XII. Organy państwa w stosunkach międzynarodowych. Prawo dyplomatyczne:

Organy wystepujace w imieniu panstwa w SM: wewnetrzne i zewnetrzne.

1. Organy państwa w stosunkach zewnętrznych.

Organy zewnetrzne: (poza panstwem)

*charakter staly:

- ustanowieni przedstawiciele dyplomatyczni- ich funkcja reprezentowanie panstwa.

- przedstawicielstwa konsularne- konkretne dziedziny, nie sprawuja funkcji przedstwicielskiej

- inne, specjalne; np. misje przy OM-ach

* misje ad hoc, czasowe; np. na koferencje

Organy wewnetrzne: (siedziba na terenie panstwa)

Glowa panstwa, szef rzadu, minister spraw zagranicznych ich rodzina i swita ma przywileje dyplomatyczne, w szczeglnosci nietykalnosc osobista. Należy mu zapewnic specjalna ochrone. Grzecznosc wymaga również oddawanie pewnych honorow.

• Głowa państwa (nie ma w prawie międzynarodowym znaczenia czy głowa państwa jest monarchą czy prezydentem, wybieralnym czy też dożywotnim - nie wpływa to w żaden sposób na jego znaczenie w stosunkach międzynarodowych)

• Immunitet suwerena- pełna nietykalność, immunitet celny, podatkowy itp.

• Wysyłanie, przyjmowanie misji dyplomatycznej, zawieranie umów międzynarodowych ogłaszanie stanu wojny i pokoju

• Szef rządu- zatwierdzanie umów , rokowania, spotkania na szczycie

• Minister spraw zagranicznych prowadzi rokowania, oświadczenia woli, kontakty z dyplomatami;

• Sprawa Ihlena rozpatrywana przez STSM - deklaracja nawet ustna ministra spraw zagranicznych jest wiążąca

2. Stosunki i służba dyplomatyczna.

Źródła prawa dyplomatycznego:

Dyplomacja- oficjalna, urzedowa dzialalnosc panstwa w sm, wystepujacego za posrednictwem swoich stalych i czasowych organow, majaca na celu realizacje jego polityki zagranicznej w drodze prowadzenia rokowan i zawierania umow miedzynarodowych.

1815- Regulamin wiedeński:

• rangi dyplomatyczne - dwie pierwsze rangi przy głowie państw

• Ambasador, legat, nuncjusz

• Posłowie, ministrowie

• Charges daffaires - przy ministrze spraw zagranicznych

• Precedencja- wcześniej siła i prestiż- potem staż w państwie przyjmującym od daty złożenia listów uwierzytelniających

1818- Protokół Akwizgrański: minister rezydent

1961 Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych:

- nie uchylila norm prawa zwyczajowego

1969 Konwencja wiedeńska o misjach specjalnych

1975 Konwencja wiedenska o stosunkach panstw z organizacjami miedzynarodowymi

Wiele zasad protokolu i grzecznosci miedzynarodowej.

Normy prawa wewnetrznego- np. ustawy o sluzbie dyplomatycznej, 2001- ustawa o sluzbie zagranicznej

3. Ustanowienie stosunków dyplomatycznych.

Czynne i bierne prawo legacji:

Czynne -> wysyłanie, bierne -> przyjmowanie

Ustanowienie:

- nie ma nic wspolnego z uznaniem panstwa

- jeśli nie czuja potrzeby nie musza ustanawiac

Zerwanie:

- akt jednostronny

- w jakis sposób narusza bądź nie zapewnia bezpieczenstwa misji

- może tez być sankcja

- jak wybucha wojna to zerwanie

4. Funkcje misji dyplomatycznej.

Misja dyplomatyczna- staly organ panstwa wysylajacego, majacy swa siedziby w panstwie przyjmujacym. Na czele misji stoi jej szef. Misja reprezentuje panstwo wysylajace i wspoldziala w jego imieniu w ustalaniu ogolnych zasad stosunkow z panstwem przyjmujacym oraz w ich realizowaniu.

Funkcje misji dyplomatycznych zgodnie z Konwencja Wiedenska:

- reprezentowanie

- ochrone interesow i obywateli w granicach PMP

- prowadzenie rokowan

- zaznajamianie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami panujacymi w panstwie przyjmujacym i rozwojem zachodzacacyh w nim wydarzen oraz informanie rzadu

- popieranie przyjaznych stosunkow i rozwijanie stosunkow gospodarczych, kulturalnych i naukowych

Legalne sposoby -> zgodne z prawem wewnetrznym.

Nie wyczerpuje to katalogu.

Ustawa o sluzbie zagranicznej (ambasador):

1) reprezentuje Rzeczpospolitą Polską,
2) chroni interesy Rzeczypospolitej Polskiej oraz jej obywateli, zgodnie z prawem międzynarodowym i prawem państwa przyjmującego,
3) uczestniczy w czynnościach przedstawicieli organów władzy publicznej w zakresie prowadzonych przez nich negocjacji i podejmowanych działań, zapewnia współdziałanie tych przedstawicieli, dba o zgodność ich czynności z założeniami polskiej polityki zagranicznej, a także udziela im pomocy i współdziała z nimi w zakresie ich zadań w stosunkach z państwem przyjmującym,
4) działa na rzecz promocji Polski, a zwłaszcza polskiej kultury, nauki i gospodarki,
5) udziela pomocy i współdziała w zakresie niezbędnym do wykonywania zadań przez członków służby zagranicznej oraz innych osób delegowanych do załatwienia określonych spraw w państwie przyjmującym,
6) nadzoruje działalność wszystkich placówek zagranicznych w państwie przyjmującym,
7) prowadzi rokowania z państwem przyjmującym,
8) popiera przyjazne stosunki między Rzecząpospolitą Polską a państwem przyjmującym,
9) zaznajamia się z warunkami, wydarzeniami i działalnością prowadzoną przez państwo przyjmujące i przekazuje właściwym organom władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej informacje na ten temat

5. Członkowie misji dyplomatycznej i zagadnienie precedencji.

Szef misji + personel (dyplomatyczny, administracyjny, techniczny, sluzby misji)

Szef- stoi na czele i kieruje praca. Jest akredytowany w panstwie przyjmujacym.

Klasy szefow misji:

a) ambasadorzy i nuncjusze, akredytowani przy glowach panstw oraz inni szefowie misji rownorzednego stopnia

b) poslow, ministrow i internuncjuszow akredytowanych przy glowach panstw.

c) charges d'affaires akredytowanych przy szefie MSZ

- ambasador może być ambasadorem w kilku panstwach

- dwa panstwa mogą te sama osobe

Zagadnienie precedencji:

Dokument wiedenski- oderwanie pierszenstwa od znaczenia panstw.

- starszenstwo w pelnieniu misji

- można dawac zawsze pierszenstwo przedstawicielowi papieza

Korpus dyplomatyczny:

- wezsze znaczenie -> wszyscy szefowie misji akredytowani w danym panstwie

- szersze znaczenie -> szefowie + czlonkowie personelu wraz z rodzinami

Dziekan- stoi na czele korpusu dyplomatycznego. W Polsce np. nuncjusz Stolicy Apostolskiej. Funkcje reprezentacyjne i protokolarne. Może wystepowac w iminiu o warunki pelnienia misji, szczególnie przywilejow i immunitetow dyplomatycznych.

Personel misji:

a) dyplomatyczny -> przywileje i immunitety. Czlonek misji posiadajacy stopien dyplomatyczny: radcy, sekretarze i attache

b) administracyjny i techniczny -> podobnie jak dyplomatyczny: kierownik kanclarii, tlumacze, lekarze, itd.

c) personel sluzby -> ograniczenie: kierowcy, goncy, sluzba

Mianowanie szefa i czlonkow personelu:

- generalnie panstwo wysylajace, ale panstwo przyjmujace może zglosic zastrzezenia do konkretnego clzowieka czy grupy ludzi

- szef misji: panstwo wysylajace upewnia się czy jest mile widziany -> persona grata; zgoda: agrement; po agrement panstwo wysylajace -> listy uwierzytelniajace; on wrecza je potem glowie panstwa przyjmujacego;

- inni nie musza zgody, oprocz attache wojskowych, morskich i lotniczych -> panstwo przyjmujace mzoe chcieć listy nazwisk

- akredytowanie jednej osoby w kilku panstwach -> zgoda wszystkich panstw

Zakończenie funkcji szefa misji:

a) z inicjatywy samego przedstawiciela

b) z woli panstwa wysylajacego -> może być normalne, a może być protestem wobec polityki panstwa przyjmujacego

c) z woli panstwa przyjmujacego -> uznanie za persona non grata: PMP, wewnetrzne, zlamanie tego co powinien, szpiegostwo

d) wypadki losowe, skutki zewnetrzne uniemozliwiajace obrot dyplomatyczny -> smierc, zerwanie stosunkow dyplomatycznych

6. Przywileje i immunitety dyplomatyczne: zakres przedmiotowy, podmiotowy i terytorialny.

- uprawnienia okreslane przez oba terminy, które nie sa definiowane

- termin przywilej jest szerszy

Uzasadnienie przywilejow i immunitetow:

- nie mogliby sprawowac swych funkcji, gdyby byli uzalenienie (tez od prawa) panstwa pobytu -> swobodne wykonywanie funkcji

Zakres przedmiotowy:

• nietykalnosc osobista:

- organy panstwa nie mogą stosowac przymusu, naruszac bezpieczenstwa lub swobody osobistej oraz nie mogą stosowac niczego co narusza godnosc lub obraza przedstawiciela

Wyjatek: zapobiezenie wykonania przestepstwa, w samoobronie i obronie koniecznej oraz jeśli wymagaja tego wzgledy bezpieczenstwa panstwa przyjmujacego lub bezpieczenstwa publicznego

- musza zapewnic ochrone osobista, aby postronne osoby nie naruszaly nietykalnosci osobistej

Jest nietykalność poczty dyplomatycznej - wynika z prawa do swobodnego porozumiewania się.

Otwieranie poczty:

- wzgląd na zagrożenie życia ludzkiego:

1984 - skrzynia, a w niej nigeryjski opozycjonistwa

Argumenty:

- źle oznaczona (nie była to poczta dyplomatyczna)

- ratowanie życia ludzkiego

1964 - skrzynia egipska, dyplomata izraelski

1985 - granica Szwajcarii i RFN

9 ton - walizka ZSRR (ciezarowka)

Niedopuszczalne gabaryty i ciezar.

Osobisty bagaż dyplomaty jest zwolniony od rewizji - chyba, że poważne podstawy.

1993 - Carlos Vargas Solis

- heroina

- Kostaryka zrzeka się immunitetu

- uzasadnienie - pewna informacja

• immunitet jurysdykcyjny:

- w sprawach karnych, cywilnych i administracyjnych

* karne -> obowiazuje zawsze, w kazdym stadium postepowania

- można jedynie uznac za persona non grata

* cywilne - w zasadzie pelny, oprocz:

- powodztw w zakresie prawa rzeczowego dotyczacego prywatnego mienia nieruchomego polozonego na terytorium panstwa przyjmujacego

- powodztw dotyczacych spadkobrania, w których przedstawiciel dyplomatyczny wystepuje jako wykonawca testamentu, administrator, spadkobierca lub zapisobierca w charakterze w chrakterze osoby prywatnej, a nie w imieniu panstwa wysylajacego

- powdztw dotyczacych wszelkiego rodzaju zawodowej bądź handlowej dzialalnosci wykonawczej przez przedstawiciela dyplomatycznego w panstwie przyjmujacym poza jego funkcjami urzedowymi

* administracyjne -> wszelkie sprawy

- np. nie można ukarac mandatem czy badac alkomatem

• zrzeczenie się immunitetu jurysdykcyjnego:

- jest on w interesie panstwa wysylajacego, wiec tylko ono może się zrzec

• inne przywileje i immunitety dyplomatyczne:

- przedstawiciel dyplomatyczny nie jest zobowiazany do skladania zeznac w charakterze swiadka. Jeżeli bezwzgledna koniecznosc za posrednictwem szefa MSZ jest proponowane zlozenie we wlasnym mieszkaniu przy delegowanym pracowniku MSZ. Może odmowic.

