DOBRA - przedmioty zaspokajające potrzeby (wąskie znaczenie). Do dóbr oprócz materialnych zaliczamy usługi, wartości niematerialne (szerokie znaczenie).
WŁAŚCIWOŚCI POTRZEB
- nieograniczone co do rodzaju
- ograniczone w swej pojemności
- substytucyjne
- komplementarne
- odradzające się
ANALIZA SYSTEMOWA - całościowe spojrzenie na gospodarkę
EKONOMIA DYSKRYPTYWNA -założenie o niepowtarzalności zjawisk w czasie i przestrzeni, nie należy czynić uogólnień, lecz badać każde zjawisko od podstaw.
RYNEK
- miejsce spotkań sprzedających sprzedających kupujących
- proces przy pomocy, którego uczestnicy określają, co chcą kupić, sprzedać i na jakich warunkach
- ogół transakcji kupna-sprzedaży i warunków, w jakich one przebiegają
RODZAJE RYNKÓW
1) ze względu na PRZEDMIOT OBROTU
- dóbr konsumpcyjnych
- dóbr produkcyjnych (kapitał, praca, ziemia)
- kapitałowo-pieniężny
2) ze względu na ZASIĘG
- lokalny
- regionalny
- krajowy
- międzynarodowy
- światowy
3) na CHARAKTER PRODUKTU
- homogeniczny (jednolity)
- heterogeniczny (niejednolity)
4) na SYTUACJĘ NA RYNKU
- nabywcy (nadwyżka podaży nad popytem)
- sprzedawcy (nadwyżka popytu nad podażą)
5) na SWOBODĘ DZIAŁANIA MECHANIZMÓW RYNKOWYCH
- wolny
- administrowany (kierowany)
6) na STOPIEŃ WYRÓWNYWANIA SIĘ CENY
a) doskonały (doskonała konkurencja)
- b. dużo uczestników rynku
- na ogół mali uczestnicy
- nie maja bezpośredniego wpływu na rynek
- produkt jest homogeniczny
- brak barier w wejściu i wyjściu z rynku
- doskonała informacja o rynku
- przejrzystość rynku
- decyzje podejmowane w oparciu o cenę
- występuje konkurencja cenowa
- tendencja do wyrównywania się cen
b) rynek niedoskonały
7) na STOPIEŃ LEGALNOŚCI
- legalny (biały)
- półlegalny (szary)
- nielegalny (czarny)
- RYNE
CENOBIORCA - uczestnik rynku na tyle mały, że nie ma bezpośredniego wpływu na kształtowanie ceny (przejmuje cenę ukształtowana na rynku jako dana z zewnątrz)
CENODAWCA - uczestnik rynku na tyle duży, że ma możliwość bezpośredniego wpływania na cenę
FUNKCJE RYNKU
- narzędzie wyceny dóbr
- źródło informacji o stopniu rzadkości dobra
- narzędzie alokacji zasobów
- narzędzie osiągania równowagi
- weryfikator społecznej przydatności wytworzonej produkcji
KONKURENCJA - proces, w którym uczestnicy rynku starają się podać oferty nie gorsze od innych.
CENA (cena absolutna) - ilość jednostek pieniężnych na jednostkę towaru
CENA WZGLĘDNA (relatywna) - stosunek cen 2 dóbr (ma wartość informacyjną)
MECHANIZMY KREOWANIA CEN
1) RYNKOWY (żywiołowe cenotwórstwo) - ceny kształtują się swobodnie na rynku zbliżonym do doskonałego przez zetknięcie popytu z podażą
2) ADMINISTRACYJNY - ceny mogą być kształtowane przez państwo lub przez monopole
RODZAJE CEN
1) ze względu na PODMIOT USTALAJĄCY CENĘ
- wolnorynkowa
- administrowana
2) na STOPIEN OKREŚLONOŚCI
- minimalna
- maksymalna
3) na ILOŚĆ SZCZEBLI W WYMIANIE
- zbytu (sprzedaje producent)
- hurtowa (cena zbytu+marża handlowa)
- detaliczna (cena hurtowa+detaliczna marża handlowa)
DYFERENCJACJA CEN - zróżnicowanie ceny danego dobra dla różnych grup nabywców, nie wynikające z różnic
1) PRZESTRZENNA (w zależności od miejsca sprzedaży)
2) CZASOWA (w zależności od czasu sprzedaży)
3)KWANTYTATYWNA (w zależności od ilości sprzedawanego dobra)
4)KWALITATYWNA (w zależności od przeznaczenia dobra)
5) PERSONALNA (dla odbiorców o różnej sile nabywczej)
POPYT - ilość dobra, na które występuje zapotrzebowanie w danym czasie, przy różnych poziomach ceny. Ilość dobra, na które jest zapotrzebowanie w danych warunkach.
