proces rzymski, Prawo, I ROK, prawo rzymskie


Proces legisakcyjny

-najstarszy proces prywatny

-postępowanie toczyło się wyłącznie na podstawie ustawy (legis actio) - stąd nazwa, można było nim dochodzić tylko takich spraw które przewidywała ustawa - wąski zakres zastosowania

-w obu fazach postępowanie toczyło się ustnie

-w fazie in iure strony musiały wygłaszać ściśle określone formuły - pomyłka prowadziła do przegrania procesu - skrajny formalizm

-znano 5 sposobów postępowania tzw. modi lege agendi - 3 służyły do przeprowadzenia postępowania sądowego a 2 - egzekucji

-legis actio sacramento - posługiwano się nią w rozstrzyganiu sporów, charakter ogólny, służyła dochodzeniu praw związanych z władztwem powoda (legis actio sacramento in rem) jak i roszczeń o charakterze zobowiązaniowym (legis actio sacramento in personam)

-obie strony wzywały się do ustanowienia sacramentum - pewnej kwoty pieniężnej 50 asów, gdy wartość poniżej 1000 asów; 500 asów, gdy wartość powyżej 1000 asów), kwota ta była deponowana w świątyni i wtedy spór wkraczał w drugą fazę - apud iudiciem, w której sędzia rozstrzygał, które sacramentum jest słuszne, strona przegrywająca traciła swoje sacramentum na rzecz świątyni a jeśli był to pozwany to musiał on dodatkowo zaspokoić powoda pod rygorem egzekucji (legis actio per manus iniectionem)

Proces formułkowy

Geneza:

-pretor dla peregrynów udzielał instrukcji (formułki) przy przekazywaniu spraw rekuperatorom

-opiera się na władzy pretorskiej a nie na ustawie - iudicium imperio continens

-lex Aebutia - wszyscy mogą korzystać

-pretor mógł udzielić ochrony prawnej we wszystkich słusznych (wg jego uznania) sprawach

Faza in iure:

-prywatne wezwanie pozwanego przez powoda do stawienia się przed pretorem (jeżeli się nie stawił można go było doprowadzić siłą; także osoba trzecia - windeks - mogła dać gwarancję że pozwany stawi się w terminie późniejszym; albo i sam pozwany przyrzekał powodowi zapłatę gdyby się nie stawił)

-wzywając do sadu powód powinien poinformować go o rodzaju pretensji (editio actionis pozasądowa) i powtórzyć przed pretorem (sądowa editio actionis)

-postulatio actionis - wniesienie przez powoda prośby do pretora o udzielenie mu actio (główny warunek przeprowadzenia procesu)=> datio actionis - gdy dawał; denegatio actionis - gdy odmawiał, w tym przypadku powód mógł się odwołać (intercessio) do innego pretora lub konsula, bądź mógł próbować po zmianie na stanowisku pretora

-pretor przyznawał skargę na podstawie ustawy (iudicium legitimum), albo na podstawie przysługującego imperium (iudicium imperio continens)

-confessio in iure - gdy pozwany uznawał roszczenia powoda, koniec sprawy, zastępowała ona wyrok i stanowiła tytuł egzekucyjny

-ujemne konsekwencje pociągał też brak jakiejkolwiek obrony ze strony obecnego pozwanego (indefensio)

-iusiurandum in iure - przysięga kładąca kres postępowaniu, pozwany przysięgał, że roszczenie nie istnieje, powód -że istnieje; przysięga ta była równoznaczna z wyrokiem, a za krzywoprzysięstwo wyjątkowo surowe kary

-ustaloną formułkę wręczał powód pozwanemu a ten ją przyjmował - koniec fazy in iure

Litis contestatio:

-konsumpcja skargi - w tej samej sprawie te same strony mogą się procesować tylko raz

-następowała ipso iure jeśli:

*iudicium legitimum

*skarga jest in ius concepta

*skierowana in personam

-gdy jeden nie był spełniony (iudicium imperio continens, skarga oparta na fakcie lub skarga miała charakter rzeczowy) konsumpcja następowała gdy pozwany ponownie podniósł o to samo roszczenie zarzut przeciw powodowi że w sporze już raz miała miejsce litis contestatio, albo że spór zakończył się wyrokiem

Formułka procesowa:

-formułka - program działania w fazie apud iudicem określający w sposób maksymalnie zwięzły warunki pod jakimi miał on zasądzić lub uwolnić pozwanego