- immunitet podatkowy i celne -> zwolniony z wszelkich oplat i podatkow, poza posrednimi. Nie można także dokonac rewizji bagazu, chyba, ze wyzsza koniecznosc np. podejrzenie wwozu narkotykow.

Zakres podmiotowy:

- pelny -> szefowie misji i czlonkowie personelu dyplomatycznego oraz czlonkowie ich rodzin pozostajcy z nimi we wspolnocie domowej, jeśli nie sa obywatelami panstwa przyjmujacego

- Konwencja Wiedenska -> personel administracyjny i techniczny takie same zasady. Przy czym immunitet od jurysdykcji cywilnej i administracyjnej dotyczy wykonywania obowiazkow sluzbowych. Wezszy zakres ma immunitet celny.

- czlonkowie personelu sluzby zgodnie z wykonywaną funkcja -> np. kierowca wiezie ambasadora. Zwolnienie z opłat i podatków.

- prywatni sluzacy: zwolnienie z oplat i podatkow

- obywatele panstwa przyjmujacego bądź stale miejsce zamieszkania - ograniczenie funkcjonalne

- wszyscy inni, np. kierowca, który jest obywatelem panstwa przyjmujacego -> z niczego

Zakres czasowy:

- od chwili wjazdu na terytorium panstwa przyjmujacego celem zajmowania swojego stanowiska, jeżeli się znajduje od chwili notyfikacji jej nominacji wlasciwym wladzom panstwa przyjmujacego

- wygasaja z chwila opuszczenia terytorium panstwa przyjmujacego gdy funkcje dobiegly konca- ma to miejsce również przy zerwaniu stosunkow dyplomatycznych oraz gdy wybucha wojna miedzy A i B

- gdy zostala uznana za persona non grata albo niepozadana i nie opuscila w rozsadnym terminie zaproponowanym przez to panstwo panstwo to może cofnac uznanie za czlonka misji i wtedy nie ma przywilejow i immunitetow

Zakres terytorialny:

- na terytorium panstwa przyjmujacego

- rozwinela się praktyka dawania przywilejow i immunitetow jeżeli podrozuja bądź przebywaja urzedowo na terytorium panstw trzecich -> nie rozciaga się na personel administracyjny i techniczny

- kurtuazja -> czasami tez jeśli chodzi o podroze prywatne

Obowiazek czlonkow misji wobec panstwa przyjmujacego:

- poszanowanie i przestrzeganie prawa wlaczajac w to przepisy porzadkowe w zakresie i w dziedzinach w jakich nie narusza to ich przywileji i immunitetow.

- niemieszanie się w sprawy wewnetrzne panstw: „Występowanie w celu ochrony państwa przedstawiciela dyplomatycznego lub obywateli tego państwa zgodnie z prawem miedzynarodowym nie stanowi mieszania się w sprawy wewnetrzne panstwa przyjmujacego.”

- okazywanie w swym postepowaniu wlasciwego stosunku do panstwa przyjmujacego, szanowania jego instytucji, kultury i tradycji

- nie mogą publicznie krytykowac organow panstwa przyjmujacego

- niedzialanie na szkode panstwa przyjmujacego

Pomieszczenia misji dyplomatycznych:

- budynki lub czesci budynkow i tereny przylegle do nich, uzytkowane dla celow misji, lacznie z rezydencja szefa misji. Na przykład dziedziniec, ogrod czy parkinkg uzytkowany przez misje, z reguly wyraznie wydzielony uwazane sa za czesc pomieszczen misji.

- sa nietykalne, a funkcjonariusze panstwa przyjmujacego nie mogą do nich wkraczac bez zgody szefa misji

Nie ma domniemania szefa misji.

- panstwo przyjmujace musi chronic przed wtargnieciem lub szkoda oraz zapobiezenie dzialaniu wbrew spokojowi misji lub uchybieniu jej godnosci

- musza uzytkowac zgodnie z funkcjami misji, jednak jak niewlascie to i tak nie uchyla to obowiazk nietykalnosci

- uzytkowanie niezgodnie naruszenie PMP- odpowiedzialnosc miedzynarodowa. Może doprowadzic do zerwania stosunkow dyplomatycznych.

- w przypadku zerwania muszą szanować i ochraniać. Pytanie jest czy wkraczać?

1984: WB i Libia

Zabicie policjantki -> wkroczenie, konfiskata broni

Argumantacja WB:

- stosunki uległy zerwaniu, więc można wkraczać

- prawo do samoobrony -> art. 51 Karty NZ

„Mocarstwo opiekuńcze”:

Państwo trzecie przy zerwaniu stosunków.

- jak wybuchnie wojna -> mozliwosc wyjazdu (należy zapewnic w najkrotszym możliwym czasie)

01.09.1939

Ewakuacja z Bratysławy

Ewakuacja z Berlina

„mocarstwo opiekuncze” Polski - Szwecja

17.09.1939 - nota dla Grzybowskiego. Uznali, że panstwa polskiego nie ma - personel nie reprezentuje. Po perturbacjach - 11.10.1939 w Helsinkach. NKWD zamordowało jednak konsula z Kijowa.

Azyl dyplomatyczny:

- Moskwa

- Budapeszt -> 1956, kardynał ambasada USA; Nagy - premier, ambasada Jugosławii. List żelazny świstkiem papieru

- Satiago

2006- zastępca ambasadora USA w Warszawie krytyka prezydium rządu < Giertych i Lepper> bez konsekwencji formalnych

1998- dyplomaci, konsule niemieccy- krytyka polityków polskich odnośnie reformy administracyjnej Buzka < chcieli utrzymać województwo opolskie>- bez konsekwencji formalnych

Sposób wykorzystywania pomieszczeń dyplomatycznych

• Korea Północna- wykorzystywanie jako siedziby spółek kapitałowych- nielegalne

Azyl dyplomatyczny- nie obejmuje pomieszczeń misji dyplomatycznych, umowy regionalne mogą to zmienić, Azyl przewiduje np. konwencja z Caracas 1954

1956- Budapeszt, ochrona w pomieszczeniach misji państw trzecich, premier Nagy w ambasadzie Jugosławii, Węgry wystawiły list żelazny, ale i tak pojmano Nagiego

Obowiązki dyplomaty- brak ingerencji w sprawy wewnętrzne, używanie pomieszczeń zgodnie z przeznaczeniem, poszanowanie prawa i przepisów

XIII. Prawo konsularne:

1. Stosunki i służba konsularna.

Ustanowienie:

- wszystkie panstwa czynne i bierne prawo konsularne

- nawiazanie stosunkow konsularnych zalezy od zgody panstw

- nawiazanie stosunkow dyplomatycznych implikuje nawiazanie konsularnych chyba, ze strony postanowily inaczej

- zerwanie dyplomatycznych nie pociaga zerwania konsularnych

Urzedy konsularne- wykonują funkcje konsularne. Panstwa mogą jednak powierzyc wykonoywanie misja syplomatycznym. Wydzialy konsularne- w poszczegolnych misjach.

Nazwiska czlonkow misji dyplomatycznej wykonujacych funkcje konsularne powinny być notyfikowane panstwu przyjmujacemu. Osoby te jednak nadal sa traktowane jak pelniace misje dyplomatyczna.

Ustanowienie może nastapic za zgoda panstwa przyjmujacego. Można ustanowic kilka. Każdy urząd konsularny musi mieć okreslony okreg konsularny.

Klasy: konsulaty generalne, konsulaty, wicekonsulaty, agencje konsularne.

2. Źródła prawa konsularnego.

- wykształciło się prawo zwyczajowe

- bardzo duza rola- dwustronnu umowy konsularne -> przywileje mogą być wieksze

- 1963- Konwencja Wiedenska o stosunkach konsularnych. Stanowi lex generalis, a umowy lex specialis.

- normy wewnetrzne, np. 1984 ustawa o funkcjach konsulów Rzeczpospolitej Polskiej

W przypadku prawa konsularnego niesamowicie istotne są umowy dwustronne.

3. Funkcje konsularne.

- konsul nie reprezentuja panstwa wysylajacego

- chroni interesy panstwa i obywateli

Podział:

I grupa: charakter ogolny i zroznicowany w tresci:

- czuwanie nad przestrzeganiem umow miedzynarodowych

- dzialalnosc informacyjna i propagandowa

- uprawnienia w dziedzinie handlu, kultury, nauki, sportu i turystyki

- czasem w zastepstwie misji dyplomatycznych

- dzialania polityczne

- działania specjalne

II grupa: zadania wynikajace z prawa administracyjnego panstwa wysylajacego:

- spis obywateli zamieszkalych w okregu konsularnym

- wydawanie paszportow, wiz i innych dokumentow

- akty malzenstwa, urodzenia, zgonu

- oswiadczenia w sprawie wyboru, odzyskania bądź utraty czesci obywatelstwa

- ewidencja wojskowa obywateli

III grupa: uprawnienia o charakterze sadowym:

- porozumiewanie się z aresztowanmi obywatelami

- przesluchiwanie wlasnych obywateli na wniosek panstwa wysylajacego

- uprawnienia w odniesieniu do spraw notarialnych i spadkowych

- opieka i kuratela

IV grupa: funkcje zwiazane z zeguluga morska:

- nadzor i inspekcja w odniesieniu do statkow morskich

- udzielanie pomocy statkom

- przesluchiwania kapitana i czlonkow zalogi

- utrzymanie dyscypliny na pokladzie statku

- roztrzyganie sporow na statku

V grupa: kwestie zwiazane z zegluga powietrzna:

- nadzor i inspekcja

- udzielanie pomocy statkom

- przesluchiwania kapitana i czlonkow zalogi

- utrzymanie dyscypliny na pokladzie statku

- roztrzyganie sporow na statku

4. Członkowie urzędu konsularnego.

Czlonkowie urzedu konsularnego- wszystkie osoby zatrudnione w urzedzie konsularnym.

Kierownik- stoi na czele. - 4 klasy, 2 kategorie (zawodowy i honorowy)

Funkcjonariusze- wykonywanie fukcji konsularnych

Pracownicy konsularni- sluzba administracyjna lub techniczna.

Personel sluzby

Konsul honorowy- może być obywatelem panstwa wysylajacego lub trzeciego, ale najczesciej przyjmujacego. Nie pobiera uposazenia. Jedynie zwrot wydatkow. Może prowadzic dzialalnosc zarobkowa.

Nie wszystrkie panstwa uznaja funkcje konsulow honorowych.

Maja troche wezszy wacharz immunitetow i przywilejow.

- ochrona urzednikow i ich wolnosci: inne przypadki niż „ciezka zbrodnia”. Musi się stawic, ale wzglad na urzad -> we wszystkich naruszeniach prawa

- immunitet jurysdykcyjny -> w takim samym zakresie

- nie może odmowic skladania zeznac. Może odmowic gdy dotycza funkcji sluzbowych

Kanul honorowy:

- relacje prywatno-prawny (biznesmeni, autorytety

Mianowanie i odwolywanie kierownika urzedu konsularnego oraz czlonkow personelu:

- w zasadzie swoboda panstwa wysylajacego

- kierownikowi wystawia się listy komisyjne

- panstwo przyjmujace musi jesdnak wyrazic zgody na wykonywanie misji w danym okregu

- odwolanie: z woli wysylajacego albo przyjmujacego (persona non grata bądź osoba niepozadana)

5. Przywileje i immunitety konsularne.

- z wyjątkiem czesci urzedowej podlega jurysdykcji i wladzy panstwa przyjmujacego

- immunitet jest wezszy i niepelny -> w zakresie wykonywania funkcji urzedowych

Zakres przedmiotowy:

• ochrona urzednikow konsularnych i ich wolnosci:

- traktowanie z szcunkiem oraz zapobiezenie jakimkolwiek zamachom skierownym przeciwko ich osobie, wolnosci i godnosci

- zatrzymani lub aresztowani tylko jak „ciezka zbrodnia” - 3 lata i surowsze

- wiezieni tylko w wykonywaniu ostatecznego i prawomocnego wyroku sadowego

- aresztowanie, zatrzymanie, wszczecie postepowania karnego -> powiadomienie wladz panstwa wysylajacego

• immunitet jurysdykcyjny:

- nie podlegaja jurysdykcji wladz sadowych i administracyjnych panstwa przyjmujacego w odniesieniu do czynnosci dokonanych przy wykonywaniu funkcji konsularnych, a wiec urzedowych. Immunitet jest funkcyjny, a nie osobowy.

