Psychodynamiczny nurt w psychologii prenatalnej - wybrane problemy z obszaru prokreacji

Informacje wstępne:

• W zakres psychologii prenatalnej włącza się: psychologiczne zagadnienia wewnątrzmacicznego rozwoju i jego uwarunkowań, psychologiczne problemy okresu prenatalnego i okołoporodowego, zagadnienia związane z realizowaniem się człowieka w sferze prokreacyjnej, doświadczenia mające wpływ na poczęcie dziecka, na postnatalne funkcjonowanie człowieka. Przedmiotem zainteresowań jest dziecko prenatalne, jego rodzice i powiązania między tym co prenatalne a prokreacyjne.

Psychoanaliza wobec płciowej i prokreacyjnej sfery człowieka

• Zindywidualizowane podejście do człowieka. Dokonano rozróżnienia między tym jak kobieta subiektywnie przeżywa różne wydarzenia związane z prokreacją, jakie są oczekiwania wobec niej w tym względzie i jak radzi sobie na poziomie świadomym i nieświadomym z zaistniałymi rozbieżnościami.

• Psychoanaliza zajęła się psychologicznymi aspektami ciąży - procesy te są głęboko psychicznymi doświadczeniami.

• Kolejne wydarzenia związane z prokreacją: ciąża, rodzenie i urodzenie się traktuje się jako rytuały transformacji i inicjacji. Proces ten jest szansą na rozwój osobowości, ale wymaga wsparcia, ponieważ kobieta jest pozbawiona społecznych form, tzw. rytuałów przeprawy, jest nierozumiana w potrzebach, postawiona między wyborem dziecko - praca zawodowa.

• Oprócz matki dziecko też przynależy do ojca dlatego ważna jest troska o zaspokojenie potrzeb ojca oczekującego na dziecko

• Obecnie wiele rozważań łączy paradygmat psychoanalityczny i feministyczny - ujmowanie matki jako postnatalnego łożyska, czyli jako źródło zaspokojenia wszystkich potrzeb życiowych dziecka. Dziecko jest natomiast ujmowane jako łagodna lub złośliwa narośl co prowadzi do zależności matki od niego (poglądy L. Raphael-Leff)

Ciąża w ujęciu psychoanalitycznym

• Freud uważał że przeżycie ciąży przez kobietę zależą od sposobu rozwiązania kompleksu Edypa. Obniżenie nastroju i rozdrażnienie w okresie menstruacji są naznaczone kompleksem kastracji - brak menstruacji z powodu ciąży jest traktowany jako wyraz ziszczenia się nieświadomego pragnienia posiadania członka przez kobietę (tu naprawdę jest tak napisane - przypomina autor ). Normalny rozwój kobiecości polega na przetworzeniu pragnienia penisa jako utraconego organu w pragnienie posiadania dziecka. Urodzenie dziecka płci męskiej najlepiej kompensuje cielesny defekt kobiety (ten Freud to czub jakiś… )

• Adaptacja rodziców do sytuacji ciąży wyróżnia 2 podejścia matczyne:

• Ułatwianie - nastawienie się na dziecko i jego potrzeby

• Regulowanie - wymaganie od dziecka dostosowania się do sytuacji

oraz 2 podejścia ojcowskie:

• Uczestniczenie

• Odrzucenie

Te 4 rodzaje orientacji rodzicielskiej tworzą różne kombinacje podejścia do ciąży i rodzicielstwa.

Fantazjowanie w ciąży

• Ciąża to okres w którym uaktywniają się fantazje - jest to zdrowy objaw

• Fantazje dotyczą dziecka - jest to internalizacja roli matki, poradzenie sobie z tym co z powodu dziecka zostanie utracone i zaadoptowanie się do przyszłości

• Jest to też forma przygotowania się do macierzyństwa rzez wizualizację siebie, dookreślenie wymaganych cech, przewidywanie koniecznych zmian w życiu

• Fantazje są sposobem na poradzenie sobie z kryzysem ciąży i porodu

• Pełnią ważną rolę w tworzeniu przywiązania matki do dziecka i przygotowania do kontaktu z nim po urodzeniu. Najlepsze relacje z dzieckiem po urodzeniu mają te kobiety, które w okresie ciąży wyobrażały sobie kontakty z noworodkiem różnej płci.