-4 części zwyczajne składowe:

*intentio - tu powód zawierał treść żądania (albo ściśle określone, albo bliżej nieokreślone - tu mógł przegrać cały proces gdy za dużo żądał albo przedwcześnie albo nie tam gdzie powinien albo z innej podstawy prawnej, zaś przegrana była efektem nadmiernego żądania)

*demonstratio - otwierała formułki, w których roszczenie opierało się na fakcie i miały bliższe określenie podstawy prawnej żądania

*condemnatio - alternatywne upoważnienie sędziego do zasądzenia albo uwolnienia pozwanego, opiewała zawsze na kwotę pieniężną nawet gdy proces toczył się o rzecz, skarga arbitralna do pretora o umieszczenie klauzuli arbitralnej na mocy której sędzia wzywał pozwanego do dobrowolnego zwrócenia rzeczy powodowi

*adiudicatio - w powództwach działowych, zawierała upoważnienie sędziego do zniesienia współwłasności przez podział rzeczy wspólnej

-2 części nadzwyczajne:

*exceptio - część składowa formułki umieszczana w interesie pozwanego już w trakcie fazy in iure (w bonae fidei sam sędzia z urzędu), zarzut procesowy, pozwany nie zaprzeczał temu co powód zawarł w intentio ale przeciwstawiał temu inne okoliczności faktyczne lub odmienną podstawę prawną - prawdziwość udowadnia pozwany; jeśli okoliczności paraliżowały roszczenie powoda - exceptiones peremptoriae, ale jeśli tylko oddalały w czasie to dilatoriae, exceptio in rem - jeśli przeciwko jakiemukolwiek powodowi, exceptio in personam - skuteczna tylko wobec określonej osobie; exceptio doli - zarzut podstępu, pozwany gdy powód uzyskał swe roszczenie podstępnie, powód odpowiada przez replicatio

*praescriptio - umieszczana za żądanie powoda domagającego się od pozwanego nie całości ale tylko części świadczenia

Obrona pozwanego:

-proces mógł się toczyć gdy pozwany zaprzeczył twierdzeniom powoda (negacja)

-negacja pozwanego nakłada na powoda obowiązek przeprowadzenia dowodu (onus probandi) - ponosił ujemne konsekwencje nieudanego dowodu

-exceptio - część składowa formułki umieszczana w interesie pozwanego już w trakcie fazy in iure (w banae fidei sam sędzia z urzędu), zarzut procesowy, pozwany nie zaprzeczał temu co powód zawarł w intentio ale przeciwstawiał temu inne okoliczności faktyczne lub odmienną podstawę prawną - prawdziwość udowadnia pozwany; jeśli okoliczności paraliżowały roszczenie powoda - exceptiones peremptoriae, ale jeśli tylko oddalały w czasie to dilatoriae, exceptio in rem - jeśli przeciwko jakiemukolwiek powodowi, exceptio in personam - skuteczna tylko wobec okreslonej osobie; exceptio doli - zarzut podstępu, pozwany gdy powód uzyskał swe roszczenie podstępnie, powód odpowiada przez replicatio

Rodzaje actiones:

-każde prawo podmiotowe chronione odrębnym powództwem (actio)

-actiones civiles - oparte na ius civile

*actiones in rem - powództwa rzeczowe, chroniące praw podmiotowych bezwzględnych (praw rzeczowych), skuteczne wobec wszystkich naruszających cudze prawo do rzeczy, w intentio tylko że sporna rzecz należy do powoda, konsumpcja nie następowała ipso iure w momencie litis contestatio, określano je także jako vindicationes

*actiones in personam - powództwa osobowe, wnoszone tylko wobec konkretnej osobie, zazwyczaj dłużnik będący w stosunku obligacyjnym, niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania itp., wymieniano z nazwiska i imienia obie strony a konsumpcja z mocy prawa po litis contestatio

-actiones honorariae - oparte na prawie pretorskim:

*actiones in faktum conceptae - oparte na fakcie, pretor udzielał ochrony procesowej po stwierdzeniu przez sędziego opisanego w formułce faktu

*actiones ficticiae - oparte na fikcji, pretor fikcyjnie przyjmował jakiś element w rzeczywistości nie istniejący a potrzebny

*powództwa z przestawionymi podmiotami - gdy kto inny był podmiotem prawa lub obowiązku a kto inny robił lub przeciw komu robiono a actio użytek

-actio utilis - zmodyfikowane już istniejące powództwo prawa cywilnego lub pretorskiego