- nie ma zastosowania przy zastosowanu powodztwa cywilnego, kiedy zawarl on umowe i nie wystepowal on jako przedstawiciel panstwa wysylajacego, a także z tytulu szkody wyrzadzonej przez pojazd, statek lub samolot

• inne przywileje i immunitety:

- nie sa zobowiazani do skladania zeznan w charakterze swiadka, gdy dotycza one faktow zwiazanych z wykonywanymi funkcjami, oraz do przedstawiania ich korespondencji i dokumentow urzedowych

- zeznania to tylko obowiazek moralny - bez naciskow i sankcji

- immunitet celny i podatkowy

- zwolnieni od swiadzcen osobistych i sluzby publicznej

- zwolnieni od rejestracji cudzoziemcow i zezwolen na pobyt

Zakres podmiotowy:

- osoby, które wykonuja funkcje konsularne

- administracyjni i techniczni -> immunitet jurysdykcyjny, zeznania zwiazane z funkcja, immunitet podatkowy i celny w wezszym zakresie, zwolnieni ze swiadczen osobistych

- waskie uprawnienia personelowi sluzby- np. zeznania, podatki

- rodzina nie korzysta, gdyz przywileje i immunitety maja charakter funkcyjny. Zwolnieni z rejestracji cudzoziemcow czy zezwolen na pobyt, immunitet podatkowy i celny.

Zakres czasowy:

- od chwili wjazdu celem objecia funkcji, a jak się znajduje to od chwili objecia funkcji

- koniec funkcji- jak opusci terytorium

- jeżeli nie opusci w czasie jaki zostal jej przyznany może zostac pozbawiona przywilejow i immunitetow

(48h-7 dni; obowiazuje nawet jak miedzy panstwami wybuchnie wojna)

- w zwiazku z wykonywaniem funkcji- ma charakter trwaly

Zakres terytorialny:

- spor czy cale terytorium zcy okreg

- pewne uprawnienia na terytorium panstw trzecich

Pomieszczenia i archiwa konsularne:

*nietykalnosc pomieszczen urzedu konsularnego:

- nie mogą wkroczyc bez zgody kierownika urzedu- „do tej czesci, ktorej urzad konsularny uzywa wylacznie dla potrzeb swej dzialalnosci”

- można domniemywac zgode kierownika np. w razie pozaru

* archiwa i dokumenty konsularne:

- nietykalne zawsze

- obowiazek ochrony nawet w razie zerwania stosunkow konsularnych, a nawet wojny

- panstwo przyjmujace- wszelkie staranie do ochrony przed wtargnieciem lub szkoda oraz w celu zapobiezenia jakiemukolwiek zakloceniu spokoju urzed lub jego godnosci

- z drugiej strony musza dbac, aby nie było wykorzystywane w spobob niegodny. W urzedzie nie można udzielac azylu

Poczta konsularna - ochrona nie jest tak bezwzgledna jak dyplomatyczna. Prosba do panstwa o otwaracie - jak nie to zwrocenie. Powinna być oznaczona.

Ochrona kuriera - w czasie wykonywania funkcji nietykalność osobista.

Ochrona poczty silniejsza niż bagaz osobisty.

Szyfrant - przedstawiciel personelu technicznego.

XIV. Terytorium w PMP (Zagadnienia ogólne)

1. Zagadnienia ogólne dotyczące terytorium.

Terytorium- przestrzen w której działają ludzie.

Postęp techniczny, odkrycia geograficzne, itd. -> poszerzanie przestrzeni w której działają ludzie

Z punktu widzenia prawnego:

- terytoria podlegające suwerennej władzy państwowej

- terytoria nie podlegające suwerennej władzy państwowej

- terytoria wyłączne - obszary niesuwerennych organizacji terytorialnych

2. Rodzaje terytoriów.

Prawo międzynarodowe wyróżnia cztery rodzaje terytoriów:

• Państwowe

• Zależne <władza niesuwerenna metropolii>

• Res nullius < ziemia niczyja>

• Bez władzy suwerennej

• Sa zawłaszczane < efektywna okupacja>

• Niepodlegle suwerennej władzy, niezawlaszczalne, powszechnie dostępne na zasadach okreslinych w prawie mnard

• Morze otwarte

• Dno i podziemie mórz i oceanów poza zwnetrzna garnica szelfow kontynentalnych państw nadbrzeżnych

• Przestrzeń powietrzna nad morzami otwartymi i Antarktyka

• Antarktyka

• Przestrzeń kosmiczna z księżycem i innymi ciałami niebieskimi

Wspólne dziedzictwo ludzkości- akty prawne, które posłużyły się tym pojęciem:

• Dno i podziemie morza otwartego i oceanów- konwencja jamajska 1982

• Traktat księżycowy 1967

Reżim prawny wspólnego dziedzictwa ludzkości:

• Zarząd nad obszarem < Międzynarodowa organizacja dna morskiego- Kingston- uchwały prawotwórcze, wiążące państwa>

• Szczegółowy reżim eksploatacji< zyski- do organizacji a ona je redystrybuuje>

1982- konwencja jamajska:

• Miedynarodowy Trybunał prawa morza- Hamburg

• Komisja delimitacji szelfu kontynentalnego- NY

• Międzynarodowa organizacja dna morskiego- Kingston

Prawo morza- deklarowane + efektywność zastosowania- wspólne dziedzictwo ludzkości

Prawo kosmiczne- deklarowane

Księżyc- brak zarządu, brak reżimu eksploatacji, tylko 11 państw stronami układu kosmicznego

The common heritage of mankind

Układ kosmiczny- 1967 a wykorzystywanie luk prawnych przez przedsiębiorców

• 98 państw

• Państwa nie mogą zawlaszcac, ale nie ma wzmianki o innych podmiotach

• Żaden przepis nie mówi gdzie zaczyna się przestzrzen kosmiczna

*1944- konwencja chicagowska

Kontrargumenty na przedsiębiorców:

• Teleologiczne, układ kosmiczny - jako osoby prywatne sa pozbawione praw państw

• Ustawodawstwa krajowe < wydanie przedmiotu sprzedaży nie nastąpiło, nie ma posiadanie efektywnego i rzeczywistego

• Działki na księżycu- brak stosunków cywilno prawnych, brak sądów

3. Istota prawne i skład terytorium państwowego.

Terytorium państwowe- stanowi przestrzeń, na którą rozciąga się władza suwerenna (zwierzchnictwo terytorialne) określonego państwa.

Terytorium jest trójwymiarową przestrzenią: obszar lądowy, morskie wody przybrzeżne, wnętrze ziemi, przestrzeń powietrzna

Obszar lądowy- najważniejszy. Czasem utożsamiany z całym.

Obszar morski- morskie wody wewnętrzne + morze terytorialne; w państwach archipelagowych też wody archipelagowe.

Wnętrze ziemi- pod morskimi i lądowymi. Tak głęboko jak można sięgnąć.

Przestrzeń powietrzna- nad morskimi i lądowymi, nie została do tej pory określona

Szerokość pasa morza terytorialnego nie może przekroczyć 12 mil morskich - art. 3 konwencji o prawie morza) od linii podstawowej.

4. Integralność terytorialna.

Integralność terytorialna, nienaruszalność terytorium danego państwa. Pojmowana w sensie fizycznym, narodowościowym i państwowym stanowi korelat bezpieczeństwa państwowego. Termin pojawił się na kongresie wiedeńskim (1815) w związku z przyznaniem gwarancji integralności terytorialnej Szwajcarii i części Sabaudii. W XX w. integralność terytorialną gwarantowały zapisy zawarte w Pakcie Ligi Narodów, Karcie ONZ, umowach międzynarodowych, także Akcie końcowym KBWE. Wprowadzały one zakaz użycia siły lub zastosowania jej groźby przeciwko niepodległości państwa i całości jego terytorium.

Współcześnie jest zakaz użycia siły lub nawet groźby jej użycia.

Współcześnie zasada samostanowienia narodów.

Bierze się też pod uwagę inne czynniki - np. ludnosciowe, historyczne.

5. Zwierzchnictwo terytorialne.

Władza państwowa = zwierzchnictwo = suwerenność. Władza najwyższa, pełna i wyłączna.

Zarówno obywatele jak i cudzoziemcy oraz wszystkie rzeczy (też należace do cudzoziemcow) znajdujace się na terytorium panstwa podlegaja jego wladzy.

PMP nakłada jednak pewne ograniczenia, jednak:

1. ten kto powoluje się na ograniczenie musi dowiesc, ze istnieje norma w PMP

2. panstwo zwiazane jest ograniczeniami z norm PMP jakie przyjęło

Na własnym terytorium można robić wszystko co nie jest zakazane przez PMP.

1941- USA-Kanada Trail Smelter

Żadne panstwo nie może korzystac z wlasnej suwerennosc terytorialnej w sposób, który narusza suwerennosc terytorialna innego panstwa.

6. Szczególne ograniczenia w wykonywaniu zwierzchnictwa terytorialnego (demilitaryzacja, neutralizacja, pobyt obcych sił zbrojnych, rzeki międzynarodowe)

Obszary zdemilitaryzowane i zneutralizowane:

Demiliratyzacja oznacza zakaz przebywania jakichkolwiek wojsk oprocz sil porzadkowych. Również obowiazek niewznoszenia lub zniszczenia wszelkich urzadzen wojskowych.

Może być tez demilitaryzacja czesciowo - np. strefa bezatomowa.

Np. Nadrenia w Traktacia Wersalskim

Plan Rapackiego - strefa bezatomowa (NRD, RFN, Polska, Czechosłowacja)

Neutralizacja- zakaz prowadzenia jakichkolwiek dzialan wojennych.

Nautralizacja czesciowa - okreslonych dzialan wojennych.

Pobyt obcych sił zbrojnych:

W czasie pokoju tylko za zgodą państwa. Nie prowadzi do wykonywania wladzy, ale rodzi pewne problemy prawne:

- wojska nie powinny ingerowac w sprawy wewnetrzne panstwa

- jest to organ zewnetrzny panstwa - może być konflikt miedzy jedna władza a druga -> reguluja to konkretne umowy

Rzeki:

Rzeki graniczne - dzielone medianą lub talwegiem. Bardzo często umowy.

Rzeki międzynarodowe - kiedyś zasada wolności żeglugi uważana za jedno z praw naturalnych.

Akt Końcowy Kongresu Wiedeńskiego: Ren, Nekara, Men, Mozela, Moza i Skalda

1856 Paryż - Dunaj

Ukształtowało się pojęcie rzeki międzynarodowej.

Za rzekę międzynarodową jest uwazana taka, która spełnia ogreslone cechy geograficzne i na której, mocą umowy międzynarodowej, została ustanowiona wolność zeglugi dla statkow handlowych wszystkich panstw.

Właściwości geograficzne: przeplywa przez terytorium dwoch panstw lub stanowi miedzy nimi granice, jest splawna lub zeglowna, jest polaczona z morzem bezposrednio lub posrednio,

- najważniejsza i tak jest umowa międzynarodowa

Umiędzynarodowienie nie oznacza utraty zwierzchnictwa. Mogą np. ustanowić kabotaż - dla wlasnych statkow zegluga i przewoz osob i towarow miedzy portami tego samego panstwa. Często powoluje się komisje rzeczna, która czuwa nad prawidlowościami.

Dunaj - jedna z najwazniejszych rzek miedzynarodowych, 1948 - Konwencja Belgradzka: żegluga otwarta dla wszystkich panstw, równość np. w oplatach. Utworzono Komisję Dunaju - przedstawiciele panstw naddunajskich.

