy świeckiej.
Wojna o Inflanty - między Polską, Danią, Szwecją i Rosją (1557-1570). Poczatkowo Polska z Danią walczyła przeciw Szwecji, potem walczyła razem ze Szwedami. Przeciwko zawsze była Rosja. Rosja zdobyła Dorpat, Szwecja północną cześć prowincji z Rewlem (Estonię), Dania wyspy na Bałtyku. Polskim lennem stała się Kurlandia.
1570 - urzędnicy królewscy oglosii w Gdańsku tzw. Konstytucje Karnkowskiego. Okreslały one zasady podległosci Gdańska Rzeczpospolitej. Precyzowały warunki działania portów, warowni itd.
1515 - spotkanie Maksymiliana I Habsburga z Zygmuntem I Starym w Wiedniu. Układ w sprawie dziedziczeniaw razie wygasniecia węgiersko-czeskiej linii Jagiellonów lub austriackiej Habsburgow.
1526 - napad turecki na Węgry. W bitwie pod Mohaczem zginał bezpotomny Ludwik Jagiellończyk. Wedle układu wiedeńskiego Węgry przypadły Ferdynandowi Habsburgowi.
1530 - pokój wieczysty z Turcją (Zygmunt Stary i później Zygmunt II August).
Folwark pańszczyzniany - opieral się na przymusowej pracy chłopów na rzecz włascicieli ziemskich. Typ ekstensywny gospodarki - powiększenie arsenału upraw, a nie wzrost wydajnosci pracy (produkcja).
Rzeczpospolita szlachecka - (1454-1791) państwo, w którym rzadzila szlachta.
1492-1501 - (za panowania Jana Olbrachta [1492-1501]) przyjęcie zasady, że na sejm przybywaja reprezentanci wszystkich ziem królestwa - posłowie ziemscy. Zbierają się oni jako odrębna izba poselska.
1493 - spotkanie pierwszego sejmu dwuizbowego.
1496 - konstytucje (ustawy) sejmu piotrkowskiego. Postanowienia korzystne dla szlachty (gospodarcze) i uchwaly odsuwające plebejuszy (nie szlachtę) od wyższych godnosci kościelnych.
Senat - od poczatku XVI w. górował powagą i liczebnością nad izbą poselską. Powstał z Rady Królewskiej.
Aleksander Jagiellończyk - (1501-1506)
1505 - uchwalenie konstytucji NIHIL NOVI ("nic nowego").
Rokosz - miejsce, w którym na Węgrzech odbywały się zjazdu sejmowe. Zbrojne wystąpienie szlachty przeciw królowi, zorganizowane na ogół na zasadzie konfederacji.
Egzekucja praw i dóbr - program reform ustrojawych i ekonomicznych sformulowany przez szlachtę polską w XVI w., a także same reformy tego rodzaju. Egzekucja praw dotyczyła przestrzegania przez monarchę praw państwa, również ich spisania, ujednolicenia i przetlumaczenia z łaciny na język polski; egzekucja dóbr była programem odebrania królewszczyzn nieprawnie dzierżonych, urególowania zasad ich rozdziału, stworzenia skarbu publicznego.
Annaty - opłaty przesyłane do Rzymu przez duchownych obejmujących godności kościelne.
Wojsko kwarciane - stale wojsko powstałe z pierwszych dochodów państwa.
1569 - unia z Litwą. Sejm uchwalil wcielenie (inkorporację) południowo-zachodnich części państwa litewskiego, tj. Podlasia, Wołynia i Podola do Korony Polskiej. Potem przyłaczono także Kijowszczyźne. Powstała wtedy Rzeczpospolita Obojga Narodów(800 tys. km2, 8 mln ludności).
1573 - pierwsze bezkrólewie i konfederacja warszawska (1572 śmierć Zygmunta II Augusta). (Interrex - władca w czasie bezkrólewia).
Kaptury - konfederacje, które przejęły władzę w ziemiach i województwa. Zorganizowano również sądy kapturowe.
1573 - zebral się zjazd generalny szlachty. Obradowal jako sejm konwokacyjny. Był to sejm bez udzialu króla. Miał on wyznaczyć czas, miejsce oraz sposób elekcji. Elekcja odbyła się w kwietniu we wsi Kamień pod Warszawą. Sukces roznowierców to konfederacja warszawska (zapewnienie pokoju różnowiercom).
1573 - artykuły henrykowskie - gwarancja zachowania przywilejów przez szlachtę. Król miał przestrzegać wolnej elekcji, zwoływac co 2 lata sejm, poddać politykę zagraniczną i wewnetrzną kontroli sejmu i nie podejmować ważnych decyzji politycznych bez rady senatorów. Szlachta mogła wypowiedzieć posłuszeństwo królowi. Droga grupa warunków to - pacta conventa - Henryk Walezy (król koronacja 1574), miał kształcić młodzież szlachecką w Paryżu, spłacić długi Zygmunta Augusta, sfinansować budowę floty.
1575-1587 - elekcja po wyjeździe do Francji Henryka. Stefan Batory koronowany w 1576 (władza w 1576-1586). Powołał on Trybunal Koronny i Trybunal Litewski -najważniejsze instytucje Sądowe. Zasiadała w nich szlachta oraz duchowieństwo.
Rzeczpospolita Obojga Narodów - dzieliła się na województwa, potem na ziemie i okręgi sądowe, potem na powiaty. Do samorządu należały sejmiki i sady ziemskie.W XVI w. wyodrębnily się sejmiki przedsejmowe, które wybierały posłów na sejm walny, sejmiki deputackie, obierające deputatów do Trybunalu, sejmiki relacyjne, przyjmujące sprawozdania posłów z obrad sejmu i podejmujące decyzje o poborze podatków. Dochody króla pochodziły z królewskich dóbr ziemskich i z kopalń, z mennic, ceł, sprzedaży urzędów. Skarb państwa zasilany był przez dochody stałe płynące do skarbu kwarcianego w Rawie Mazowieckiej. Drugim źródłem dochodów były podatki nadzwyczajne