-actio directa - nie zmienione

-actiones poenales - do dochodzenia pewnej kwoty tytułem kary prywatnej

-actiones rei persecutoriae - do dochodzenia wyrównania szkody wyrządzonej deliktem

-actiones mixtae - w celu dochodzenia odszkodowania jak i ukarania sprawcy

-actiones perpetaue - powództwa, które nie ulegały przedawnieniom

-actiones temporales - czasowe, mogły być wnoszone tylko w ciągu pewnego czasu (głównie prawa pretorskiego)

-actiones stricti iuris - powództwa ścisłego prawa, sędzia musiał się ściśle trzymać poleceń zawartych w formułce (z kontraktów jednostronnie zobowiązujących - literalne, werbalne i pożyczka, a także z deliktów)

-actiones bonae fidei - powództwa oparte na dobrej wierze, nie określano kwoty w formułkach, sędzia mógł się opierać także na zasadach słuszności i dobrej wiary (poza ustawami), (kontrakty konsensualne i realne ale nie pożyczka !!!

-actiones arbitrariae - skargi arbitralne z dodatkowymi upowaznieniami dla sędziego

-konkurencja powództw - gdy do ochrony jakiegoś uprawnienia prawo przewidywało kilka powództw - wtedy powód miał prawo wyboru jednego z nich ale tylko do momentu litis contestatio

-kumulacja powództw - cel powództw różny - z deliktów - kradzież - zwrot rzeczy + podwójna wartość

Egzekucja

-tytuł egzekucyjny dawał podstawę do wdrożenia egzekucji, jeśli w ciągu 30 dni pozwany nie zaspokoił powoda

-w procesie legisakcyjnym - legis actio per manus iniectionem - powód w obecności pretora kładł rękę na pozwanym po czym więził go przez 60 dni w prywatnym więzieniu i wyprowadzał w dni targowe, jeśli nikt go nie kupił mógł z nim zrobić co chciał; lex poetelia zniosła możliwość sprzedaży w niewolę nieprzyjacielską lub zabicia - odtąd dłużnik jako osoba półwolna odpracowywała swój dług, pozwany nie ma żadnego środka ochrony, jedynie osoba trzecia - vindex - mógł się przeciwstawić nałożeniu ręki, następowało uwolnienie dłużnika i rozpoczynało się nowe postępowanie przeciwko vindeksowi i jeśli nastąpiło zasądzenie dłużnika to wyrok opiewał na podwójna wartość, w okresie późniejszym sam dłużnik mógł wystąpić w roli vindeksa, ale reszta pozostała taka sama

-w procesie formułkowym egzekucję osobistą zastąpiła egzekucja majątkowa, ale uniwersalna bo skierowana na cały majtek dłużnika, wdrażano ją na podstawie odrębnego powództwa - actio iudicati - aby uniknąć zasądzenia na podwójną wartość po zakwestionowaniu przez pozwanego zasadności egzekucji, uznawano roszczenie a to powodowało podstawę do wprowadzenia powoda w cały majątek dłużnika

-przy większej liczbie wierzycieli wybierali oni magistra bonorum - sprzedawał majątek w drodze licytacji - kupował go bonorum emptor - wpłacał wierzycielom odpowiednie kwoty i wchodził w całokształt stosunków prawno majątkowych po dłużniku, z ograniczeniem odpowiedzialności za jego długi

-do egzekucji majątkowej uniwersalnej dopuszczał tylko taki dłużnik, którego długi przewyższały wartość majątku (gdy inaczej sam sprzedawał część i regulował należności)

-od czasów Augusta gdy stał się niewypłacalny nie z własnej winy mógł dobrowolnie oddać majątek wierzycielom (cessio bonorum) - w tym wypadku pozostawiano mu środki do życia i nie ulegał infamii !!! i nie można go było poddać egzekucji osobistej

-stan senatorski, osoby niedojrzałe i chore umysłowo - egzekucja na części majątku - egzekucja majątkowa syngularna

-działanie in fraudem creditorum - działanie dłużnika już w trakcie egzekucji, mającego świadomość swej niewypłacalności, który w drodze czynności prawnych lub faktycznych zmniejszał swój majątek ze szkodą dla wierzycieli; interdykt fraudatorium - ma na celu wydobycie od osób trzecich uzyskanych od dłużnika przysporzeń majątkowych => restitutio in integrum

