Formy zabezpieczeń kredytowych stosowanych w bankach.
Bank zgodnie z prawem bankowym jest jednostką organizacyjną mającą osobowość prawną, której przedmiotem działalności jest gromadzenie środków pieniężnych, udzielanie kredytów i pożyczek pieniężnych oraz przeprowadzanie rozliczeń. Głównymi funkcjami banku są: kreacja pieniądza; zaspokojenie zapotrzebowania na pieniądz kredytowy; pośrednictwo między posiadaczami środków pieniężnych a użytkownikami tych środków.
Działalność kredytowa banku ma ogromne znaczenie dla rozwoju gospodarki państwa, jak i ludności. Przy pomocy kredytu można rozpoznać nową działalność gospodarczą, rozwinąć firmę, kupić mieszkanie itp.
Jest jednak narażona na ryzyko kredytowe, czyli ryzyko terminowego zwrotu przez kredytobiorcę udzielonego mu kredytu łącznie z należnymi bankowi odsetkami. O ograniczeniu ryzyka kredytowego banku decyduje przede wszystkim dobra kondycja kredytobiorcy.
Pozytywna ocena zdolności kredytowej podmiotu gospodarczego, czy osoby fizycznej nie przesądza o udzieleniu kredytu. Bank jest skłonny, ale aby stwierdzić czy klient mimo pozytywnej oceny zdolności kredytowej jest silny czy słaby musi przeprowadzić ocenę ryzyka kredytowego i od tego uzależniony jest rodzaj i wielkość zabezpieczeń. Na przykład gdy klient po ocenie punktowej uzyskał minimalną liczbę punktów, która decyduje o pozytywnej zdolności kredytowej, ale jest słaby. W związku z tym bank powinien zażądać ostrzejszych warunków umowy i mocniejszych zabezpieczeń.
Zatem celem zabezpieczeń jest zabezpieczenie interesu banku w przypadku wystąpienia zagrożeń np. losowych, niemożliwych do przewidzenia w momencie oceny zdolności, które utrudnią bądź uniemożliwią spłatę kredytu przez kredytobiorcę.
Ustalając formę zabezpieczeń kredytu bank bierze pod uwagę:
· rodzaj kredytu,
· wysokość kredytu,
· okres spłaty kredytu,
· sytuację ekonomiczno-finansową kredytobiorcy,
· status prawny kredytobiorcy,
· rodzaj proponowanych zabezpieczeń i wysokość kwoty możliwej do uzyskania, a także koszt postępowania.
Wyższe zabezpieczenie jest z reguły wymagane od przedsiębiorstw nowo utworzonych. Także status prawny spółki z o.o. wpływa na zaostrzenie wymagań banków odnośnie zabezpieczenia zwrotu kredytu.
Praktykowanym sposobem zabezpieczenia się przed podjęciem ryzyka kredytowego jest wymiana między bankami informacji o przyszłych kredytobiorcach. Kartoteki niesolidnych płatników prowadzą oddziały okręgowe NBP. Działają także prywatne wywiadownie handlowe, dostarczające odpłatnie informacji o statusie prawnym i sytuacji majątkowej podmiotów gospodarczych.
Formą zabezpieczenia się przed ryzykiem jest ubezpieczenie przez bank terminowej spłaty kredytów. Ubezpieczającym może być zarówno kredytobiorca jak i bank, ale ubezpieczonym jest zawsze bank.
Rozróżnia się:
· materialne i
· prawne
formy zabezpieczenia zwrotności kredytu.
Zabezpieczenie materialne stanowi posiadany przez kredytobiorcę majątek, którego łatwe upłynnienie zapewnia bankowi możliwość szybkiego wycofania udzielonego kredytu.
Zabezpieczenie prawne zwrotności kredytu zapewnia bankom uprzywilejowaną pozycję w dochodzeniu jego wierzytelności od kredytobiorcy w przypadku jego niewypłacalności lub likwidacji.
Wśród prawnych form zabezpieczenia zwrotności kredytu można wyróżnić:
· zabezpieczenia o charakterze osobistym, charakteryzujące się osobistą odpowiedzialnością dłużnika za spłatę długu. Oznacza to, że gwarantuje on całym swoim obecnym i przyszłym majątkiem wywiązanie się ze zobowiązań wobec banku.
