Pierwszy rozbiór Polski

Z pierwszymi projektami reform w Polsce występowano już w pierwszej połowie XVIII wieku, był to Stanisław Leszczyński z utworem “Głos wolny wolność ubezpieczający”, oraz Stanisława Konarski “O skutecznym rad sposobie”. Z dalszymi propozycjami reform wystąpił obóz Familii Czartoryskich, który że w walce o reformy w Polsce należy liczyć na sojusz z Rosją, z Katarzyną II. Czartoryscy wystąpili z propozycjami reform na sejmie konwokacyjnym w 1764r., przedstawił je kanclerz Andrzej Zamojski. Zamojski postulował reformy polityczne, co do funkcjonowania państwa, ale także reformy społeczne, które dotyczyłyby zmiany stosunków szlachty do chłopa i mieszczan. Na sejmie konwokacyjnym ostatecznie wprowadzono nowy regulamin obrad sejmu, zakaz przysięgania posłów na tzw. instrukcje sejmikowe, wprowadzono głosowanie większością głosów w sprawach skarbowych i ekonomicznych, powołano również Komisje Skarbu i Wojska, zdecydowano także o wprowadzeniu cła generalnego. Na sejmie elekcyjnym z 1764r., na którym wybrano Stanisława Augusta Poniatowskiego, człowieka gruntownie wykształconego, zwolennika reform w Polsce, polityka znającego stosunki w Polsce i Europie. Mocno trzymający się jednak sojuszu z Rosją, był doskonałym mecenasem nauki, kultury i sztuki. Król od razu potwierdził kontynuację dzieła rozpatrywanego na Sejmie Konwokacyjnym, powołał tzw. Konferencję króla z ministrami, powołał także Komisję Mennicą, która miała uporządkować system monetarny, finansowy w Polsce, zakłócając mocno działania Fryderyka II, który dopuścił się fałszerstwa wydając monety ze stemple polskim o mniejszej wartości kruszca, co spowodowało kryzys monetarny w Polsce. Król doprowadził też do utworzenia tzw. Komisji Dobrego Porządku, których celem było uporządkowanie skarbowości i w ogóle gospodarki miast królewskich.

Reformatorskie nastawienie króla, wprowadzanie w życie niektórych reform zaniepokoiło sąsiadów Polski. Już w 1766r. Fryderyk II wniósł protest przeciwko cłu generalnemu (w jego następstwie nastąpiło pośrednio zmniejszenie zysków w handlu pruskim). Fryderyk II wkrótce doprowadził do odwołania cła, co wyraźnie godziło w sytuacje gospodarczą Polski. W walce o dalsze zahamowanie reform w Polsce państwa ościenne wykorzystają problem innowierców. Ich prawa były uszczuplane od 1733r., Katarzyna II i Fryderyk II żądali ustępstw na rzecz innowierców, król zważając na wręcz fanatyczne nastawienie szlachty nie zgodził się na te ustępstwa. W tej sytuacji w 1767r.pod osłoną wojsk rosyjskich zawiązała się konfederacja innowierców w Słucku i Toruniu. W odpowiedzi na tę konfederację w tym samym roku szlachta katolicka kierowana przez Mikołaja Repnina (ambasadora carskiego w Warszawie) zawiązała konfederację w Radomiu. Celem konfederacji była “obrona wiary i wolności”. Na przełomie roku 1767/68 obradował w RP sejm, w czasie obrad Radomianie żądali detronizacji Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wtedy Repnin zdecydowanie odmówił, zażądał praw dla innowierców (desydentów). W stosunku szlachty, która stała w opozycji aresztował 4 posłów wysyłając ich w głąb Rosji.