Ren - już w akcie KW, ale udalo się dopiero w 1831, 1979 nowy regulamin zeglugi

Wykorzystywanie rzek dla celów nieżeglugowych:

- nawadnianie czy przymysl

- żadne nie może pozbawic wody drugiego

- zawiera się umowy, które zapewniaja okreslonemu panstwu odpowiedni czy o odpowiedniej jakosci przeplyw

- sa w tym aspekcie pewne prace kodyfikacyjne

7. Zmiany terytorialne a obywatelstwo ludności.

Możliwe są trzy rozwiązania:

- ludnosc przechodzi pod zwierzchnictwo innego państwa

- ludnosc ma prawo opcji - Polska - ZSRR

- ludnosc jest przesiedlana na pozostałą część terytorium panstwa cedujacego - 1940 - rozbieranie Rumunii, 1923 - Grecja - Turcja

8. Nabycie i utrata terytorium państwoego; cesja wzajemna, odpłatna i plebiscytarna

Nabycie pierwotne- państwo nabywa terytorium, które do tego czasu nie było pod wladza innego panstwa

Nabycie pochodne- do czasu nabycia było pod władzą innego państwa

* Nabycie pierwotne:

Zawłaszczenie ziemi niczyjej (okupacja)

- kolonizacja. Za niczyje uznawano to co nie było pod jurysdykcją państw europejskich.

- współcześnie wszystko jest podzielone

- można ciała niebieskie, ale prawo międzynarodowe wyłączyło przestrzeń kosmiczną i ciała niebieskie od zawłaszczenia przez inne państwa

- efektywna okupacja - rzeczywiste wzięcie pod jurysdykcję ziemię niczyją

Ukształtowały się dwie zasady:

- zasada rzeczywistosci (efektywna okupacja)

- zasada jawnosci -> notyfikowanie innym panstwom o zawlaszczeniu

Potwierdzenie: konferencja berlinska 1885

Przyrost:

- w sposób naturalny bądź w sposób sztuczny -> przyroda lub np. budowa czegoś

* Nabycie pochodne:

Cesja -> odstapienie czesci terytorium przez jedno panstwo drugiemu panstwu, (przeniesienie suwerenności terytorialnej). Cedent, Cesjonariusz

Cesja wzajemna -> wymiana terytoriów

1951: Polska - ZSRR

Cesja odpłatna -> 1807 Luizjana, 1867 Alaska

Cesja plebiscytarna -> od Wielkiej Rewolucji Francuskiej - ludnosc się wypowiada o przynaleznosci.

1920 - Warmia i Mazury

1921 - Śląsk

Inne, które uważa Kosiarz:

- zasiedzenie - dlugotorwale, pokojowe, niezaklocone, przy braku sprzeciwu suwerena. Transgresja - wyjscie w teren. Co innego wynika z mapa, a gdzie indziej granica. ZSRR -> Kryłowo. Przesuwali słupki graniczne.

- zawojowanie (debelacja) - Alzacja i Lotaryngia

- adjudykacja (zasadzenie) - Rada Ambasadorow - Litwa Srodkowa

9. Granice państw

Granica jest to płaszczyzna prostopadła do powierzchni kuli ziemskiej, która oddziela terytorium państwa od innych obszarów, tzn. od terytoriow innych panstw bądź od terytoriow nie podlegajacych niczyjej suwerennosci.

Granice:

- naturalne - rzeki, morza, pasma gór

- sztuczne - np. Afryka

Podstawa prawna- umowa miedzynarodowa, pomocne prawo zwyczajowe.

Proces ustalenia granic:

1. Ogólne określenie i opis granicy państwowej.

2. Delimitacja - ustalenie szczegolowego przebiegu granicy wraz z przenisieniem na mapę.

3. Demarkacja - szczególowe wyznaczenie granicy w terenie.

Przebieg granicy na lądzie: linie proste od środka jednego słupka do środka drugiego słupka

Na rzekach: rzeki, które nie są żeglowne - granice biegnie środkiem rzeki, na żeglownych - linią naglębszego koryta, mosty - najczęściej po połowie.

Wody stojące - nie ma reguły, zależy od woli państw

System kontroli granicznej- jeśli umowy nie stanowią inaczej państwo samo reguluje. Zazwyczaj są wizy.

Regulowanie zatargów granicznych- liczne umowy państw sąsiedzkich.

10. Kształtowanie się granic Polski po drugiej wojnie światowej

Granica polsko - radziecka:

Konferencja Krymska - wschodnia granica zgodnie z linią Curzona (5-8 km. na korzysc Polski)

1945 - umowa Polska - ZSRR

1951 - cesja wzajemna

1957 - czesc terytorium przy Baltyku

1985 - rozgraniczenie wylacznych stref ekonomicznych

1991 - rozpad ZSRR i potwierdzenie granic

2009 - zegluga po Zalewie Wislanym - umowa sopocka

Granica polsko - niemiecka:

1945 - konferencja krymska -> znaczny przyrost na polnocy i zachodzie

1945 - konferencja poczdamska -> ostateczny ksztalt i wysiedlenie Niemcow

Potem był spor z NRD. Argumenty:

- uklad poczdeamski mowi o administracji polskiej -> negowanie

Argumenty polskie:

- byle terytoria niemieckie

- przesiedlenia Niemcow

1950 - potwierdzenie granicy w Zgorzelcu

1970 - uklad z RFN o normalizacji stosunkow. RFN uznalo granice na Odrze i Nysie Luzyckiej. Sukces dyplomatyczny po wojnie.

1989 - rozgraniczenie wod w zatoce pomorskiej

1990 - po zjednoczeniu traktat o potwierdzeniu istniejacej granicy

Granica polsko - słowacka:

1946 - Benesz domagal się przylaczenia terenow na poludniu - Stalin wyslal go na drzewo

1958 - umowa miedzy Polska i Czechoslowacja - wzajemna rezygnacja z roszczen. Pewna wymian i dlug graniczny po stronie czeskiej - 368 ha

1986 - zapora w Czorsztynie -> wymiana

1995 - umowa miedzy Polska i Slowacja

1995 - umowa miedzy Polska i Czechami

11. Status prawny obszarów podbiegunowych

Arktyka

- teoria sektorów obszar wokół Bieguna Północnego, obejmujący Morze Arktyczne, Ocean Lodowaty Północny oraz przylegające morza wraz z wyspami nazywany jest Arktyką. Jej sytuacja prawna opiera się na teorii sektorów, w myśl, której państwa leżące wokół obszaru arktycznego: Kanada, Związek Radziecki, Dania, Norwegia i Stany Zjednoczone wysunęły roszczenia do obszarów lądowych w wyznaczonych przez nie sektorach

Antarktyka

- roszczenia do Antarktyki Antarktyka obejmuję obszar wokół Bieguna Południowego, obejmujący Antarktydę, przylegające doń wyspy, a także część oceanu Atlantyckiego, Spokojnego i Indyjskiego. Mimo wielu roszczeń terytorialnych odnośnie Antarktyki rozmaitych państw, żadne z nich nie zostało uznane

- układ w sprawie Antarktyki zawarto i podpisano 1 grudnia 1959 r. na konferencji waszyngtońskiej (12 państw). Stwierdza on, że Antarktyka będzie wykorzystywana wyłącznie do celów pokojowych. Sygnatariusze zobowiązali się utrzymywać wolność badań naukowych oraz rozwijać międzynarodową współpracę naukową. Układ nie odrzucał, ale też nie uznawał roszczeń terytorialnych poszczególnych państw, wyraźnie jednak zabronił wysuwania nowych roszczeń lub rozstrzygania istniejących

1959 Traktat Waszyngtonski - dla celow pokojowych; bez srodkow wojskowych, wolnosc dla badan naukowych.

1991 w Madrycie - umowa, calkowity zakaz eksploatacji gorniczej i naftowej przez 50 lat. Ogolnoswiatowy rezerwat naturalny.

XV Terytorium (prawo morza):

Międzynarodowe prawo morza - dzial prawa miedzynarodowego dotyczacy obszarow morskich, zeglugi oraz innych sposobow korzystania z morza.

- sytuacja prawna obszarow morskich i statkow - rozgraniczenie kompetencji panstw

- unifikacja przepisow dotyczacych obrotu morskiego

Prawo morskie - normy krajowe dotyczace sposobow korzystania z morza. Morskie prawo cywilne, administracyjne i pracy.

- prawo miedzynarodwe i wewnetrzne uzupelniaja się

- czasem pm tworzy ramy ogolne, a wewnetrzne uszczegolowia

Żródla prawa morza:

- zwyczaj

- Konwencje prawa morza: o morzu terytorialnym i strefie przyleglej, o morzu pelnym, o rybolowstwie i ochronie zasobow morza pelnego, o szelfie kontynentalnym

- 1982 - Konwencja prawa morza -> 140 panstw, Polska w 1998

Statki morskie:

2001 - polski kodeks morski - „Statkiem morskim jest kazde urzadzenie plywajace przeznaczone lub uzywane do zeglugi morskiej”

- jednak wylacza się jakies kajaki, platformy czy wraki

Przynaleznosc panstwowa:

- przez rejestracje w okreslonym panstwie

- znak rozpoznawczy - podniesienie bandery (flagi)

- powinna być wiez miedzy danym panstwem a statkiem -> choc nie zawsze - „wygodne bandery” np. Libieria czy Panama

Zwierzchnictwo nad statkami (zwierzcnictwo okretowe):

- pod jurysdykcja panstwa bandery - prawo danego panstwa

- teoria „terytorialnosci statkow”

Rodzaje statkow morskiech: okrety wojenne i statki

Statki morskie nie bedace okreatami wojennymi:

- funkcje: uzywane wylacznie do sluzby panstwowej niehandlowej, statki handlowe

- wlasnosc: wlasnosc panstwa, prywatne

Statki o specjalnej charakterystyce -> ich przeplyw jest niebezpieczny np. naped jadrowy czy tankowce

Wolnosci komunikacyjne:

- wolnosc zeglugi

- wolnosc przelotu

- kable i rurociagi

Prawa zeglugowe:

- nieszkodliwy przeplyw

- przejscie tranzytowe

- prawo przejscia archipelagowym szlakiem morskim

1. Klasyfikacja i delimitacja obszarów morskich.

Władza państwa nadbrzeżnego - uzasadnienie - koniecznosc ochrony granic i interesow panstwowych, wylacznosc na dobra naturalne.

Klasyfikacja:

- wody wewnętrzne - czesc terytorium - pelna wladza suwerenna

- wody archipelagowe - wladza ma pewne ograniczenia ze względu na dobro zeglugi morskiej i powietrznej

- morze terytorialne - od granice zewnetrznej wod wewnetrznych bądź archipelagowych. Pod wladza, ale pewne ograniczenia - np. swoboda przeplywu.

Współcześnie szerokość morza terytorialnego prawie 95% państw nadbrzeżnych mieści się w wartości 12 mil morskich, w tym 140 państw utrzymuje jako zasadę 12-milowe morze terytorialne, a 4 państwa mniejszą szerokość. Pozostałe 5% państw utrzymuje większą niż dopuszczalna przez prawo międzynarodowe szerokość morza terytorialnego.

- strefa przylegla - niektóre panstwa ustanawiaja. Czesc morza otwartego na ktorej panstwo nadbrzezne zastrzega sobie pewne uprawnienia.

- strefa wylacznego rybolowstwa - pas morski poza morzem terytorialnym na którym panstwo zastrzega sobie strefe wylacznego rybolowstwa

- szelf kontynentalny - podziemie i dno morskie plytkich obszarow przyladowych. Suwerenne prawo do dobr naturalnych.

- strefy ekonomiczne - suwerenne prawo poszukiwania i eksploatacji dobr naturalnych, wod morskich, dna i podziemia. Suma uprawnien z szelfu i wylacznej strefy rybolowstwa.

- morze pelne - wszyscy mogą korzystac na zasadzie pelnej rownosci

- dno morz i oceanow - wspolne dizedzictwo ludzkosci

2. Obszary morskie wchodzące w skład terytorium państwowego (morskie wody wenętrzne, morze terytorialne, wody archipelagowe).

Morskie wody wewnętrzne:

- czesc terytorium i pelna wladza suwerenna

- porty i zatoki, sporne są redy

- nie ma prawa nieszkodliwego przeplywu

Zatoki:

Jeżeli odległość miedzy punktami wytyczajacymi naturalne wejscie zatoki przy najdalszym odplywie nie przekracza 24 mil, linie zamykajaca zatoke można wytyczyc miedzy tymi dwoma punktami najdlaszego odplywu, a wody ta linia zamkniete uwazane będą za wody wewnetrzne.

Jeżeli odleglosc miedzy punktami wytyczajacymi naturalne wejscie zatoki przy najdlaszym odplywie przekracza 24 mile, wytycza się linie prosta dlugosci 24 mil poprzez zatoke w taki sposób, aby zamknac nia jak najwieksza powierzchnie wod jaka da się zamknac linia o tej dlugosci.

