6. System rewalidacji upośledzonych umysłowo w Polsce. Elementy składowe (Przedszkole specjalne. Szkoła podstawowa specjalna. Klasy specjalne. Szkoły zawodowe specjalne. Szkoła życia. Placówki dla dorosłych głębiej upośledzonych umysłowo. Hostele. Warsztaty terapii zajęciowej).

Wytyczne w sprawie kształcenia specjalnego zwracają uwagę na potrzebę zapewnienia dzieciom odchylonym od normy ciągłości procesu rewalidacji - od chwili wczesnego stwierdzenia ich upośledzenia przez okres przedszkolny, aż do form kształcenia w zakładzie produkcyjnym.

Celem ukazania skoordynowanego charakteru oddziaływania na osobę upośledzoną umysłowo posługujemy się terminem „system rewalidacji”. Głównymi elementami organizacyjnymi systemu rewalidacji są placówki oświatowo-wychowawcze, placówki medyczne, dom rodzinny wraz z najbliższym otoczeniem dziecka.

System rewalidacji to całościowy układ pewnych elementów o odpowiednich powiązaniach strukturalnych i funkcjonalnych prowadzących skoordynowaną działalność rewalidacyjną.

PRZEDSZKOLE SPECJALNE

Przedszkole specjalne jest placówką opiekuńczo-wychowawczą dla dzieci z zaburzeniami rozwoju, stosująca specjalne formy i metody postępowania wychowawczego. Przyjmuje ono dzieci w wieku od ukończonego 3. do 7. roku życia. W uzasadnionych przypadkach, dotyczących zwłaszcza dzieci umysłowo upośledzonych w stopniu umiarkowanym i znacznym oraz dzieci z zaburzeniami złożonymi, mogą przebywać do 10. roku życia.

Przedszkole specjalne jest pierwszym szczeblem kształcenia specjalnego przygotowującym dziecko do życia. Zadaniem przedszkola jest wykształcenie w dziecku form współżycia z grupą oraz wyrobienia najprostszych umiejętności samoobsługi, zanim zdobędzie ono stopień rozwoju pozwalający na skierowanie go do „Szkoły życia” bądź do szkoły specjalnej dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim.

Cele przedszkola:

• dążenie do wszechstronnego rozwoju i rewalidacji społecznej dziecka, przy zastosowaniu dostępnych środków dla rozwoju fizycznego, intelektualnego i społecznego w miarę możliwości dziecka upośledzonego,

• uzyskiwanie przez każde dziecko przystosowania do warunków i wymagań w przedszkolu, co stanowi krok wstępny do późniejszego przystosowania do warunków i wymagań w odpowiedniej dla niego szkole lub innej placówce wychowawczej.

SZKOŁA PODSTAWOWA SPECJALNA

Cele szkoły:

• wszechstronne rozwijanie uczniów, przysposobienie ich do pracy i udziału w życiu społecznym,

• przygotowanie do dalszej nauki w szkole zawodowej specjalnej, zdobywanie kwalifikacji w procesie pracy,

• wychowanie uczniów w poczuciu obowiązku i dyscypliny,

• przygotowanie uczniów do życia w integracji ze społeczeństwem.

Szkoła swoją działalność pedagogiczną realizuje przez jednolitość procesów poznawczych, kształcących i wychowawczych o charakterze terapeutycznym. Oznacza to, że wszystko, co w codziennej pracy podporządkowane jest nauczaniu, kształceniu i wychowaniu musi służyć przygotowaniu uczniów do życia społecznego. Treści nauczania zawarte w programie powinny prowadzić do usprawnienia funkcji poznawczych, kształtowania osobowości, zmierzać do rozwijania cech woli, motywacji i zdyscyplinowania.

Szkoła dąży do doprowadzenia rozwoju każdego ucznia do maksymalnego poziomu w granicach jego indywidualnych możliwości.

KLASY SPECJALNE

Klasy specjalne są tworzone przy normalnych szkołach podstawowych. Celem tworzenia jest integracja dzieci upośledzonych umysłowo z normalnymi. Jednak aby kształcenie było realizowane w szkołach normalnych powinny być spełnione warunki:

• odpowiednie pomieszczenie i wyposażenie klas,

• nauczyciele z kwalifikacjami specjalistycznymi,

• organizować je dla młodszych klas (do IV kl. włącznie),

• w szkołach w których organizuje się klasy specjalne, wszyscy nauczyciele z dyrektorem włącznie powinni być przeszkoleni w zakresie podstawowej wiedzy z pedagogiki specjalnej, aby mogli kształtować w szkole prawidłowy klimat w ramach integracji szkolnej,

• należałoby także zwrócić uwagę na prawidłowości skierowań uczniów do klas specjalnych.