POPYT EFEKTYWNY (pieniężny) - chęć nabycia dobra jest poparta konkretnymi ekwiwalentami
POPYT POTENCJONALNY - chęć nabycia dobra nie jest poparta możliwościami dochodowymi
DETERMINANTY POPYTU:
CENA DENEGO DOBRA - istnieje b. silny związek między cena dobra a popytem (im wyższa cena tym mniejszy popyt i odwrotnie)
CENY INNYCH DÓBR
1)KOMPLEMENTARNE (uzupełniające się) - popyt na dobro komplementarne zmienia się w tym samym kierunku, co popyt na główne dobro w zależności od zmiany ceny
2)SUBSTYTUCYJNE (dobra zastępcze) - gdy cena jednego dobra rośnie, popyt na nie spada, ale popyt na drugie dobro rośnie
3) DOCHODY KONSUMENTA
- gdy dochód konsumenta wzrasta i popyt na dane dobro wzrasta - dobro normalne
- gdy dochód konsumenta wzrasta a popyt na dane dobro maleje - dobro podrzędne
4) UPODOBANIA, GUSTA, MODA
5) JAKOŚĆ DOBRA (znak firmowy)
6) REKLAMA
7) WARUNKI NATURALNE
8) STRUKTURA I LICZBA KONSUMENTÓW
9) CZAS
10) SYTUACJA POLITYCZNA
PARADOKSY POPYTU - osobliwości zachowań konsumenta
1) P. GIFFENA (biedaka) - Irlandia XIXw - cena chleba wzrastała, mimo niskich dochodów popyt na niego wzrastał, bo był wciąż tańszy niż inne dobra
2) EFEKT OWCZEGO PĘDU (Leibenstein) - nabywanie dobra, gdyż robią to inni
3) EFEKT SNOBIZMU (Leibenstein) - nabycie dobra dla wyróżnienia się z grupy. Nie nabywanie dobra, na które jest aktualnie popyt lub w śladowych ilościach
4) EFEKT PRESTIŻOWY (Veblena) - nabywanie dóbr ze względu na ich wysoka cenę w celu demonstracji prestiżu, pozycji, bogactwa
5) P. SPEKULACYJNY - cena i popyt rośnie, gdyż nabywcy spodziewają się jej wzrostu
cena i popyt maleją, gdyż nabywcy spodziewają się jej zmniejszenia
PODAŻ - jest ilością dobra oferowanego do sprzedaży przy różnych poziomach ceny, w danych warunkach.