Zatoki i wody historyczne:

- jeżeli panstwo ma do zatoki tytul historyczny to zasada wyzej nie obowiazuje

- jeżeli panstwo zawlaszczyla, wykonuje tam swoja wladze, a inni to zaakceptowali w toku historycznym

Porty:

- obszary polozone na styku morza i ladu, wyposazone w urzadzenia, które umozliwiaja statkom postoj oraz zaladowywanie i wyladowywanie towarow i pasazerow.

- porty otwarte i porte zamkniete wśród których sa wojenne

- nie można jednak odmowic wejscia do portu zamnietego statku, który znalazl się w niebezpieczenstwie

- można odmowic wejscia do portu np. statku z napedem nuklearnym

- można zmienic charakter, ale bez strat dla statkow, które do niego plyna

- wszystkie bandery w otwartych należy traktowac jednakowo

Reda:

- obszar przed wejsciem do portu, który sluzy do postoju przed wejsciem

- praktyka co do wod wewnetrznych nie jest jednolita - w Polsce tak

Statki w obcych portach:

- okrety nie mogą bez zezwolenia panstwa nadbrzeznego - jak zgoda i wplyna to maja pelny immunitet jurysdykcyjny. Jak narusza interes panstwa nadbrzeznego to panstwo może żądać, aby opuscil port

- statki handlowe - do portow otwartych bez zezwolenia. Na morzu otwartym - jurysdykcja panstwa bandery, na wodach wewnetrznych - ograniczenie na rzecz panstwa nadbrzeznego. Podlega wladzy panstwa nadbrzeznego, jednak ono nie powinno utrudniac zeglugi. Ową jurysdykcję panstwo nadbrzezna wykonuje w taki sposób, aby chronic wlasne interesy. W sprawy wlasne statku zazwyczaj się nie ingeruje

Wody archipelagowe:

- prawo maja tylko panstwa archipelagowe - Indonezja, Malediwy, Fidzi

- proste linie podstawowe laczace najbardziej wysuniete w morze punkty wysp - sa jednak pewne ograniczenie w dlugosci i proporcji obszarow morskich i ladowych

- wody te pod suwerenna wladza panstwa

- sa ograniczone -> prawem nieszkodliwego przeplywu oraz prawem przejscia archipelagowym szlakiem morskim -> panstwo archipelagowe powinno wyznaczyc szlaki morskie nadajace się do nieprzerwanego, szybkiego i niezakloconego przejscia obcych statkow przez jego wody archipelagowe (morskie i powietrzne). Nie można zawiesic.

- prawo przejscia szerszy zakres niż swobodnego przeplywu: nie może być zawieszone, podwodne okrety wojenne mogą przeplywac w zanurzeniu

- z prawa przejscia mogą korzystac cywilne i wojskowe statki powietrzne

Morze terytorialne: pas wod morskich stanowiaych czesc terytorium panstwa nadbrzeznego, który jest polozony miedzy morzem pelnym lub strefa ekonomiczna z jednej strony a wybrzezem lub wodami wewnetrzynymi wzglednie archipelagowymi z drugiej strony.

- pelna wladzy i jurysdykcja z zastrzezeniem prawa nieszkodliwego przeplywu

- panstwo może zarezerwowac eksploatacje zasobow biologicznych i mineralnych dla wlasnych obywateli

- wladza rozciaga się na przestrzen powietrzna nad morzem terytorialnym, dno i wnetrze ziemi

Szerokosc morza terytorialnego:

- poczatkowo lansowana zasada trzech mil, która zostala odrzucona

- pozniej tendencje rozszerzeniowe

- dzisiaj 12 mil, dalsze rozszerzenie wywoluje prostesty

- wiecej tylko 8 panstw - Togo, Filipiny, Benin, Peru, Ekwador, Liberia, Somalia, Kongo

Delimitacja morza terytorialnego:

- linia podstawowa - linia od ktorej mierzy się szerokosc morza terytorialnego - linia wybrzeza lub granica zewnetrzna wod wewnetrznych, a w panstwach archipelagowych granica wod archipelagowych

Panstwa przewaznie mierza szerokosc morza terytorialnego od linii wybrzeza, która jest linia zetkniecia się morza z ladem przy odplywie, a wiec linie najdlaszego odplywu. Inne metoda - prostych linii podstawowych - laczenie za pomoca odcinkow linii prostych najdalej w morze wysunietych przyladkow i wysp. Dopuszczalna, gdy linia wybrzeza jest bardzo zroznicowana. Przez coraz wiecej panstw - tendencja ku rozszerzaniu morza terytorialnego.

Prawo nieszkodliwego przeplywu: (musi być nieprzerwany i szybki)

- konsekwencja wolnosci zeglugi

- potwierdzone w Konwencji Genewskiej i w Konwencji prawa porza z 1982 roku

- przeplyw musi być nieszkodliwy - pokoj, bezpieczenstwo nadbrzeznego (sila, szpiegostwo, propaganda, srodowisko, imigranci)

- musi przestrzegac praw i przepisow ogoloszonych przez panstwo nadbrzezne

- niektóre panstwa nie uznaja niszkodliwego przeplywu okretow wojennych

- okrety podowodne powinny przeplywac wynurzone

- można zawiesic - jednak bez dyskryminacji

Trzy rodzaje przeplywu:

- przeplyniecie przez morze terytorialne bez wplywania na morze wewnetrzne - najmniejszy zakres jurysdykcji

- przeplyw w celu wplyniecia na morze wewnetrzne

- przeplyw w celu wyplyniecia z wod wewnetrznych na morze pelne

Sytuacja prawna obcych statkow:

- okrety wojenne -> pelny immunitet

- jeżeli okret się nie stosuje można zazdac, aby opuscil morze terytorialne

- statki handlowe - jurysdykcja nadbrzeznego - jednak nie powinni utrudniac zeglugi

- panstwo nadbrzezne nie może sprawowac jrysdykcji karnej wobec przestepstwa popelnionego na pokladzie chyba, że:

a) jeżeli skutki rozciagaja się na obszar panstwa nadbrzeznego

b) jeżeli przestepstwo jest tego rodzaju, ze zakloca spokoj w danym kraju bądź morzu terytorialnym

c) jeżeli kapitan statku albo konsul bandery zwroci się o pomoc do panstwa nadbrzeznego

d) jeżeli jest to konieczna do zwalczania handlu narkotykami

- panstwo nadbrzezne nie może zatrzymac znajdujacej się tam osoby w zwiazku z jurysdykcja cywilna

- nie może dokonac zajecia bądź egzekucji statku, chyba, ze zobowiazania powstaly w trakcie przeplywu

- nie obowiazuje to w stosunku do statku, który przeplywa po opuczeniu wod wewnetrznych

3. Obszary morskie podlegające ograniczonej jurysdykcji państwa nadbrzeznego (morska strefa przylegla, strefa wylacznego rybolowstwa, szelf kontynentalny, wylaczna strefa ekonomiczna)

Morska strefa przyległa: 85 państw

- jest to czesc morza pelnego przylegla do morza terytorialnego -> sciśle określone uprawnienia do określonych celów

Kontrola w celu:

a) zapobieganie naruszenia przepisow celnych, skarbowych, imigracytjnych i sanitarnych na terytorium lub morzu terytorialnym, obrona podwodnego dziedzictwa kulturalnego

b) karania naraszenia owych przepisow

Konwencja z 1982 dopuszcza do 24 mil morskich od linii podstawowych (czyli 12 mil poza morzem terytorialnym)

- w zakresie wlasnie w/w spraw panstwo nadbrzezne sprawuje jurysdykcje nad statkami jak na morzu terytorialnym

- okrety wojenne pelny immunitet

- prawo poscigu - wiekszy zakres niż jakby nie bylo

Strefa wyłącznego rybołówstwa:

- jest to strefa w ktorej panstwo nadbrzezne ma takie same uprawnienia do rybolowstwa jak na morzu terytorialnym

- może zastrzec dla swoich obywateli, a dla innych np. na podstawie umow miedzyanrodowych albo przepisow wewnetrznych -> wydanie licencji

- 200 mil, często tozsame z wylaczna strefa ekonomiczna

Szelf kontynentalny:

- plytkie obszary dna morskiego i jego podziemie

- zaczeto uwazac za przedluzenie ladu

- 1945 proklamacja prezydenta USA

1958 - potwierdzenie - Konwencja o szelfie kontynentalnym

- jednak to norma i tak istnieje ipso iure

Konwencja genewska -> szelf może się rozciagac dalej (mozliwosci techniczne)

Konwencja jamajsska -> do 200 mil morskich, ukszaltowanie geologiczne - az do zewnetrznej krawedzi obrzeza kontynentalnego. Jednak są tu też pewne ogranicznia.

Jeżeli dalej to podział zysków między państwo i Organizację Dna Morskiego. Jeżeli przekracza pewną wartość musi wyrazic aprobate Komisja ds. szelfu kontynentalnego

Treść praw do szelfu:

- panstwo nadbrzezne sprawuje nad szelfem suwerenne prawo do poszukiwania i eksploatacji zasobow naturalnych

- prawa maja charakter wylaczny

- prawa panstwa do szelfu nie maja rozciagniecia na wody morza pelnego oraz przestrzen powietrzna

Granica zewnętrzna szelfu:

- dno morskie i podziemie obszarow podmorskich przylegle do wybrzeza, lecz polozonych poza morzem terytorialnym, az do glebokosci 200 metrow albo poza te granice, az do punktu, gdzie glebokosc znajdujacych się nad nim wod pozwala na eksploatacje naturalnych zasobow wymienionych obszarow

- mogą wiec obejmowac nie tylko szelf w sensie geogoloicznym lecz także zbocze kontynentalne

Wyłączna strefa ekonomiczna:

- obszar rozciagajacy się poza morzem terytorialnym, na którym panstwo nadbrzezna posiada suwerenne prawo do poszukiwania, eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi, zarówno zywymi jak i mineralnymi, wod morskich, jak również dna morskiego i jego podziemia

- prawa jak w strefie wylacznego rybolowstwa i na szelfie kontynentalnym

- prawa sa funkcjonalne, a nie terytorialne -> specydiczny obszar - ani morze terytorialne, ani morze pelne

- nie może przekrac 200 mil od linii podstawowej od ktorej mierzone jest morze terytorialne

Prawa panstwa nadbrzeznego:

- charakter gospodarczy, jednak odmiennie z odnawialnymi i nieodnawialnymi

- jak szelf - prawa charakter wylaczny

- organizmy zywe - racjonalne wykorzystanie, nie ma to charakteru wylacznego. Jeżeli nie może uzyskac dopuszczalnego odlowu to powinno dopuscic.

- sztuczna wyspa - jurysdykcja

Prawa innych państw:

- wolnosci komunikacyjne jak na morzu pelnym (przeplyw, przelot, kable podmorskie, rurociagi -> nie jest tak bezwzledna - należy korzystac z uwzglednieniem prawa panstwa nadbrzeznego

Nie można zakazac, ale można mieć argumenty - np. ochrona srodowiska, uniemozliwienie naprawy istniejacych. Nie można wiercic - inni.