-actio Pauliana (tutaj czynności fraudacyjne miały następujące cechy: dłużnik był niewypłacalny i miał tego świadomość, kierowano skargę przeciwko osobie trzeciej a ona wiedziała że dłużnik wyzbywa się majątku ze szkodą dla wierzycieli, osoba ta działająca w dobrej wierze odpowiadała tylko jeśli z majątku dostała coś nieodpłatnie

-pretorzy byli temu zjawisku przeciwni - delikt prawa pretorskiego - actiones skuteczne tylko w przeciągu roku

Ochrona pozaprocesowa

-Restitutio in integrum (przywrócenie do stanu pierwotnego):

*pozaprocesowy środek ochrony,

*udzielany przez pretora po zapoznaniu się z istotą sprawy,

* typowe przyczyny: przymus, podstęp, błąd, niedojrzałość kontrahenta, capitis deminutio, umotywowana nieobecność, (a więc sytuacje w których prawo łączyło niekorzystne dla kogoś skutki prawne)

-Interdicta (interdykt):

*pozaprocesowy środek ochrony wydawany przez pretora lub namiestnika prowincji

*zawiera nakaz jednej strony pod adresem drugiej strony aby coś uczyniła albo zaniechała

*cel - natychmiastowe działanie przeciw stanowi rzeczy, która narusza porządek prawny

*pretor nie badał zasadności interdyktu

*postępowanie kończyło się po osiągnięciu celu, inaczej stanowiło podstawę do postępowania sądowego majacego ustanowić jego zasadność

*wtedy pod przymusem pretorskim adresat w formie sponsio przyrzekał zapłacić określoną sumę gdyby się okazało że bezprawnie odmówił wykonania interdyktu (to samo w drugą stronę jeśli interdykt był wydany bezzasadnie)

*obydwa były zaskarżalne przez actio ex stipulatu - powód żądał wydania formułki na podstawie której sędzia miał zbadać czy adresat interdyktu podporządkował się jego treści, jeżeli nie to zapłata wartości rzeczy

*3 cele: zmuszenie do zwrotu czegoś, okazanie czegoś lub kogoś, zaniechanie czegoś

*interdictum simplicium - skierowany pod adresem jednej strony

*interdictum duplictium - skierowany pod adresem obu stron

*interdictum privatum - mógł być wnoszony przez określoną osobę

*interdictum populare - z nim mógł wystąpić ktokolwiek

-Missio in possessionem (wprowadzenie osoby w e władanie całym majątkiem dłużnika albo jego częścią):

*przejęcie majątku następowało z upoważnienia pretora udzielanego na podstawie przysługującego mu imperium

*pozaprocesowy środek przymusu stosowany wobec właściciela zajętego majątku aby skłonić go do określonego zachowania

*wprowadzenie wierzycieli w cały majątek dłużnika następowało w toku egzekucji majątkowej uniwersalnej (venditio bonorum)

-Stypulacje pretorskie:

*słowne i w określonej formie przyrzeczenia, których treść określał pretor

*cel - zabezpieczenie umożliwiające realizację roszczenia na wypadek ewentualnej szkody w toku procesu jak i poza nim

*do zawarcia stypulacji pretor mógł zmusić każdą ze stron

Stosowane w 5 przypadkach:

*zbyt młody wiekiem

*przez nieobecność (np. ważna funkcja państwowa)

*groźba lub błąd - podniesione w procesie

*gdy pluris petitio - cofniecie skutków

*restitutio in integrum - cofniecie niesłusznego wyroku

(pierwsze 3 działają poza procesem, pozostałe dwa są związane z procesem)

Wyrok:

-po ocenie dowodów według kryteriów narzuconych przez konstytucje cesarskie sędzia wydawał wyrok, formułowany na piśmie, odczytany publicznie, mógł opiewać również na częściowe zasądzenie pozwanego a nawet zasądzić powoda i nie musi być to kwota pieniężna

-możliwość postępowania zaocznego !!! - sąd czynił starania, aby doprowadzić stronę do sądu (trzykrotnie szukanie w domu) a gdy to się nie udało - normalne postępowanie sądowe

-prawo justyniańskie - obowiązek zasadzenia od strony przegrywającej na rzecz przeciwnika procesowego wydatków, jakie poniósł on związku z procesem (były one szczególnie wysokie podczas apelacji)

-cesarz Zenon - zasądzenie strony przegrywającej na rzecz fiskusa pewnej kwoty pieniężnej tytułem kary

Apelacja:

