Próba tuberkulinowa, nazywana także próbą Mantoux (ang.tuberculin skin test) jest podstawowym badaniem w diagnostyce zakażeń prątkami gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis). Jej istotną zaletą jest nieskomplikowana technika wykonania testu, co pozwala wykorzystywać ją do szeroko zakrojonych badań przesiewowych dużych grup ludności.
Opis techniczny
Wstępna część badania polega na śródskórnym wstrzyknięciu w dłoniową powierzchnię przedramienia 0.1ml tuberkuliny. Podczas podawania tworzy się bąbel o średnicy 6-10mm. Tuberkulina jest to odpowiednio spreparowany przesącz z hodowli prątków gruźlicy. Dzięki procesom sterylizacji i filtracji w tuberkulinie zawarte jest jedynie białko bakteryjne. Jest ono tą substancją, która warunkuje odpowiedź układu odpornościowego osoby badanej.
W odpowiedzi na wstrzyknięcie tuberkuliny dochodzi do odczynu skórnego-zaczerwienienia i obrzęku niewielkiej, owalnego kształltu powierzchni skóry wokół miejsca podania. Po 48-72 godzinach dokonuje się pomiaru polegającego na określeniu średnicy obrzęku skóry i tkanki podskórnej. Uzyskane w ten sposób dane pozwalają określić wynik testu jako ujemny bądź dodatni i umożliwiają jego dokładniejszą interpretację.
Przykłady zastosowań
Podstawowym zastosowaniem jest dowiedzenie wcześniejszego kontaktu z prątkami gruźlicy, lub jego braku. Ma to szczególne znaczenie u osób o obniżonej odporności (HIV, chemioterapia).W badaniach przesiewowych szczególnie dzieci i młodzieży, pozwala na wytypowanie osób wymagających doszczepienia szczepionką BCG.
Interpretacja wyników
Tworzący się odczyn w formie nacieku tkanki podskórnej jest wyrazem odpowiedzi immunologicznej organizmu. Komórki mające istotną rolę w tym procesie należą do krwinek białych-leukocytów. Największe znaczenie ma pewna podgrupa tych komórek-limfocyty T. Odpowiadają one za tzw. odpowiedź komórkową układu immunologicznego. Jest to jeden z rodzajów reakcji organizmu na zakażenie. Wielkość nacieku świadczy o aktywności tych komórek i o wcześniejszym kontakcie z białkiem prątka (wynik dodatni) lub o jego braku jeśli naciek jest zbyt mały (wynik ujemny). Pozwala to określić odporność osoby badanej na możliwe w przyszłości zakażenie prątkiem i podjąć decyzję o jej ewentualnym doszczepieniu szczepionką BCG.
Wartości referencyjne
Wymiar nacieku równy lub powyżej 5mm uważany jest za wynik dodatni u osób: z zakażeniem HIV, które miały niedawny bliski kontakt z chorym na gruźlicę oraz u osób, u których zmiany w badaniach radiologicznych świadczą o przebytej wcześniej i wyleczonej gruźlicy.
Odczyn równy lub powyżej 10mm uznaje się za dodatni u osób, które przebywały niedawno w krajach o wysokiej zachorowalności na gruźlicę, o obniżonej odporności, o niskim statusie ekonomicznym. Odczyn o wymiarze 15mm lub większy uznawany jest za dodatni u wszystkich pozostałych osób.
Próba tuberkulinowa jest to rodzaj badania diagnostycznego wykonywanego dla sprawdzenia stanu przeciwgruźliczej odpowiedzi immunologicznej organizmu.
Ujemna próba tuberkulinowa może świadczyć o braku odporności przeciwgruźliczej i konieczność zaszczepienia tej osoby. Rzadziej jest to stan anergii.
Dodatnia próba tuberkulinowa świadczy o prawidłowej odpowiedzi na zastosowane szczepienie, więc doszczepianie nie jest konieczne. Czasem odporność przeciwgruźliczą zyskuje się przez kontakt i samoistne zwalczenie infekcji przez organizm.
Nadmiernie dodatnia próba tuberkulinowa może świadczyć o aktywnym procesie gruźliczym toczącym się w organizmie, lecz wymaga to potwierdzenia lub wykluczenia innymi badaniami.
Jest to proste badanie, przydatne szczególnie w akcjach masowych szczepień i u dzieci i młodzieży.
Wykonuje się je przede wszystkim w celu sprawdzenia stanu odporności przeciw gruźlicy i stwierdzenia czy konieczne jest podanie dawki przypominającej szczepionki BCG, poza tym u dzieci, które nie były szczepione, a w wywiadzie rodzinnym występuje kontakt z chorym na gruźlicę.
Najczęściej spotyka się:
Próba tuberkulinowa wypada fałszywie ujemnie, i jest nieskuteczna, u osób z anergią i upośledzeniem układu odpornościowego z różnych przyczyn.
Odczyn może być fałszywie ujemny w:
Wynik fałszywie dodatni uzyskuje się w reakcji krzyżowej z innymi prątkami (MOTT i Mycobacterium leprae, który wywołuje trąd).