Zaliczamy do nich:
· poręczenie wg. prawa cywilnego - jest to najdogodniejsza i zarazem najczęściej stosowana forma prawnego zabezpieczenia kredytów. Jest to umowa w której poręczyciel ( osoba trzecia) zobowiązuje się wobec wierzyciela ( kredytodawcy) wykonać zobowiązanie na wypadek , gdyby dłużnik ( kredytobiorca ) zobowiązania nie wykonał. Poręczycielami mogą być osoby fizyczne, prawne i inne jednostki nie mające osobowości prawnej, które osiągają systematycznie i trwale wysokie dochody lub dysponują zasobami finansowymi lub majątkowymi, umożliwiającymi zrealizowanie poręczenia
· poręczenie wekslowe
· gwarancję bankową - jest to forma prawnego zabezpieczenia kredytów zbliżona do poręczenia. O gwarancję bankową można ubiegać się w tym banku, który prowadzi rachunek osoby ubiegającej się o gwarancję, ale nie wyłącznie. Gwarancja jest pisemnym zobowiązaniem się banku lub innej osoby prawnej do spłaty kredytu , gdy kredytobiorca na którego została wystawiona, nie spłaci kredytu w terminie
· weksel
· przystąpienie do długu
· przelew wierzytelności
· Zabezpieczenia o charakterze rzeczowym, charakteryzujące się tym, że w przypadku gdy kredytobiorca nie spłaca kredytu lub odsetek, bank ma prawo egzekwować swoje roszczenie z zastawionych rzeczy lub praw majątkowych, dłużnika lub osoby trzeciej.
Zaliczamy do nich:
· blokadę środków na rachunku bankowym - polega na tym , że kredytobiorca (poręczyciel lub inna osoba) zleca swojemu bankowi zablokowanie określonej kwoty pieniężnej na swoim rachunku bankowym i upoważnia kredytodawcę do pokrycia z tych środków zadłużenia kredytobiorcy, o ile ten opóźni się ze spłatą kredytu. Blokada taka może dotyczyć środków na rachunku bankowym, a także depozytów rzeczowych i zawartości skrytek sejfowych. Można również dokonywać blokady na kontach osobistych właścicieli przedsiębiorstwa. Blokada środków pieniężnych na rachunku bankowym i depozytów następuje na pisemne zlecenie posiadacza rachunku lub depozytu
· kaucję - jako zabezpieczenie materialne -polega na tym że na zabezpieczenie kredytu kredytobiorca lub poręczyciel albo inna osoba składa kredytodawcy zabezpieczenie w postaci środków pieniężnych krajowych lub walut wymienialnych, książeczek lub bonów oszczędnościowych na okaziciela, kosztowności lub innych rzeczy ruchomych
· hipotekę na nieruchomości
· zastaw na ruchomości - jest ograniczonym prawem rzeczowym , które upoważnia wierzyciela do dochodzenia zaspokojenia swoich roszczeń z rzeczy objętych zastawem, bez względu na to , czyją staną się własnością , z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, z wyjątkiem wierzycieli uprzywilejowanych z mocy szczególnych przepisów prawa. Przedmiotem zastawu mogą być wszystkie rzeczy ruchome nadające się do sprzedaży albo takie , które mogą być przydatne dla kredytodawcy , a w szczególności maszyny i urządzenia , pojazdy mechaniczne itp.
· przewłaszczenie na zabezpieczenie - polega na przeniesieniu na kredytobiorcę lub inną osobę prawa własności rzeczy ruchomych na kredytodawcę. Przewłaszczone rzeczy pozostają we władaniu kredytobiorcy lub innej osoby , która dokonała przewłaszczenia swego mienia. Osoby te występują w charakterze biorącego rzeczy w użycie lub przechowawcy. Maszyny i urządzenia kredytobiorca może używać nieodpłatnie w sposób odpowiadający ich właściwością i przeznaczeniu. Bez zgody kredytodawcy nie można ich jednak oddać w używanie osobie trzeciej
· cesja
Praktyka bankowa pokazuje, że nie ma 100% zabezpieczeń. Nawet najlepsze zabezpieczenia bywają trudne w realizacji. Wszystkie mają wady i zalety.