DETERMINANTY PODAŻY:
- CENA ( cena danego dobra wzrasta, podaż wzrasta, gdy cena maleje - podaż maleje)
- KOSZTY PRODUKCJI (wzrost kosztów produkcji powoduje ograniczenie podaży)
- PODATKI (wzrost podatków powoduje ograniczenie podaży)
- ZYSKI (wizja dużego zysku powoduje wzrost sprzedaży, za wysokie koszty powodują mniejsze zyski i ograniczają podaż)
- PRZEPISY PRAWNE (im więcej obwarowań, tym mniejsza chęć produkowania)
- TECHNIKA PRODUKCJI (im większa wydajność, tym większa podaż)
- TECHNOLOGIA PRODUKCJI (tania technologia zwiększa podaż)
- INGERENCJA PAŃSTWA (wpływ państwa zazwyczaj przynosi efekty w postaci ograniczenia podaży)
- WARUNKI NATURALNE
- LICZBA, WIELKOŚĆ PRODUCENTÓW
- STOPIEŃ KONKURENCJI
- CZAS
- HANDEL ZAGRANICZNY
RODZAJE POPYTU I PODAŻY:
- POPYT KOMPLEMENTARNY (dobro A powoduje popyt na dobro B)
- POPYT SUBSTYTUCYJNY (dobro A powoduje spadek popytu na dobro B)
- POPYT OGRANICZONY (popyt na jedno dobro jest zależny od popytu na inne dobra wytwarzane przy jego pomocy)
- POPYT ZŁOŻONY (popyt na dobro zależy od popytu na inne dobro wytworzone z niego)
- PODAŻ ŁĄCZNA (dotyczy dóbr, które nie mogą być oddzielnie produkowane)
- PODAŻ ZASTĘPOWALNA (przy danych zasobach wzrost produkcji jednego dobra wymaga ograniczenia produkcji innego dobra)
PRAWO POPYTU I PODAŻY - pokazuje związek między popytem, podażą i ceną. Jego efektem jest ustalenie ceny równowagi rynkowej - punkty, w którym podaż jest równa popytowi. W warunkach niezmienności innych zjawisk rynkowych popyt zmienia się z reguły w odwrotnym kierunku, a podaz w tym samym kierunku, co cena. Nadwyżka popytu nad podażą powoduje wzrost ceny itd.
EKONOMICZNE FUNKCJE PAŃSTWA
1) tworzenie ładu instytucjonalno-prawnego (funkcja długotrwała, ustanawia stosunkowo trwałe i stabilne instytucje i reguły gry)
2) alokacyjna (podejmowanie działań sprzyjających optymalnej alokacji zasobów gospodarczych. W odniesieniu do własności prywatnej państwo: określa niezbędny zakres własności publicznej, w jej ramach poszukuje rozwiązań pozwalających precyzyjnie rozgraniczyć prawa własności do poszczególnych zasobów, by miały wyraźnego właściciela. W zakresie dominacji mechanizmu rynkowego państwo wspiera konkurencje poprzez tworzenie warunków bliskich doskonałej konkurencji)
3) stabilizacyjna (państwo stabilizuje gospodarkę przez realizacje głównych celów makroekonomicznych:
- osiągnięcie i utrzymanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gosp
- wyeliminowanie lub ograniczenie do min. inflacji i bezrobocia
- zmniejszenie amplitudy wahań koniunkturalnych
- możliwie najlepsze wykorzystanie rzeczowych zasobów produkcyjnych
4) redystrybucyjna (niwelowanie zbyt dużych, nieakceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych oraz pomoc osobom starym, upośledzonym i chorym. Państwo oddziałuje jednocześnie na strukturę konsumpcji oraz dostęp do preferowanych społ. dóbr w dziedzinie kultury, oświaty, szkolnictwa wyższego, mieszkalnictwa, służby zdrowia.
Główne instrumenty realizacji funkcji:
- system podatkowy (podatek progresywny)
- składki na ubezpieczenia społeczne
- system różnego typu opłat i cen
ASPEKT REALNY roli państwa - agendy, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe prowadzą działalność gosp. Zależy on od zakresu własności publicznej oraz liczby i efektywności pracowników sektora publicznego.
ASPEKT REGULACYJNY roli państwa
- wpływ państwa na działalność innych podmiotów
- na procesy gosp. Ustanawiając instytucje i normy prawne wyznaczające reguły działalności gosp.
- dokonuje bieżących interwencji funkcjonowania innych podmiotów
KONCEPCJE ROLI PAŃSTWA
- koncepcja państwa minimum
- nurt interwencjonalistyczny
- koncepcja społecznej gosp. rynkowej
- koncepcja „państwa dobrobytu”