-ponieważ strony nie miały kontroli nad wyborem sędziego - strona przegrywająca miała możliwość kontroli zgodności orzeczenia z obowiązującym prawem =>apelacja

-supplicatio - zwrócenie się do cesarza z odwołaniem od decyzji urzędnika

-cel - ugodzenie w niesprawiedliwość wyroku jako rezultatu niewłaściwego zastosowania prawa, braku kwalifikacji sędziego wyrokującego w niższej instancji

-strona przegrana mogła się domagać ponownego rozpatrzenia sprawy w przepisowym terminie ustnie albo pisemnie - libellus appelationis

-libellus refutatorius - w nim strona wygrana zbijała zawarte w apelacji argumenty

-możliwość apelacji powodowała zawieszenie wykonania wyroku do czasu przeminięcia terminu złożenia apelacji, a po jej wniesieniu do wydania wyroku wyższej instancji

-do Justyniana obowiązek stawienia się stron przed sądem apelacyjnym

-nie było apelacji od procesu zaocznego !!!

-sąd apelacyjny orzekał ponownie, co do istoty sprawy, postępowanie dowodowe i mógł dojść do odmiennych wniosków

-sąd dawał nowy wyrok zastępujący poprzedni natomiast oddalając apelację czynił pierwszy wyrok prawomocnym i wykonalnym z chwilą ogłoszenia (ex tunc)

-czterokrotność kosztów sądowych płaci przegrany wygrywającemu, Konstantyn Wielki - utrata połowy majątku, praca w kopalni lub wygnanie (obie na 2 lata), Justynian znosi te rygory - zwykłe koszty postępowania

-prawomocny wyrok powodował definitywne skonsumowanie skargi - materialna strona prawomocności - i był przeszkodą do wniesienia apelacji - formalna strona prawomocności

-jeżeli był to wyrok zasądzający to stanowił on tytuł egzekucyjny

Egzekucja:

-zanika venditio bonorum a w jej miejsce distractio bonorum - sprzedaż pojedynczych przedmiotów dłużnika (cały majątek tylko w przypadku niewypłacalności)

-znika całkowicie egzekucja osobista (więzienie za długi tylko jako środek pomocniczy do egzekucji majątkowej)

-wygrany może być z pomocą egzekutora wprowadzony w posiadania zasądzonej rzeczy (egzekutor mógł dokonywać sekwestracji przedmiotów majątkowych w zastaw - jeżeli nie spłacił - zastawione rzeczy sprzedane w drodze licytacji)

Episcopalis audientia:

-wymiar sprawiedliwości sprawowany przez biskupów

-możliwość porzucenia przez strony sądu państwowego by przed trybunałem biskupim poddać się jego wyrokom

-nie ma możliwości apelacji

-strony dobrowolnie poddawały się temu orzecznictwu

-wystarczyła wola jednej ze stron - dopiero później obu stron

-potem rozstrzygał kompromis a wykonanie wyroku pozostawiono władzy świeckiej

-forma ochrony interesów ubogich warstw społecznych

Proces reskryptowy:

-sędzia (także inne osoby prywatne) mający trudności w rozwikłaniu problemu zwracał się do cesarza z prośbą o rozstrzygnięcie jakiegoś sporu, czynił to sam cesarz albo inny jego urzędnik z zastrzeżeniem, że taki stan faktyczny odpowiada prawdzie

-sędzia był związany opinią prawną zawartą w reskrypcie



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
RZYMSKI PROCES KARNY, Prawo rzymskie
Proces legisakcyjny, Prawo rzymskie
JPII-Rota Rzymska-29.01.05-o naduzyciach w procesach kanonicznych, Prawo a małżeństwo
Proces legisakcyjny, Prawo, Prawo rzymskie
SCENARIUSZ ŚREDNIOWIECZNEGO PROCESU SĄDOWEGO, Prawo UKSW I rok
redniowieczny proces skargowy[1], Prawo- I rok
SKRYPT PROCES RZYMSKI
Prawo karne procesowe - Šwiczenia 2, Prawo karne procesowe
Prawo karne procesowe - Šwiczenia 1, Prawo karne procesowe
KPC czynności procesowe, SWPS - prawo
przemiany sacharydów w procesach technologicznych, PRAWO ŻYWNOŚCIOWE, Ogólna technologia żywności, P
Skrypt-PMP-II-semestr, Europeistyka w zakresie europejskich procesów integracyjnych, Prawo Międzynar

więcej podobnych podstron