• W pierwszym trymestrze ciąży pojawiają się fantazje charakterystyczne dla okresu dojrzewania.

W drugim fantazje związane separacją i kastracją, a dziecko może być wyobrażane sobie jako zanieczyszczający, nieprzyzwoity i budzący zawstydzenie obiekt.

W trzecim fantazje dotyczą różnorodnych cech i zachowań, wzajemnych relacji lub wyrażają lęki związane z przebiegiem porodu.

• Lęki związane z osobą dziecka, ciążą lub porodem mogą być tak nasilone, że przyjmują postać stanu histerycznego delirium.

Ciąża okresem kryzysu psychicznego i podatności na zmiany

• Ciąża to czas uniwersalnego kryzysu rozwojowego u każdej kobiety

• Zmiany w obrębie ciała mają też swój odpowiednik w obrębie psychiki - paralelnie do zmian fizjologicznych dokonuje się transformacja w obszarze self i tożsamości własnej, przepracowanie ambiwalencji między własnymi procesami fizjologicznymi i separacji obiektu jakim jest dziecko. Następuje przeobrażenie się kobiety w ciąży w kobietę matkę. W procesie tożsamości matki biorą udział:

• Jej własne wyobrażenia o matkowaniu, ciąży i porodzie,

• Jej wewnętrzna matka

• Historia rodzinna

• Biografia życiowa zwiana z własnym okresem prenatalnym

• Doświadczenia opieki rodzicielskiej

• Fantazje, marzenia i plany

• Funkcjonujące w danej kulturze mity dotyczące matki.

• Proces kształtowania nowej siebie, rodzenia się na nowo wyzwala gwałtowane emocje.

• Okres ciąży i porodu są szansą na przeorganizowanie, uporządkowanie i dojrzewanie psychiki - to okres rozwoju psychoseksualnego i emocjonalno-społecznego rodziców.

• Doświadczenie rodzicielskie (zwłaszcza macierzyńskie) powoduje trwałe zmiany w psychice

• W czasie ciąży odżywają u kobiety i mężczyzny ich własne nierozwiązane problemy dotyczące sfery seksualnej.

• Ciąża - doświadczenie fizyczne, mentalne, emocjonalne i duchowe; powoduje u matki uaktywnienie imago matki, archetypu matki, rozbudzenie w kobiecie wyobrażeń i fantazji o sobie jako matce, ożywanie mitów, idei, symboli i rytuałów związanych z tym okresem.

• Doświadczenia z rodziny pochodzenia mają wpływ na przeżywanie ciąży, porodu i połogu oraz kontaktów z dzieckiem

• Jakość przywiązania matki do dziecka w okresie pre- i perinatalnym zależy od więzi, jakiej doświadczyła ona w relacji z własną matką w analogicznym okresie rozwoju.

• Ciąża jest szczególnym okresie podatności na oddziaływania terapeutyczne - klasyczna terapia psychoanalityczna jest długofalowa, a kobiety w ciąży potrzebują krótkoterminowej. Dlatego psychoanalitycy próbują dostosować swoje metody do ich potrzeb np. przez:

• Zastosowanie grupowej regresji hipnotycznej - wiąże się to z rebirthingiem.

• Poczęcie dziecka , ciąża i jego urodzenie to doświadczenia, które są również kryzysem dotychczasowych relacji małżeńskich i rodzinnych

Więź biologiczna i psychiczna matki z dzieckiem

• Podkreśla się znaczenie wzajemnego oddziaływania na siebie matki i dziecka

• Pojęcia wprowadzone przez psychoanalizę: matczyno - płodowy dystres (związek matki z dzieckiem istnieje w jej łonie na różnych poziomach), interakcyjna trauma

• Prenatalna trauma zwiększa prawdopodobieństwo traumy urodzeniowej a obie przyczyniają się do traumy postnatalnej.