4. Morze otwarte: wolnosci morza otwartego.

- granica morza otwartego morze otwarte obejmuje wody morskie znajdujące się poza granicami morza terytorialnego. Konwencja z 1982r. wyłącza z pojęcia morza otwartego wyłączną strefę ekonomiczną

- zasada wolności morza wolność mórz jest istota prawną morza otwartego, oznacza ona, że wszystkim przysługuje prawo rozsądnego czerpania pożytków z morza otwartego. Wolność mórz obejmuje wolność żeglugi, wolność rybołówstwa, wolność zakładania kabli podmorskich i rurociągów, wolność przelotu

- wolność żeglugi oznacza, że każde państwo, niezależnie czy posiada wybrzeże morskie czy nie, ma prawo korzystania z morza otwartego dla żeglugi swoich statków handlowych oraz okrętów wojennych. Istnienie faktycznego związku miedzy statkiem a państwem jest niezbędne w interesie międzynarodowej żeglugi. Na morzu otwartym statki podlegają prawu i władzy tylko państwa, do którego należą

prawo wizyty i rewizji od zasady niepodlegania statków na morzu otwartym władzy innych państw są trzy wyjątki. Okręt wojenny innego państwa ma prawo dokonania wizyty i rewizji, gdy istnieje podejrzenie, że obcy statek trudni się piractwem, uprawia handel niewolnikami, nadawanie nielegalnych audycji z morza, brak bandery, mimo żeglowania pod obcą banderą ma w rzeczywistości tę samą, przynależność, co okręt wojenny

prawo pościgu na otwartym morzu istnieje prawo pościgu, czyli prawo państwa nadbrzeżnego do ścigania obcego statku, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że statek lub jego załoga dopuścili się naruszenia praw lub przepisów państwa nadbrzeżnego. Pościg może być podjęty tylko przez okręty wojenne lub samoloty wojskowe. Pościg kończy się w momencie zatrzymania ściganego statku lub, gdy wpłynie on na morze terytorialne trzeciego państwa

- wolność rybołówstwa z wolności morza otwartego wynika, prawo wszystkich państw do eksploatacji zasobów żywych, może ona podlegać uzgodnionym ograniczeniom

- ochrona środowiska morskiego przed zanieczyszczeniem wynika z postępującego zanieczyszczenia, które powoduje niebezpieczeństwo przekroczenia granicy samooczyszczania się mórz i tym samym zniszczenia ich zasób biologicznych

- wolność zakładania kabli wykształciła się w związku z postępem technicznym i objęła także rurociągi.

- wolność przelotu w przestrzeni powietrznej nad morzem otwartym wszystkie państwa korzystają z wolności przelotu, czyli swobody uprawiania żeglugi statkami powietrznymi posiadającymi ich przynależność i podlegającymi ich władzy

Do czterech wolności, wymienionych w konwencji wiedeńskiej o morzu otwartym konwencja o prawie morza z 1982 r. dodała jeszcze dwie:

- wolność budowania sztucznych wysp konwencja nie zawiera żadnych postanowień odnoszących się do zasad korzystania z tej wolności, lecz jedynie wymaga uwzględnienia postanowień dotyczących szelfu kontynentalnego

- wolność badań naukowych konwencja nie precyzuje szczegółowo warunków prowadzenia badań, jednak ogólne zasady przewidują prowadzenie badań w celach pokojowych, przy użyciu środków i metod zgodnych z konwencją

5. Ciesniny i kanaly morskie.

* status prawny międzynarodowych cieśnin:

- cieśniny morskie to naturalne drogi wodne łączące morza i oceany. Cieśninami międzynarodowymi nazywane są tylko te łączące morza, nad których brzegami są terytoria różnych państw i stanowiące w związku z tym międzynarodowe szlaki komunikacyjne

Cieśniny -> trzy reżimy:

1. Odeslanie do innych umow -> lex specialis:

a) 1857 - Traktat Kopenhaski (ciesniny dunskie)

• traktat kopenhaski z 14 marca 1857 r. ustanawia status prawny cieśnin bałtyckich. Dania rezygnuje z pobierania opłat od statków i ładunków i zobowiązuje się do nie zatrzymywania statków pod żadnym pozorem

• przepływ okrętów wojennych traktat kopenhaski nie reguluje zasad przepływu okrętów wojennych. Obecnie obowiązujący dekret z 25 sierpnia 1951 r. wprowadził dość daleko idące rygory i wymaga notyfikacji lub zezwolenia. Szwecja stoi na stanowisku całkowitej swobody przejścia okrętów wojennych przez Sund

b) 1936 - Ciesniny czarnomorskie

do 1774 regulowane jednostronnie

1776-1861 - regulowane dwustronnie

1841 - regulowany wielostronnie

• konwencja z Montreux z 20 lipca 1936 r. potwierdziła zasadę wolności przepływu i żeglugi w cieśninach, pod warunkiem, że Turcja pozostaje neutralna, w przypadku wejścia Turcji do wojny prawo przepływu tracą statki nieprzyjacielskie. Przepływ okrętów wojennych został poddany specjalnym warunkom

1946 - nota ZSRR:

- dla wszystkich bander

- wolny i udostepniony

- zakaz dla wojennych nieczarnomorskich

- o przyszlym statusie - Turcja i panstwa czarnomorskie

- obrona - Turcja i ZSRR (sa w stanie)

1953 - kolejna nota ZSRR

- konwencja z Montreux

c) 1881 - Ciesnina Magellana

• łączy Ocean Atlantycki z Pacyfikiem, ale znaczenie jej zmalało po wybudowaniu Kanału Panamskiego

• umowa z 1881 r. między Argentyną a Chile określa status cieśniny. Pozostaje ona zneutralizowana na wieczne czasy, swoboda żeglugi dla wszystkich państw. Porozumienie z 1941r. zniosło neutralizację cieśniny i zakazano żeglugi w nocy, wprowadzono kontrolę wszystkich statków poza sojuszniczymi. Po II wojnie światowej przywrócono status quo ante

2. reżim : ciesnny terytorialne < 24 mile morskie

* prawo przejscia tranzytowego -> identyczne z prawem przejscia archipelagowego

- nie można znosic

- dla cywilnych i wojskowych

3. reżim:

- ciesnine tworzy wyspa nalezaca do panstwa polozonego nad ciesnina i jego lad staly

- miedzy morzem otwartym lub wylacznej strefy ekonomicznej, a morzem terytorialnym panstwa obcego

* nieszkodliwy przeplyw nie może być zawieszony

4. rezim > 24 mile

- po morzu otwartym

- wolnosci komunikacyjne morza otwartego

wolności zeglugowe to nie sa wolnosci komunikacyjne

Pojęcie międzynarodowego kanału morskiego:

• są to sztuczne drogi wodne łączące dwa otwarte dla żeglugi międzynarodowej obszary morskie. Umiędzynarodowienie kanału dotyczy wolności żeglugi, nie wpływa natomiast na położenie prawne tzw. strefy kanału, która stanowi integralną część terytorium państwowego

• Kanał Sueski:

• łączy on M. Śródziemne z O. Indyjskim i jest jednym z najważniejszych szlaków handlowo-transportowych

• traktat z 1888 r. stwierdza, że Kanał będzie zawsze otwarty i wolny w czasie wojny i pokoju dla wszystkich okrętów wojennych i statków handlowych. Kanał był wielokrotnie zamykany w czasie konfliktów. Współcześnie kanałem zarządza egipska administracja, które reguluje przepisy związane z przepływaniem przez kanał

• Kanał Panamski:

• łączy Ocean Atlantycki z Oceanem Spokojnym

• traktaty z lat 1901 i 1903. Status prawny ustalają dwie umowy: brytyjsko-amerykańska z 1901 r. oraz panamsko-amerykańska z 1903 r. która oddała Stanom Zjednoczonym na wieczne czasy, w celu zbudowania, utrzymania i ochrony kanału. Stany Zjednoczone zgodziły się, że kanał będzie wolny i otwarty dla statków handlowych i okrętów wojennych wszystkich krajów na zasadzie całkowitej równości. Traktat z 1903 r. potwierdzał zasady neutralizacji, odwołując się do szczegółowych ustaleń z roku 1901. Dał prawo USA użycia siły w celu ochrony kanału, oraz zbudowania fortyfikacji

• w 1999 r. Stany Zjednoczone zwróciły całkowicie strefę Kanału Panamskiego Panamie

• Kanał Kiloński:

• łączy Morze Bałtyckie z Morzem Północnym. Początkowo miał charakter kanału wewnętrznego, gdyż jego status określało prawo wewnętrzne. Traktat wersalski z 1919 r. przekształcił go w kanał międzynarodowy i stwierdzał, że będzie on zawsze wolny i otwarty dla okrętów wojennych i statków handlowych państw będących w pokoju z Niemcami

• Hitler wypowiedział postanowienia traktatu wersalskiego, jednak po II wojnie światowej przywrócono stan sprzed wojny. Prawno-międzynarodowy status kanału wynika obecnie także z długotrwałej praktyki uznawanej za prawo, czyli normy zwyczajowe

• Kanał Koryncki:

• łączy Morze Jońskie z Morzem Egejskim. Reżim prawny określa ustawodawstwo wewnętrzne Grecji. Nie została zawarta żadna specjalna umowa określająca jego status. Kanał jest otwarty dla żeglugi handlowej i wojskowej

• Kanał Sajmeński - Rosja -> dzierżawi Finlandia

Kanały:

- reguły przez prawo wewnetrzne:

- Kanał Kiloński do 1919

- Kanał Korynscki

- Kanał Sajmeński

- reguly przez PMP:

- Kanal Kilonski po 1919

Parowiec Wimbledon - 1923

Polska kupuje bron. Niemcy zablokowali i przywiozl bron po wojnie. Polska do STSM. Niemcy -> odszkodowanie

- Kanal Sueski 1888

- Kanal Panamski 1901-1903

6. Dno i podziemie morz i oceanow poza granicami jurysdykcji panstwowej.

- problemy statusu prawnego dna mórz i oceanów ustalono, że postanowienia dotyczące szelfu kontynentalnego nie mogą się odnosić do całego dna mórz i oceanów. Na dnie znajdują się nadające się do eksploatacji przemysłowej tzw. Konkrecje polimetaliczne zawierające m.in. nikiel, miedź, kobalt, mangan

- prace ONZ 17 grudnia 1970 r. Zgromadzenie Ogólne uchwaliło deklarację zasad dotyczących dna mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej

- deklaracja zasad dotycząca dna mórz i oceanów. Dno mórz i oceanów oraz jego wnętrze, leżące poza granicami jurysdykcji państwowej zostało uznane za wspólne dziedzictwo ludzkości. Obszar jest dostępny do użytkowania wyłącznie celach pokojowych, a badania i eksploatacja prowadzone są wyłącznie dla dobra całej ludzkości

- konwencja o prawie morza z 16 listopada 1944 r. Obszar międzynarodowy, znajdujący się po zewnętrznej stronie szelfu kontynentalnego został uznany za wspólne dziedzictwo ludzkości. Korzyści osiągane z eksploatacji zasobów obszaru będą dzielone przez Zgromadzenie Organizacji Dna Morskiego na podstawie zasady niedyskryminacji

XVI Terytorium (Prawo lotnicze i kosmiczne):

1. Zrodla m/n prawa lotniczego (umowy tworzace tzw. system chciagowski, umowy tworzace tzw. system warszawsko-montrealski, umowy tworzace tzw. system tokijsko-hasko-montrealski).

Prawo lotnicze - zespol norm dotyczacych przestrzeni powietrznej i jej wykorzystywania dla lotnictwa.

- zarówno normy PMP jak i prawo wewnetrzne

Orbita geostacjonarna - spor czy prawo kosmiczne czy prawo lotnicze

Źródla prawa lotniczego:

- wielostronne i dwustronne umowy m/n

1944 - Konwencja Chicagowska o miedzynarodowym lotnictwie cywilnym. (tylko dla cywilnych)

- zasady

- powolala do zycia Organizacje Miedzynarodowego Lotnictwa Cywilnego

Równocześnie w Chicago podpisane:

- Uklad o tranzycie miedzynarowych sluzb powietrznych (uklad o dwoch wolnosciach)

- Uklad o miedzynarodowym transporcie lotniczym (uklad o pieciu wolnosciach)

- artykuł - zakaz uzycia broni wobec samolotu cywilnego, który wtargnal -> ZSRR - Korea S

1929 - Konwencja Warszawska o ujednostajnieniu niektórych prawidel dotczacych miedzynarodowego przewozu lotniczego

Zmieniona:

- 1955 Protokol Haski

- 1971 Protokol Gwatemalski

1999 - Konwencja Monstrealska, która zastapila Warszawska.

