14.(kartka z 21 pyt) Autonomia UU. Warunki kształtowania się autonomii UU. Rodzice dzieci UU wobec problemu autonomii. Miejsce pedagoga specjalnego w drodze upośledzonego umysłowo do niezależnego funkcjonowania.
Autonomia jest słowem pochodzenia greckiego, gdzie „autos” znaczy „sam” a „nomos”= to, co przypisane, obowiązujące wszystkich, dane.
W rozumieniu potocznym autonomia to „samodzielność, odrębność”. Istnieje wiele definicji, które dotyczą autonomii człowieka. Twierdzi się, że człowiek zachowuje się autonomicznie tj. „ niezależnie, samodzielnie, zgodnie z własnym sumieniem, nie ulegając wpływom otoczenia. Jest to postępowanie zgodne ze swoją wolą, nieustępliwość i upór w sytuacji wywierania przymusu ze strony innych ludzi oraz samodzielny wybór czynności, zadań i sposobu ich realizacji.”
O autonomii człowieka wypowiada się wiele autorów m. in.: Władysław i Jan Pileccy, Irena Obuchowska, Maria Czerpianiak- Walczak, Maria Porębska, B. Łapiński, Władysław Dykcik i inni. I tak np. I. Obuchowska twierdzi, że autonomia to „samostanowienie w granicach normy”. Wyróżnia ona autonomię:
Wewnątrzpochodną- czyli przejawiająca się w świadomości i działaniu
Zewnątrzpochodną- czyli przyzwolenie środowiska na bycie autonomicznym.
Są to dwa rodzaje drogi ku autonomii.
Maria Czerpaniak- Walczak rozpatruje autonomię w trzech płaszczyznach:
jako cel wychowania i rozwoju osoby
jako środek do doświadczenia pełni społeczeństwa
z punktu widzenia formalnych, skodyfikowanych przepisów i paragrafów określających zakres samodzielności i wolności ludzi albo rzeczywistych warunków ich życia i rozwoju
Granice autonomii wyznaczają:
- formalny zakres wolności i odpowiedzialności
- aktywność własną w osiąganiu i egzekwowaniu praw człowieka
W przekonaniu autorki powszechność i równość autonomii jest utopijna!!!
B. Łapiński mówi, że osiąganie autonomii psychicznej i społecznej trwa przez całe życie. Wyróżnia on 6 rodzajów autonomii (aspektów rozumienia):
behawioralna- przejawem jest jej własny styl bycia, ubierania, spędzania wolnego czasu
emocjonalna- niezależność od opieki np. rodziców
poznawczo- ewaluaktywna- posiadanie własnych wartości, ocen i celów oraz sposób ich realizacji i ponoszenie odpowiedzialności za swoje zachowanie
tożsamości- poczucie odrębności od innych, dostrzeganie różnic między „ja” i „inni”
instrumentalna- samodzielne wykonywanie różnych czynności i zadań, sprawne funkcjonowanie w różnych obszarach życia społecznego
ekonomiczna- samodzielne zapewnienie sobie bytu materialnego
Władysław Dykcik zaś rozumie autonomię jako „ niezależność człowieka od kogoś lub czegoś”.
Syntetyzując pojęcie autonomii utożsamianie jest z samodzielnością, samostanowieniem, niezależnością, wolnością, indywidualnością czy samo urzeczywistnieniem. Autonomię można rozpatrywać w ujęciu: filozoficznym, psychicznym, socjologicznym czy wreszcie pedagogicznym.
Autonomia osób niepełnosprawnych to niezależność od czegoś lub kogoś. Autonomia jest celem pracy z osobami niepełnosprawnymi tj.: podjęcie takich działań, strategii rehabilitacji, które umożliwiłyby osobom niepełnospr. Autonomiczne funkcjonowanie w społeczeństwie, aby jednak było to możliwe potrzebna jest „ fizyczna i funkcjonalna bliskość osób upośledzonych z innymi ludźmi”(Dykcik)
Chodzi tu o rozwój człowieka „ od zależności poprzez niezależność do współzależności” (Pileccy). Zadaniem więc ped. spec. jest wychowanie człowieka autonomicznego, przy czym człowiek ten , sam będąc niezależnym, nie powinien ograniczać autonomii innych ludzi.
Autonomia jest celem nadrzędnym, niezbędnym do realizacji w procesie autorewalidacji. Autorewalidacja zaś, jako jedna z dróg postępowania i ma doprowadzić do realizacji autonomii. Zaś główną zasadą w procesie autorewalidacji jest podmiotowość, indywidualność. Autonomia to cel dosiężny rehabilitacji i kształcenia osób niepełnospr.. Autorewalidacja to jedna z dróg do niej wiodąca. Podmiotowość to norma postępowania.