W tych warunkach sejm z 1768, nazywany delegacyjnym zdecydował się na przyjęcie praw dla innowierców, oraz na przyjęcie tzw. praw kardynalnych. Innowiercy uzyskali prawo budowy świątyń i szkół, uzyskali swobody wyznawania religii i kultury, oraz prawo pełnienia funkcji publicznych. Natomiast prawa kardynalne miały być nienaruszalną zasadą podstawy funkcjonowania państwa, były to gwarancje wolnej elekcji, liberum veto, prawa wypowiadania nieposłuszeństwa królowi przez szlachtę, wyłączne prawo szlachty do piastowania urzędów i prawo ,szlachty na d chłopem. Prawa kardynalne miały być niezmienne, a gwarancją ich nienaruszalności została caryca Katarzyna II. W ten sposób w oparciu o decyzję Sejmu Delegacyjnego Polska schodziła do pozycji państwa wasalnego od Rosji. W reakcji na powyższe wydarzenia już w !768r. szlachta polska zawiązała konfederacją w Barze, która miała na celu obronę katolicyzmu w Polsce, praw szlachty , oraz niezależności państwa.

Konfederacja barska stała się bezpośrednią przyczyną wojny polsko-rosyjskiej z lat 1768-72 i pierwszego rozbioru Polski. Wojna polsko-rosyjska miała charakter partyzancki, szlachecki, wzięli także udział mieszczanie i chłopi, ale w mniejszym stopniu. Dość dużą rolę odegrał Kazimierz Pułaski, który odniósł duży sukces kierując walkami w obronie Częstochowy. Opór złamał się, kiedy Prusy, Austria i Rosja porozumiały się co do I rozbioru Polski. Inicjatorem takich działań był Fryderyk II. Duży opór na ten akt rozbiorowy tworzyła Katarzyna II, która w przyszłości planowała całkowite podporządkowanie Rzeczypospolitej tylko Rosji. Konwencja rozbiorowa podpisana 5 sierpnia 1772 roku w Petersburgu mówiła, że Rosja zajęła obszary na wschód od Dźwiny i Dniepru, Prusy zajęły Warmię, Pomorze Gdańskie bez Gdańska i Torunia, oraz obszar nadnotecki, natomiast Austria zajęła część województwa krakowskiego, sandomierskiego, a także woj. ruskie po rzekę Zbrucz. W sumie Polska utraciła 210tys. km2, oraz 4,5 mln ludności.

W 1773r. w Warszawie zwołano tzw. sejm rozbiorowy, na sejmie ratyfikowano konwencję rozbiorową, oraz zawarto traktaty handlowe z zaborcami, przyjęto także szereg reform wewnętrznych dotyczących życia politycznego, nie rozwiązujących problemów społecznych. Atmosfera obrad sejmu była bardzo burzliwa, cześć posłów na czele z Tadeuszem Rejtanem próbowała nie dopuścić do ratyfikowania konwencji rozbiorowej. Protest zlekceważono, opanowano, bo dużą rolę odegrał sam marszałek sejmu Adam Poniński, który wysługiwał się zaborcom za 24tys. dukatów rocznie. W ramach reform wewnętrznych na sejmie przyjęto:

 powołano do życia Radę Nieustającą, była przewidziana jako organ kierujący państwem w okresie między sesjami sejmu. Rada składała się z 5 departamentów, tzw. Interesów Cudzoziemców, Policji (Dobrego Porządku), Wojska, Sprawiedliwości i Skarbu.

 powołano także słynny KEN, czyli Komisję Edukacji Narodowej, która miała zając się reformą oświaty, pełniła rolę pierwszego na świecie Ministerstwa Oświaty. Na jej działalność przeznaczono majątek po skasowanym w 1773r. Zakonie Jezuitów(taką decyzję podjął papież Klemens XIV).

 Sejm przyjął nową reformę wojskową, zakładając liczbę stałego wojska w kraju na 30tys..

 Wprowadzono również cło generalne i tzw. jednolite podymne (podatek co do chłopów i wsi). Oddano w dzierżawę królewszczyzny na drodze licytacji.

 Ponownie zebrano prawa kardynalne rozszerzając je o zakaz powoływania na tron cudzoziemców oraz dzieci i wnuków panującego. Gwarantem praw kardynalnych stali się trzej zaborcy Polski.

---