• Matka przyczynia się poprzez emocje, nastrój, zachowania i postawy wobec dziecka, innych ludzi i siebie do pomyślności lub powikłań w przebiegu ciąży i porodu, a tym samym do jakości rozwoju dziecka.

• Uczucia matki są dla dziecka szkołą miłości

• Odrzucenie dziecka przez matkę i niechęć do niego powoduje zaburzenia komunikacyjne w zakresie diady matka - dziecko

• Stosunek emocjonalny matki do dziecka jest odpowiedzialny za doświadczaną wtedy przez dziecko traumę powodującą specyficzne zaburzenia jego osobowości np. związane z:

• Byciem niechcianym

• Byciem niewłaściwej płci

• Współ-czująca komunikacja i psychiczne jasnowidzenie i telepatia - psychoanaliza odwołuje się do tego tłumacząc wpływ psychiki matki na somę i psyche rozwijającego się dziecka

• Poprzez grupową psychoanalizę kobiet w ciąży matki mogą:

• Przepracować własne pre- i perinatalne problemy

• Traumę związaną z procesem rodzenia się

• Odzyskują zapomniany z tamtego okresu rozwoju język, dzięki któremu mogą porozumieć się z dzieckiem

• Ciąża jest okresem w którym nie tylko matka oddziaływują na dziecko ale również ono wpływa na jej stan psychiczny.

• Koncepcja okresu krytycznego - w tym okresie następuje kształtowanie się więzi matki z dzieckiem; psychoanaliza podkreśla też znaczenie pierwszych godzin po urodzeniu.

• Karmienie piersią zostało powszechnie uznane za najważniejszy warunek kontynuowania przywiązania matka - dziecko.

• Znieczulenie w czasie porodu:

• Zmniejsza wzajemną czujność i wrażliwość na bodźce

• Czyni matkę i dziecko mniej atrakcyjnymi na bodziec społeczny

• Utrudnia kształtowanie się wzajemnego przywiązania między nimi

Zaburzenia więzi z matką mają poważne skutki społeczne, gdyż przyczyniają się do:

• Braku wrażliwości emocjonalnej (znieczulica społeczna)

• Zachowań obronnych manifestujących niezależność od innych

• Skłonności do agresji, destrukcji i przemocy

Poród w ujęciu psychoanalitycznym

• Rodzić to znaczy dokonywać transformacji, inicjować coś, być obdarzoną mocą twórczą

• Poród to także doświadczenie regresywne - wyzwalaczem mechanizmu regresji są hormony odpowiedzialne za efektywne skurcze porodowe przy końcu pierwszego okresu porodu, zanim pojawi się odruch wydalenia płodu.

Zakończenie:

• Ciąża, poród, karmienie piersią i opieka nad małym dzieckiem są:

• Faktem fizycznym

• Relacją osobową

• Doświadczeniem psychicznym

Które cechuje indywidualność i niepowtarzalność, odżywanie konfliktów dotyczących sfery seksualnej oraz relacji z rodzicami z okresu dzieciństwa i dojrzewania.

• Nie ma wydarzeń prokreacyjnych, które nie miałyby wpływu na każdego członka rodziny i całość jej funkcjonowania.

• Poprzez pozytywne uczucia matki do dziecka i różnorodne formy komunikacji rodziców z nim zostają zaspokojone jego psychiczne potrzeby i pre- oraz perinatalny okres rozwoju stanowi szkołę miłości.

• Bliska i ciągła obecność matki oraz karmienie piersią zapewniają normalny rozwój dziecka oraz jego dojrzewanie osobowościowe.
  

1

---