Sudan (As-Sūdān, Republika Sudanu), państwo w Afryce Pn., nad M. Czerwonym; 2505,8 tys. km² (największy kraj afryk.); 38 mln mieszk. (2003), Arabowie, Nubijczycy, ludy nilockie; religia państw. islam; stol.: Chartum, inne m.: Omdurman, Chartum Pn., Port Sudan (gł. port mor.); j.u. arab., w użyciu ang.; republika. Obszar wyżynny; w pn. części Sahara, w pd. — rozległa Kotlina Nilu Białego, na zach. wyż. Darfur (Dżabal Marra, 3088 m); klimat zwrotnikowy suchy na pn., podrównikowy na pd.; duże zróżnicowanie opadów; gł. rz.: Nil z dopływami; półpustynie, pustynie, sawanny, lasy galeriowe. Słabo rozwinięty kraj roln.; uprawa zbóż, bawełny, orzeszków ziemnych, sezamu, trzciny cukrowej; koczownicza hodowla bydła zebu, owiec, kóz, wielbłądów; eksploatacja lasów, zbiór gumy arab. (świat. producent); wydobycie ropy naft., rud miedzi, żelaza, saliny mor.; przemysł cukr., olejarski, bawełn., skórz., cementowy, drzewny. — W I tysiącl. p.n.e. królestwo Kusz, w IV w. n.e. podbite przez Aksum; od VI w. chrześc. państwa Mukurra i Alwa; od VII w. kolonizacja arab., do XVI w. islamizacja; od XVI w. sułtanaty, m.in. Dar Fur i Sennar; 1820-21 pn. i środk. S. podbity przez Turków egip.; rosnące wpływy bryt.; 1881-85 antybryt. powstanie pod wodzą Mahdiego z Sudanu i uzyskanie niezależności; od 1899 kondominium egip.-bryt.; od 1956 niepodległa republika; 1958-64 dyktatura wojsk.; konflikt między muzułm. Północą a chrześc.-animistycznym Południem (1963 wybuch powstania na pd.); 1969 zamach stanu, rządy gen. Dż. An-Numajri'ego (do 1985); 1973 konstytucja (autonomia dla prowincji pd., system monopartyjny); częste próby zamachów stanu, terror wobec opozycji; wprowadzenie 1983 prawa koranicznego (szarijatu); od lat 80. otwarta wojna domowa między Północą a Południem, żądającym zniesienia szarijatu i przywrócenia autonomii; 1989 pucz wojsk.; od 1993 stopniowa stablizacja i demokratyzacja (2003 porozumienie pokojowe z ugrupowaniami rebeliantów); 1997-98 konflikt graniczny z Etiopią i Erytreą; kraj zniszczony wojną, klęską suszy i głodu.

---