Grupy społeczne w społeczeństwie feudalnym

W średniowieczu – od XIII w. – doszło do ukształtowania się specyficznych grup społecznych, tzw. stanów. Były one charakterystyczne dla większości społeczeństw europejskich. Stany to grupy społeczne wyróżniane ze względu na odrębne położenie prawne należących do nich ludzi. Ostatecznie wyodrębniły się duchowieństwo, rycerstwo – szlachta i mieszczaństwo. Przynależność stanowa chłopów budzi pewne wątpliwości. W niektórych krajach zaliczano ich do stanu trzeciego wraz z mieszczaństwem, w innych tworzyli odrębną grupę. Stany były również wewnętrznie zróżnicowane, np. wewnątrz stanu szlacheckiego występowała zasadnicza sprzeczność interesów miedzy arystokracją a zwykłą szlachtą. Podobny w swym charakterze był wspomniany już konflikt miedzy patrycjatem miejskim, a pospólstwem i plebsem. Ważną rolę odgrywały również w społeczeństwie różnice majątkowe. Z drugiej jednak strony należy zauważyć, że najbiedniejszy szlachcic był lepszy od najbogatszego mieszczanina. Przynależność do stanów była w zasadzie dziedziczna. Dla ambitnych i zdolnych synów mieszczańskich, zdecydowanie rzadziej chłopskich, możliwość awansu stanowiło wstąpienie w szeregi duchowieństwa. Zdarzały się też inne możliwości awansu społecznego (np. małżeństwo, nadanie szlachectwa przez monarchę), jednak w zasadzie szlachta w miarę upływu czasu ograniczała możliwość wstąpienia w jej szeregi. Spośród wszystkich stanów najwcześniej wyodrębnił się stan duchowny. Było to o tyle zrozumiałe, ze duchowieństwo już wcześniej posiadało swoją odrębną organizację i prawodawstwo (prawo kanoniczne). Szczególna pozycja stanu duchownego i szlacheckiego wynikała z polityki władców, którzy zabiegając o poparcie tych grup społecznych nadawali im liczne przywileje. Z reguły prowadziły one do ograniczenia wysokości płaconych podatków (czasem do ich całkowitego zniesienia), uzyskania wpływu na władzę poprzez reprezentację stanową oraz wzmocnienia przewagi nad stanami nieuprzywilejowanymi: mieszczanami i chłopami. Doprowadziło to do wykształcenia się specyficznego modelu, tzw. monarchii stanowej. Panujący musiał zasięgać opinii reprezentacji stanowej podczas sprawowania władzy. Praktycznym wyrazem nierówności stanów było sądownictwo stanowe. Każdy ze stanów posiadał swoje sądy. Jednak w sporach między przedstawicielami różnych stanów sprawy rozstrzygał sąd właściwy dla stanu wyższego. Ponadto za popełnienie tego samego czynu przedstawiciele różnych stanów ponosili różne konsekwencje. Przewaga stanu szlacheckiego wywoływała niezadowolenie mieszczaństwa, które w związku z rozwojem gospodarki europejskiej zdobywało coraz poważniejszą pozycję ekonomiczną, jednak bez praktycznego wpływu na władzę. Doprowadziło to w przyszłości do wybuchu rewolucji burżuazyjnych.

---