- dwa poziomy odszkodowania przewoznika - 1 - gdy nie budzi watpliwosci, 2 - bez ograniczenia (gdy przewoznik będzie uchylal się od odpowiedzialnosci)

- wpasciwosci sadow do których mogą wnosic odszkodowanie poszkodowani czy spadkobiercy

- dotychczasz nie weszla w zycie

Problematyka karna:

1963 - Konwencja w sprawie przestepstw i niektórych innych czynow popelnionych na pokladzie statkow powietrznych - podpisana w Tokio

1970 - Konwencja o sciganiu sprawcow bezprawnego zawladniecia statkiem powietrznym -> Haga

1971 - Konwencja o sciganiu sprawcow bezprawnych czynow naruszajacych bezpieczenstwo lotnictwa cywilnego - Montreal

Katastrofa smoleńska:

- 1993 -> umowa z Rosja

- ekspertyza Bienkowskiej -> Miedwiediew się zobowiazal

- Konwencja Chicagowska

2. Status prawny przestrzeni powietrznej.

- zasada całkowitego i wyłącznego zwierzchnictwa państwowego. Po I wojnie światowej zaakceptowano tezę o podleganiu przestrzeni powietrznej suwerenności państwowej. Konwencja z 13 października 1919r. zawierała zasadę całkowitego wyłącznego zwierzchnictwa państwa nad przestrzenią powietrzną ponad swoim państwem, a swym zasięgiem nie ograniczała się jedynie do stron konwencji, lecz również do praktyki innych państw

- konwencja paryska z 1919roku została zastąpiona przez konwencję chicagowską z 7 grudnia 1944r., która powtórzyła zasadę zawarta w konwencji paryskiej

- status prawny przestrzeni powietrznej:

- dwa reżimy prawne przestrzeń powietrzna, zgodnie z zasada przylegania, ma takie samo położenie prawne jak terytorium lądowe czy obszar morski, nad którym się znajduje. Istnieją dwa reżimy prawne. Przestrzeń powietrzna nad terytorium lądowym i morskim podlega wyłącznej i pełnej suwerenności, natomiast przestrzeń nad morzem otwartym i terytorium nie podlegającym czyjemukolwiek zwierzchnictwu jest otwarta dla wspólnego użytkowania przez wszystkie państwa.

- regulowanie dostępu do przestrzeni powietrznej nad przestrzenią powietrzną rozciąga się działanie zasady integralności terytorialnej i nienaruszalności granic. Państwo ma prawo regulowania dostępu obcych statków powietrznych do swej przestrzeni powietrznej. Wszystko, co znajdzie się w przestrzeni powietrznej danego państwa podlega jego prawu i władzy zwierzchniej chyba, że korzysta z immunitetu

3. Statki powietrzne.

- przynależność państwowa statków powietrznych każdy statek musi posiadać określoną i to jedną przynależność państwową. Podstawą przynależności jest rejestracja, czyli wpis do rejestru statków powietrznych państwa - decydującym kryterium jest własność. Każdy statek powietrzny posiada swój znak rozpoznawczy, na który składa się znak rejestracji i znak przynależności. Statki powietrzne dziela się wylacznie na panstwowe i cywilne.

4. M/n żegluga powietrzna.

- konwencja paryska z 1919 r. Pierwsza wielostronna konwencja dotycząca żeglugi powietrznej, ratyfikowana przez ponad 30 państw. Przyjmując zasadę suwerenności państwa nad jego przestrzenią powietrzną, ustanawiała ona równocześnie wolność przelotu cywilnych samolotów prywatnych w przestrzeni powietrznej umawiających się państw bez ich uprzedniej zgody

- konwencja chicagowska z 1944 r. Zastąpiła konwencje paryską, potwierdziła zasadę suwerenności państwa w przestrzeni powietrznej oraz przyznała prywatnym samolotom umawiających się stron prawo wykonywania nieregularnych lotów bez ich uprzedniej zgody. Loty regularne mogą być jedynie za zgodą państwa. Zapewnieniu suwerenności służy prawo państwa do ograniczenia lub zakazywania lotów nad swoim terytorium. Pozwala na tworzenie stref, w których loty są ograniczone lub całkowicie zakazane.

- Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO). Druga część konwencji chicagowskiej jest statutem ICAO, której celem jest zapewnienie systematycznego rozwoju międzynarodowego lotnictwa cywilnego, popieranie rozwoju szlaków powietrznych, lotnisk, oraz dbanie o bezpieczeństwo międzynarodowej żeglugi cywilnej. ICAO opracowuje też projekty konwencji lotniczych np. konwencja w sprawie przestępstw i niektórych innych czynów popełnianych na pokładzie statków powietrznych podpisana w Tokio 14 września 1963 r.

- Układ o tranzycie międzynarodowych służb powietrznych zwany też układem o tranzycie lub o dwóch wolnościach. Każde z państwa umawiających się przyzna pozostałym stronom: prawo przelotu nad terytorium bez lądowania; prawo lądowania w celach nie handlowych (nie dotyczy lotnisk wojskowych)

- Układ o międzynarodowym transporcie lotniczym daje obok dwóch wolności technicznych, także trzy wolności handlowe: prawo przywożenia pasażerów i ładunków z kraju przynależności statku powietrznego; prawo zabierania pasażerów i ładunku do kraju przynależności statku powietrznego; prawo zabierania i przywożenia pasażerów i ładunku do trzecich i z krajów trzecich (stąd też zwany jest układem o pięciu wolnościach)

5. Wolności lotnicze.

- wolnosci to przywileje przyznawane przez panstwo

Wolności techniczne (tranzytowe):

- prawo przelotu bez lądowania -> bez tego zegluga nie moglaby istniec

- prawo lądowania technicznego (niehandlowego) -> np. paliwo

Wolności handlowe:

- prawo przywozenia pasazerow i ladunku z panstwa przynaleznosci statku powietrznego

- prawo zabierania pasazerow i ladunku do panstwa przynaleznosci statku powietrznego

- prawo zabierania pasazerow i ladunku do panstwa przynaleznosci statku powietrznego oraz prawo przywozenia pasazerow i ladunku z tych panstw

- niewiele panstwo jest strona ukladu o pieciu wolnosciach - czesciej przyznaje się przez umowy dwustronne

6. Sytuacja prawna i granice przestrzeni kosmicznej.

- status prawny przestrzeni kosmicznej:

- zasięg suwerenności państwowej w przestrzeni nadziemskiej w związku z rozwojem technologii kosmicznej, pojawiła się potrzeba określenia zasięgu suwerenności w przestrzeni kosmicznej, jednak żadna z dotychczasowych konwencji nie miała do niej zastosowania

- niepodleganie przestrzeni kosmicznej suwerenności państwowej decydujące okazało się stanowisko społeczności międzynarodowej - państwa nie miały nic przeciwko, by nad nimi krążyły satelity i statki załogowe

• 13 grudnia 1963 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ na XVIII sesji przyjęło deklarację zasad prawnych regulujących działalność państw w badaniu i wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej

• 27 stycznia 1968 r. podpisano układ w 3 stolicach: Waszyngtonie, Moskwie i Londynie, o zasadach działalności państw w badaniu i wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej. Stwierdza on, że przestrzeń kosmiczna jest otwarta dla badania i wykorzystania przez wszystkie państwa, na zasadzie wolności. Zasada wykorzystywania w celach pokojowych oraz działanie dla dobra i w interesie wszystkich państw - całej ludzkości

- zasada wykorzystania przestrzeni kosmicznej w celach pokojowych układ z 1963 r. zakazywał prób z bronią nuklearną w przestrzeni kosmicznej. Układ z 1967 r. zakazał umieszczania na orbicie okołoziemskiej obiektów zawierających broń masowej zagłady, niedozwolone jest budowanie jakichkolwiek instalacji wojskowych w przestrzeni kosmicznej

- zasada wykorzystania przestrzeni kosmicznej dla dobra i w interesie wszystkich państw państwa muszą się konsultować, informować o swoich zamierzeniach, oraz umożliwiać sobie obserwowanie lotu obiektów kosmicznych. Mają także informować Sekretarza Generalnego ONZ, opinię publiczną, oraz międzynarodową wspólnotę naukową

- granice przestrzeni kosmicznej:

• granica zewnętrzna nie może być ostatecznie ustalona, jeśli przyjmiemy, że Wszechświat jest nieskończony, w praktyce jest ruchoma i wyznaczana aktualnym poziomem naukowych i technicznych możliwości człowieka

• granica wewnętrzna ma istotne znaczenie, gdyż wskazuje równocześnie, dokąd sięga suwerenność państwa. Istniej wiele propozycji, co do wysokości, na której kończy się suwerenność państw, a zaczyna przestrzeń kosmiczna, najczęściej mówi się o 80-100km, Góralczyk -> 90 km. i obecnie mogłaby być w tym przedziale ustalona

- ratownictwo kosmiczne:

• umowa o ratowaniu kosmonautów z 22 kwietnia 1968 r. układ z 1967 r. uznaje kosmonautów za wysłanników ludzkości i nakazuje udzielenie im wszelkiej pomocy. Umowa z 1968 r. zgodnie z jej postanowieniami, państwo, które uzyska informacje lub ustali, że załoga statku kosmicznego uległa wypadkowi, znajduje się w niebezpieczeństwie lub dokonała przymusowego lądowania na jego terytorium, zawiadamia o tym niezwłocznie: władzę wypuszczającą statek oraz Sekretarza Generalnego ONZ, który zobowiązany jest do rozpowszechnienia tej informacji

- odpowiedzialność za szkody kosmiczne:

• Konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody kosmiczne, z 29 marca 1972 r. zawiera zasadę o odpowiedzialności absolutnej i rozwija ogólne postanowienia o odpowiedzialności znajdujące się w układzie z 1967 r.

• zasada odpowiedzialności absolutnej państwo wysyłające obiekt ponosi absolutną odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na powierzchni ziemi lub statkowi powietrznemu. (Utratę życia, mienia; uszkodzenie ciała, mienia itp.)

• przedstawienie roszczeń państwo, które poniesie szkodę lub, którego osoby fizyczne lub prawne poniosą szkodę, może przedstawić roszczenie o odszkodowanie w ciągu roku od powstania szkody

- problemy prawne wykorzystania sztucznych satelitów Ziemi:

• sposoby wykorzystania satelitów mogą być wykorzystywane w telekomunikacji, meteorologii, geodezji i kartografii, dla zdalnego badania z Ziemi. Na podstawie podpisanej 20 sierpnia 1964 r. w Waszyngtonie umowy utworzono Międzynarodową Organizację Łączności Satelitarnej

• zdalne badanie Ziemi (remote sensing) - problemem jest sprawa dopuszczalności tych badań w stosunku to terytoriów innych państw; powinno być prowadzone w interesie wszystkich państw, zgodnie z prawem międzynarodowym, należy tworzyć stacje zbierania i przetwarzania danych, wszelkie uzyskane informacje powinny być przekazane Sekretarzowi Generalnemu ONZ, zainteresowane państwa powinny mieć dostęp - bez dyskryminacji - do uzyskanych informacji

• satelity geostacjonarne - umieszczone nad równikiem, zajmują stałą pozycję względem Ziemi. Ich liczna jest określona (maksimum to 180), więc rodzi się problem monopolizacji kosmosu i równoprawnego dostępu wszystkich państw do wykorzystania orbit geostacjonarnych

XVII. Ludność w PMP

1. Zagadnienia ogólne dotyczące ludności.

Ludność - ogół osób na terenie państwa

• ludność państwa

• cudzoziemcy uprzywilejowani

ludność państwa:

- obywatele

- cudzoziemcy

cudzoziemcy:

- obywatele innego jednego panstwa

- osoby z kilkoma obywatelstwami

Konstytucja:

Art. 52.

4. zakaz banicji

Art. 55 - zakaz ekstradycji obywatela polskiego, wyjątek: ENA, MTK w Hadze

Art. 60 - jeśli obywatele maja pelnie praw publicznych korzystaja ze sluzby publicznej na jednakowych zasadach

Obowiązki:

Art. 82. - wiernosc RP i troska o dobro wspolne

Art. 83. - przestrzeganie prawa RP

Art. 84. - ciezary i swiadczenia publiczne w tym podatki okresolne w ustawie

Art. 85. - obrona Ojczyzny

Art. 86. - dbalosc o stan srodowiska

Art. 35. - zakaz arbitralnego pozbawienia obywatelstwa

Art. 36. - opieka ze strony RP

Obywatele i cudzoziemcy - osoby przebywające na terytorium państwa. Cudzoziemcy są obywatelami innego państwa bądź żadnego. Jeżeli przebywaja na terytorium podlegaja wladzy i prawu panstwa pobytu.

Immunitet - wylaczenie osob spod wladzy i prawa danego panstwa.