Poprzez autonomię osób niepełnospr. rozumie się stopniowe uzyskiwanie przez nich samodzielności, aż do całkowitej niezależności, jeśli to tylko możliwe. Pełna autonomia zaś to równość praw i obowiązków, wzięcie na siebie odpowiedzialności jako członka społeczeństwa. Autonomia szeroko to prawo do wolności i samostanowienia o sobie.
Pełna autonomia pojawia się w:
kierowaniu własnym zachowaniem
dokonywaniem samodzielnych wyborów z uwzględnieniem własnych i duchowych potrzeb
kształtowanie relacji społecznych na zasadzie wzajemności
Autonomia determinowana jest przez wiele czynników:
prawnych np. osoby UU nie mogą dysponować swoim majątkiem, nie mają prawa do głosowania
społecznych np., zachowania aspołeczne UU traktowane są jako przejaw wrogości do społeczeństwa
kulturowych np., zastosowanie się do aktualnej mody, dotyczy to płci, dostosowanie odzieży do odpowiedniej pory roku (nieadekwatny ubiór osoby UU, niezgodny z aktualnie obowiązującą modą)
interpersonalnych np., szacunek, liczenie się wychowawcy z wychowankiem i odwrotnie
Nie można mówić o autonomii, gdy jest ona ograniczana np., poprzez nadmierną troskę o osoby UU, co prowadzi do tłumienia dążenia do autonomii. Pedagog powinien uczyć dążenia do autonomii os. UU, a więc należy uczyć jak korzystać z autonomii, jak decydować o sobie, ale także uczyć, iż należy ponosić konsekwencje swojej autonomii.
Autonomii należy uczyć poprzez:
naukę mówienia „ nie”, a więc „ nie chcę, nie zgadzam się”
nauka walki z nieuprawnionym pozbawieniem autonomii, do czego dochodzi poprzez nadmierną troskę i opiekę
Bardzo często rodzice doprowadzają do pozbawienia własnego dziecka autonomii, chcąc mu coś zrekompensować. Im mniejszy jest stopień UU tym łatwiej takiej osobie wywalczyć autonomię. Pewny zakres autonomii jest nam dany od urodzenia, ale istnieją pewne obszary autonomii, które człowiek musi sam je sobie wywalczyć. Bardzo ważne jest, aby pomiędzy autonomią wywalczoną a z nadania była równowaga. Nie może być tak, że autonomia jest nam z góry nadana ani też o którą trzeba w całości walczyć. Pod autonomią kryje się izonomia- „ubezwłasnowolnienie”. Autonomia nadana więc to także pewnego rodzaju płapka izonomii. Podstawy bierności i braku walczenia o swoje sprawy, czy też postawy roszczeniowe typu: „ nam się wszystko należy, bo jesteśmy niepełnospr. „ bądź ucieczka od praw „ my nie możemy, niech decydują inni” jest ograniczeniem autonomii i sprzyja rozwijaniu się upośledzenia wtórnego.
Problem autonomii UU tkwi w braku dostępu do wyboru, braku możliwości samodzielnego podejmowania decyzji. Pedagog chcąc zrealizować cel jakim jest autonomia musi mieć na uwadze, jednakże wiek osoby niepełnosprawnej, bowiem inna jest autonomia dziecka i inna osoby dorosłej. Są trzy etapy wpływania pedagoga specjalnego na UU:
okres wzbudzania aktywności własnej osoby niepełnospr.. Ped. spec. staje w roli animatora. Najczęściej jest nim matka bądź ktoś bliski, który wie jak dotrzeć do wnętrza osoby, jakie cechy i jakie zdolności rozwinąć, na co położyć nacisk.
etap drugi to wspólna droga ku samodzielności i społecznego funkcjonowania. Pedagog spec. i uczeń- wychowanek na tym etapie to dwa podmioty w procesie rewalidacji. Pedagog ukazuje możliwości, ale również wspiera w kreowaniu siebie, w zmaganiu się z przeciwnościami tkwiącymi w otoczeniu i z własnymi słabościami.
tzw. „ spolegliwego opiekuna” czy nawet przyjaciela „ opiekun wtedy jest spolegliwy, kiedy można słusznie zaufać jego opiece, że nie zawiedzie, że zrobi wszystko, co do niego należy, że potrafi dotrzymać placu w niebezpieczeństwie i w ogóle będzie pewnym oparciem w trudnych okolicznościach”. Jest to okres , który jest ważny dla niepełnospr., ponieważ daje on świadomość że mają kogoś na kogo mogą zawsze liczyć.
Im większa jest zdolność człowieka do autonomii, tym większa jest jego zdolność do podmiotowości, a tym samym do autorewalidacji. Autonomia osób niepełnospr. związana jest ściśle z normami życia. Rozwojowi autonomii sprzyjają wszelkiego rodzaju otwarte, instytucjonalne formy opieki i rehabilitacji osób UU. Życie tychże osób powinno być znormalizowane na miarę autonomii człowieka niepełnosprawnego.
Bibliografia: Cz. Kosakowski „ Węzłowe problemy pedagogiki specjalnej”