Zaletą zabezpieczeń osobowych jest to, że obowiązek spoczywa na osobie i na majątku jaki posiada.
Wadą jest to, że nie ma obowiązku zachowania tego majątku w momencie powstania zadłużenia. Majątek może przepaść, albo właściciel może go roztrwonić i bank nic nie może zrobić poza żądaniem wzmocnienia zabezpieczeń od kredytobiorcy.
Najlepszym zabezpieczeniem osobowym jest np. gwarancja dobrego banku.
Zaletą zabezpieczeń rzeczowych jest to, że są ustanowione na rzeczy, bez względu na to czyją ona jest własnością, jednakże pozostały majątek tego właściciela nie jest objęty prawem.
W interesie banku jest aby zabezpieczeń było kilka i aby były one różnorodne (wartość zabezpieczeń waha się). Korzystnie dla banku jest łączyć np. zabezpieczenie na majątku i prawach firmy z poręczeniami członków zarządu, którzy wówczas są bardziej zainteresowania sukcesem firmy.
Inspektorzy kredytowi zawsze muszą dokonywać dokładnych oględzin zabezpieczeń i zastanawiać się, jaka jest ich realna finansowa wartość, gdyż wyceny i deklaracje przedstawione przez klienta są często zawyżone. Szczególnie trudnym problemem jest sprawa wyceny zabezpieczeń w przypadku nieruchomości, czyli tzw. zabezpieczeń hipotecznych. Zwykle w tym przypadku bank żąda wyceny niezależnej, wykonanej przez biegłego. Koszty wyceny ponosi klient. Wyróżnia się wiele metod wyceny nieruchomości. Dobre banki najczęściej preferują tzw. metodę wartości rynkowej. Polega ona na oszacowaniu, za ile można byłoby aktualnie sprzedać daną nieruchomość. Zabezpieczenie hipoteczne jest najczęściej spotykaną formą zabezpieczenia dużych kredytów.
W celu dodatkowego zmieszenia ryzyka terminowego zwrotu przez kredytobiorcę udzielonego mu kredytu bank powinien kierować się „zdrowym rozsądkiem” który odzwierciedlają zasady:
· nie wypłacajmy wysokich kwot jednorazowo
· udzielajmy kredytu w transzach
· wymagajmy częstszej spłaty odsetek, co umożliwia częstą i pożądaną obserwację klienta
· żądajmy dodatkowych zabezpieczeń prawnych
· wymagajmy częstszego składania sprawozdań
· odwiedzajmy klienta w jego siedzibie - rozmawiajmy o jego kłopotach i obawach
· kredyt bankowy powinien być uzupełnieniem środków własnych, którymi dysponuje kredytobiorca prowadzący działalność gospodarczą
· bank musi indywidualnie określić rodzaj dokumentów i informacji, które powinny być dołączone do wniosku lub przedłożone do wglądu
· wnioskodawca nie posiadający rachunku bieżącego w naszym banku powinien zobowiązać się do założenia oświadczenia upoważniającego bank do obciążenia jego rachunku bieżącego kwotami spłaty rat kredytu oraz należnymi odsetkami w terminach określonych w umowie kredytowej
· nie należy ryzykować funduszu banku, gdyż nieznajomość branży, spółki czy jej właścicieli nie pozwala oszacować ryzyka - jeżeli przedsięwzięcie sugerowane przez klienta jest niejasne czy niezrozumiałe dla banku
· zawsze należy zwracać uwagę na wszelkie szczegóły, gdyż najczęściej właśnie w nich leży największe ryzyko.
Szereg czynników niezależnych od banku, pochodzących z jego makrootoczenia, ma znaczący wpływ na strukturę i jakość portfela kredytowego. Zarządzanie tymi elementami jest bardzo trudne, czasami wręcz niemożliwe; potrzebna jest więc świadomość ich istnienia i przewidywanie ich wpływu na stan aktywów.