PRZYSTOSOWANIE DO RODZICIELSTWA
DR DOROTA KORNAS-BIELA
adiunkt Wydziału Nauk Społecznych (sekcji pedagogiki)
Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
Przystosowanie do rodzicielstwa, tworzenie się przywiązania do dziecka dokonuje się w każdej ciąży inaczej. Niewątpliwie ma tu wpływ czynnik kolejności ciąży. Najbardziej znaczące zmiany i wymagania wobec rodziców wprowadza pierwsza ciąża. Wszystko, co z nią związane, jest nowe i nieznane. Rodzice są młodzi wiekiem, niedoświadczeni, nie posiadają umiejętności przewidywania zmian związanych z rozwojem ciąży. Nie posiadają jeszcze wyuczonych nawyków, prawidłowych reakcji na to wszystko, co się dzieje w nich i wokół nich. Wszystkiego, co związane jest z rolą matki i ojca muszą się dopiero nauczyć. Pełno — nieraz bardzo konkretnych — planów, nadziei i oczekiwań związanych z dzieckiem, z których wiele jest nierealnych. Dotychczasowy ich związek, jako jedność dwóch osób, zostaje poszerzony o osobę trzecią, której pojawienie się ma charakter destabilizujący ten związek. Związek małżeński, jego siła gratyfikacyjna (nagradzająca), rola i znaczenie w życiu obojga małżonków, po poczęciu dziecka zmienia się i nigdy już nie będzie taki sam, również wtedy gdy zdecydowali się przerwać ciążę albo nastąpiło samoistne poronienie, śmierć dziecka przed lub po porodzie.
Każda ciąża jest okresem kryzysu psychologicznego — kryzysu, którego pozytywne rozwiązanie prowadzi do funkcjonowania na wyższym poziomie, a więc jest rozwojowo pożyteczne. Szczególnie w pierwszej ciąży odczuwa się fakt rozpoczęcia nowego okresu w życiu. Jedni rodzice, optymistycznie patrząc w przyszłość, pragną tej zmiany. Drudzy tkwią w konflikcie miedzy chęcią wejścia w nowa fazę życia, a żalem za utracona bezpowrotnie przeszłością i lękiem o to, co przyniesie przyszłość.
Nie tylko kolejność ciąży, ale i czas dzielący jedną ciążę od drugiej, ma wpływ na postawy macierzyńskie i ojcowskie. Zazwyczaj im czas ten jest dłuższy, tym wyższa jest akceptacja ciąży, dziecka i własnej roli z tym związanej.
Na przestrzeni lat życia małżeńskiego zmienia się sytuacja materialno-mieszkaniowa rodziców i ona też ma wpływ na postawy wobec ciąży i dziecka. Brak poważniejszych trosk materialnych sprzyja traktowaniu ciąży jako szansy własnego rozwoju, jako okresu radosnego bycia we dwoje.
Korzystny wpływ na tworzenie się prawidłowych postaw rodzicielskich wywiera wykształcenie i zainteresowania. Nie chodzi tu o formalne ukończenie wyższych studiów, ale o humanistyczną wizje świata, o wiedze i zainteresowanie człowiekiem, w tym również przed urodzeniem, o wiedze z okresu pielęgnacji i wychowania dziecka. Badania efektywności Szkół Rodzenia, Szkół Młodych Rodziców i innych form przygotowania rodziców do ich nowej roli wskazują, że wiedza i zdobyte umiejętności z tej dziedziny ułatwiają formowanie się właściwych postaw macierzyńskich i ojcowskich, np. kobiety częściej podejmują karmienie naturalne i dłużej je kontynuują. Uczestnictwo w Szkole Rodzenia pociąga za sobą szybszy i sprawniejszy przebieg procesu rodzenia: poprawia czynność skurczową macicy, powoduje mniejszą utratę krwi, zmniejsza odczuwanie bolesności skurczów porodowych. Poród traktowany jest jako najważniejsze przeżycie macierzyńskie, jako zadanie wymagające od matki aktywności.
Szczególnie ważne jest uzyskanie pewnego kwantum wiedzy przez matki samotne, zwłaszcza gdy są one nieletnie. Kursy przygotowujące je wielostronnie do macierzyństwa maja wpływ na ich wieź z dzieckiem już w czasie ciąży oraz na przebieg ciąży i porodu. Edukacja prenatalna zastosowana wobec matek nieletnich powoduje: zmniejszenie stanów zapalnych (np. narządu moczowego), komplikacji ciążowych i porodowych oraz konieczności stosowania interwencji medycznej (leków, aparatów, przetaczania krwi, zaangażowania chirurga), zwiększenie okresowych, profilaktycznych wizyt u lekarza przed i po porodzie. Wiele badań potwierdza, że zakres posiadanej wiedzy z dziedziny ciąży, porodu, połogu jak i rozwoju prenatalnego decydują o kształtowaniu się stosunku matki do dziecka w jej łonie, jak też o jego zdrowiu fizycznym i psychicznym.
Szczególna sytuacja powstaje, gdy matka jest nieletnia. Okres dorastania, w którym następują radykalne zmiany w wyglądzie zewnętrznym i w funkcjonowaniu ciała, powoduje konieczność wkomponowania „nowego ciała” w dotychczasowy obraz siebie. Rozpoznanie faktu poczęcia dziecka jest dla nieletniej dziewczyny szczególnie trudne. Kombinacja silnych przeżyć: szoku, leku, poczucia winy, wstydu, zaprzeczania, niedowierzania — powoduje rozważanie „co dalej robić”. Dla wielu rozpoczyna się długi okres wahań. Urodzenie dziecka zaburza dotychczasowe plany życiowe i zwiększa zależność finansową od otoczenia, naraża na społeczną dezaprobatę. Stąd kształtowanie się pozytywnych uczuć do dziecka jest szczególnie trudne. Z badań wynika, że na kształtowanie się więzi nieletniej matki z jej dzieckiem ma ogromny wpływ postawa jej własnej matki do niej i po poczętego dziecka. W sytuacji konkretnej ciąży postawa własnej matki jest wzorem odniesienia do aktualnego macierzyństwa, stanowi dla młodej dziewczyny model jej postaw do nienarodzonego dziecka. Niemałe znaczenie w kształtowaniu się stosunku wobec dziecka ma przebieg aktualnej ciąży. Jeżeli występują jakieś nieprawidłowości, to wzbudzają one lek o zdrowie swoje i dziecka. Lęk zaś nie jest uczuciem pozytywnym. Zaburza on zwykłe kształtowanie się prawidłowych postaw rodzicielskich, gdyż albo kobieta zaczyna nadmiernie koncentrować się na tym, co dzieje się z jej ciałem i boi się wiązać uczuciowo z dzieckiem, albo też przesadnie koncentruje się na utrzymaniu ciąży za wszelką cenę i kształtuje w sobie postawę matki stale zalęknionej o stan zdrowia dziecka i nadmiernie je ochraniającej, matki nadopiekuńczej i zaborczej. Lęk ten pogarsza sytuację zdrowotną i zwykle nasila objawy patologicznego przebiegu ciąży. Powstaje błędne koło.
Dorota Kornas-Biela
1