SZKOŁY ZAWODOWE SPECJALNE

Nauczanie i wychowanie w szkole ma na celu:

• zapewnienie uczniom wykształcenia ogólnego i zawodowego niezbędnego do wykonywania zawodu, i o ile to możliwe, przygotowanie d dalszej nauki w innych szkołach, a także do doskonalenia w zawodzie, w systemie kształcenia ustawicznego,

• wszechstronny rozwój i rewalidację uczniów oraz wychowanie ich na świadomych i twórczych obywateli

Najbardziej popularnymi kierunkami kształcenia w zawodowych szkołach specjalnych są:

-mechaniczny

-odzieżowy

-budowlany

-ogrodniczy

-krawiecki

Nauka trwa 2-3 lata w zależności od zawodu.

Kształcenie zawodowe upośledzonych umysłowo jest końcowym ogniwem w systemie kształcenia specjalnego.

Szkoła życia

Zasadniczym celem „Szkoły życia” jest organizacja pracy i stosowanie metod wspomagających ogólny rozwój dzieci głębiej upośledzonych umysłowo, aby osiągały dostępny indywidualny pułap przystosowania społecznego w życiu. Jest to przygotowanie wychowanków do maksymalnej dla każdego samodzielności życia w rodzinie i do pracy w zakładach pracy chronionej.

Wśród szczegółowych zadań szkoły życia znajdują się:

• rozwijanie procesów poznawczych,

• rozwijanie mowy,

• usprawnianie fizyczne,

• wyrabianie sprawności manualnych,

• uspołecznienie,

• utrwalenie i zdobywanie umiejętności w zakresie samoobsługi,

• wyrabianie prostych nawyków higienicznych,

• kształtowanie uczuć estetycznych,

• umiejętność wykonywania prostych prac fizycznych.

Uzyskany na tej drodze ogólny rozwój dziecka, jego sprawności manualnych i fizycznych zmierza do przygotowania go do czynnego uczestnictwa w życiu społecznym.

HOSTEL

Zwany inaczej środowiskowym domem samopomocy, jest formą pomocy mieszkaniowej i oparcia społecznego dla osób z upośledzeniem umysłowym. Jest placówką specjalistyczną dla osób, które ukończyły 18. rok życia i utraciły oparcie w domu rodzinnym lub oparcie to jest niewystarczające. Jego głównymi cechami są:

• życie w małej grupie (od mieszkania indywidualnego, przez mieszkanie wspólne dla 2-3 osób, mieszkanie grupowe do 8 osób, po hostele od 8 do 25 osób)

• całkowita podmiotowość (m.in. wpływ na własne życie w wymiarze zarówno codziennym , jak i w dłuższej perspektywie, satysfakcjonujące kontakty z ludźmi, sposób traktowania przez personel)

• praktykowanie normalnych czynności domowych (w tym przygotowywanie osiłków, dbanie o swoje rzeczy itp.)

• normalny rytm dnia, tygodnia i roku (w tym wychodzenie do pracy, świętowanie niedzieli, wyjazdy na urlop)

• korzystanie w maksymalnym zakresie z ogólnych zasobów społecznych w zaspokajaniu potrzeb mieszkańców (np. służba zdrowia, fryzjer)

• lokalizacja alternatywnych form mieszkalnictwa chronionego blisko miejsca zamieszkania rodzin osób upośledzonych umysłowo.

Warsztaty terapii zajęciowej

Warsztaty terapii zajęciowej są placówkami pobytu dziennego o wymiarze zajęć 35 godzin tygodniowo. Zajęcia terapeutyczne trwają ok. 7 godzin dziennie. Na jedna osobę pracująca bezpośrednio z uczestnikami nie powinno przypadać więcej niż 5 osób niepełnosprawnych.

Warsztaty terapii zajęciowej realizują zadania w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej zmierzającej do ogólnego rozwoju i poprawy sprawności każdego uczestnika, niezbędnych do możliwie niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia w środowisku.

Rehabilitacja społeczna ma na celu integrację lub reintegrację osoby niepełnosprawnej w środowisko społeczne poprzez udzielenie jej pomocy w przystosowaniu się do wymagań rodziny i środowiska dalszego, usuwając jednocześnie ekonomiczne i społeczne bariery, które mogą utrudniać cały proces rehabilitacji. Rehabilitacja ta jest realizowana poprzez różnego typu zajęcia kulturalno-oświatowe i integracyjne w formie wyjścia do kina, muzeum, teatru, na zakupy, itp.

Rehabilitacja zawodowa jako część całego procesu rehabilitacji dotyczy udzielania osobie niepełnosprawnej usług z zakresu poradnictwa zawodowego, odpowiedniego szkolenia oraz zatrudnienia. Celem tych oddziaływań jest umożliwienie uzyskania i utrzymania pracy przez tę osobę.

Poza rehabilitacją społeczną i zawodową warsztaty prowadzą jeszcze rehabilitację medyczną i psychologiczną. Rehabilitacja medyczna często prowadzona jest w formie gier, zabaw i zajęć sportowych oraz gimnastycznych z wykorzystaniem specjalistycznego sprzętu rehabilitacyjnego.

---