Prawo miedzynarodowe nakazuje tez panstwu traktowac w okreslone sposób cudzoziemcow zcy ogolnie ludzi. Harmonizuje również w pewnych dziedzinach ustawodawstwo wewnetrzne.

2. Nabycie i utrata obywatelstwa.

Obywatelstwo - wezel prawny laczacy jednostke z panstwem. Wynika obowiazek wiernosci i lojalnosci oraz zwierzchnictwo osobowe nad obywatelami. Prawo obowiazuje obywatela nawet jak jest na terytorium innego panstwa. Jednak dzisiaj zasada terytorialnosci prawa przewaza nad zasada osobowosci prawa.

Obywatele korzystaja również z opieki danego panstwa - opieka dyplomatyczna.

Panstwo samo okresla kto jest jego obywatelem - mówi to zarówno orzecznictwo jak i umowy.

Konwencja Rady Europy o obywatelstwie - 1997:

- panstwo okresla kto jest jego obywatelem

- panstwa trzecie nie musza uznawac skutkow

Zasady:

- każdy ma prawo do obywatelstwa (również PDPCz i KPDz)

- należy unikac bezpanstwowosci

- nikogo nie można pozbawic arbitralnie

- nie idzie za malzonkiem

- zakaz dyskryminacji jeśli chodzi o przepisy o obywatelstwie (zarówno pierwotne jak i pochodne)

- pewne wyjatki w Konwencji - mozliwosc pozbawienia

Nabycie obywatelstwa - urodzenie, nadanie, zamazpojscie, adopcja, opcja, repatriacja, reintegracja, szczególne - przypadki Rumunii, Niemiec

Najczesciej przez urodzenie:

- ius sanguinis - prawo krwi - wiekszosc bylych socjalistycznych i innych europejskich (emigracja do USA)

- ius soli - prawo ziemi - w panstwach imigracyjnych - np. USA

Wiekszosc systemow to jednak systemy mieszane. Np. Niemcy

Rumunia:

- nie tylko w chwili wejscia w zycie ustawy, ale obywatelom Wielkiej Rumunii oraz pod pewnymi zastrzezeniami ich wstepnym - Moldawia

RFN: art. 116 konstytucji

- do 1945

- granice Niemcy 1937. Obywatele RP

W 2008 skreslili z Konstytucji.

Polska - prawo krwi:

1962 - ustawa o obywatelstwie

- rodzice sa obywatelami polskimi

- jedno z rodzicow ma polskie, a drugi rodzic jest nieznany bądź jego obywatelstwo jest nieokreslone lub tez nie posiada zadnego obywatelstwa

- jedno ma polskie, drugie obywatel obcego. Rodzice skladaja wniosek o odstapienie od obcego.

Polska:

- urodzenie

- nadanie

- uznanie -> wojewoda

- przyworcenie - MSW

Repatriacja - ustawa z 2000 roku: Osoby przyjezdzajace z terenow ZSRR. Stwierdzil konsul - wiza repatriacyjna. Dostaja obywatelstwo na podstawie wizy.

Naturalizacja - nadanie obywatelstwa. PMP stara się, aby nie doszlo do podwojnego obywatelstwa. Najczescie naturalizacja - zamieszkanie w panstwie. W Polsce - mieszka przez 5 lat oraz szczegolne warunki - duza dowolnosc.

Umowy Bancrofta - panstwa europejskie z USA, aby nie doszlo do podwojnego. Nadanie obywatelstwa i mieszkaja przez 5 lat w kraju nadania - musza być tak traktowani przez druga strone.

Obywatelstwo kobiet zameznych - wczesniej zona za mezem. Obecnie ani zawarcie ani rozwiazanie nie wplywa na zmiane obywatelstwa kobiety.

Utrata obywatelstwa - w zasadzie prawo wewnetrzne danego panstwa. PMP - niedopuszczenie do apatrydy. Utrata : zwolnienie, opcja, zamazpojscie, pozbawienie.

3. Kwestia tzw. podwojnego lub wielorakiego obywatelstwa.

- wiele panstw uwaza ten stan za niepozadany. Podobnie jak PMP.

- praowdzi do konfliktow - np. sluzba wojskowa

- prowadza do tego rozbieznosc w prawie wewnetrznym - w chwili urodzenia bądź przy nabyciu. Np. prawo krwi + prawo ziemi

Prawo opcji - prawo wyboru i zrzeczenia się drugiego.

Obywatelstwo Unii - uzupelnia krajowe. Nie jest to wielokrotne obywatelstwo. Daje jednak pewne uprawnienia jak i obowiazki.

Podwojne obywatelstwo:

- opieka dyplomatyczna

- armia

- prawo miedzynarodowe prywatne

1. zasada wylacznosci obywatelstwa

2. zasada efektywnosci obywatelstwa (rzeczywistej wiezi)

1. Pozostalych dane panstwo nie bierze pod uwage. W Polsce można sluzyc w obcych armiach. Zgody udziela MSW po zasiegnieciu opinii MON i MSZ.

W Polsce pewna sprzecznosc - nie bierze się pod uwage innych, ale w obcej armii można.

2) Sad wybieral wlasciwe - kandydowal, siedzial w wiezeniu,

Orzecznictwo

- sprawa Canavero - w Peru. Ojciec Wloch. Sad Peru - rzeczywista wiez - kandydowal w wyborach

- sprawa Nottebohn - urodzil się w Niemczech. Wyjechal do Gwatemali. Kontakty z Niemcami. Obywatelstwo Lichtenstein (zaplacil). Gwatemala w stanie wojny z Niemcami - jako Niemiec wydalony do USA. Zabrano mu majatek. Zwrocil się do Lichtensteinu.

1955 wyrok MTS

- zasada rzeczywistej wiezi

- panstwo samo okresla - Gwatemala nie musi uznawac

Troche sprzecznosci, zdania odrebne. Sytuacja podobna do apatrydy.

4. Apatrydzi i uchodzcy.

- Konwencja o apatrydach - zrownanie z cudzoziemcami

- w gorszej sytuacji prawnej niż obywatele jakiegos panstwa - nie maja praw politycznych, mogą być wydaleni, itd.

- kobieta - prawo uznaje, ze zona idzie za mezem, a w drugim nie uznaje

- dziecko, którego rodzice sa apatrydami, a urodzi się, gdzie nie ma prawa ziemi

- jednostka zostanie pozbawiona dotychczasowego, a nie nabedzie nowego

1948 - Powszechna Deklaracja Praw Czlowieka - „każdy czlowiek ma prawo do obywatelstwa”

1930 - Konwencja Haska - wydanie obywatelstwa nie ma mocy prawnej jeśli ta osoba nie nabyla obywatelstwa drugiego panstwa. Jeżeli dziecko jest apatryda - prawo ziemi.

Komisja Prawa Miedzynarodowego ONZ - konwencje. Ulatwienie - prawo ziemi oraz utrata jednego tylko jak nabycie drugiego.

Uchodźca:

Konwencja Genewska 1951 r.

- obywatel innego panstwa

Swobodna ochrona - Polska - ustawa z 2003 r.

- status uchodzcy - Konwencja Genewska

- udzielenie azylu - prawo krajowe

- pobyt tolerowany - „zywotny interes RP”

- ochrona czasowa

5. Traktowanie cudzoziemców w tym azyl terytorialny.

- panstwa zazwyczaj reguluja to prawem wewnetrznym

- 2003 - ustawa o cudzoziemcach

- panstwa zawieraja umowy

Systemy traktowania cudzoziemcow:

- traktowanie narodowe -> tak jak obywateli

- traktowanie specjalne -> tylko scisle okreslone uprawnienia

- traktowanie w sposób najbardziej uprzywilejowany -> tak jak najbardziej uprzywilejowanego panstwa trzeciego w przyszlosci

W umowach bardzo często stosuje się zasade wzajemnosci.

Azyl:

- terytorialny bądź polityczny - udzielenie schronienia cudzoziemcowi sciganemu w kraju ojczystym lub w panstwie trzecim za popelnienie przestepstwa politycznego lub z innych wzgledow politycznych. Wiaze się z odmowa ekstradycji.

- jest również azyl dyplomatyczny - co innego. Wyjecie spod jurysdykcji.

6. Ekstradycja i wydalanie cudzoziemcow.

Miedzynarodowy ruch osobowy:

- przemieszczanie się osob polazone z przekroczeniem granicy

- w normalnych warunkach pokojowych

- panstwo może ustalac pewne zasady

Paszporty - zezwolenie na opuszczenie jednego i wjazd na terytorium drugiego. Również dowod na obywatelstwo.

Wizy - zezwolenia na wjazd cudzoziemca. Wizy pobytowe i transportowe. Wiza dyplomatyczna.

Wydalenie - naruszyl prawo bądź pobyt zagraza bezpieczenstwu nadz interesom danego panstwa.

Powody wg. ustawy polskiej z 2003:

- przebywa bez waznej wizy

- naruszenia w prawie pracy

- brak srodkow finansowych na pobyt

- nielegalna proba bądź przekoroczenie granicy

- dobrowolne nieopuszczenie terytorium przy wezwaniu

Ekstradycja - wydanie wladzom obcego panstwa osoby sciganej przez organa tego panstwa.

- reguluje prawo wewnetrzne

- na ogol tylko przestepstwa pospolite, unikanie politycznych - wyjatek klauzula zamachowa.

Notatki z zajęć: Ekstradycja i jej substytuty:

Ekstradycja - jurysdykcja panstwa albo terytorium gdzie popelniono.

1957 - Konwencja Europejska o ekstradycji

1996 - umowa dwustronna USA-Polska

Ekstradycja:

- zasada powojnej karalnosci - w wielu panstwach wiecej niż rok pozbawienia wolnosci

- klauzula polityczna (nie podlegaja przestepcy polityczni. Pewne rodzaje czynow uwaza się za niewazne

- osobę wydaną można ścigać wyłącznie za przestępstwa, które były podstawą wydania, jak również wykonywać wobec niej tylko taką karę, do wykonania której została wydana (tzw. zasada specjalności)

2004 - protokol zmieniajacy Europejska Konwencje o zwalczaniu terroryzmu - rozszerzono katalog, tych które nie mogą zostac uznane za polityczne.

Konwencja Europejska o ekstradycji:

- kazda ze stron może odmowic wydania wlasnych obywateli

- może odmowic wydania jeśli przestepstwo zostalo popelnione na jej terytorium

- może odmowic jeśli wszczela postepowanie o przestepstwo na podstawie którego zlozono wniosek

- można odmowic jeśli nie wszczeto bądź umorzono postepowanie

- można odmowic jeśli przedawnienie karalnosci lub wykonania kary

- można odmowic jeśli jest zagrozone kara smierci

1989 - Soering - zabil w USA tesciow. Schronil się w WB. ETPcz - wydanie nie może nastapic - zakaz tortur, ponizajacego, okrutnego, nieludzkiego traktowania lub karania -> pobyt w celi smierci

2009 - przemyt do Polski tony kokainy z Kolumbii. Departament USA o wydanie. USA chce go - sady się zgadzaja - dlugie wiezienie - ETPcz - niezgodne.

Rosario Gambino - z Sycylii do Nowego Jorku, handlarz narkotykami. Aresztowany i skazany. Miał być ekstradowany do Wloch.

2007 - wloska ekstradycja z 1992 uniemozliwia ekstradycja -> tortury

Salomon Morel

- Polska wystepowala w 1998 i 2004

- komendant obozu pracy -> przyczynil się do smierci

- Polska do wladz Izraela o wydanie

- w obozie przeciwnicy PRL

- przekroj bardzo duzy

Polska argumentowala:

- zbrodnie przeciwko ludnosci sa nieprzedawnialne

- nie musi być umowy

- bez względu na przeszkody wewnetrzne

Argumentacja Izraela: przezyl kolocaust - PMP nie formuluje takiej przeslanki. Kwestionuje się swiadkow niemieckich.

- strona wydajaca musi się zgodzic na wydanie stronie trzeciej przez strone wnioskujaca

1. Deportacja

- odstawienie na granice

- 2001 - Bogucki - deportowany z Meksyku do Polski - pretekst - falszywe dokumenty

2. Wydalenie

- może dotyczyc tylko cudzoziemca

3. Przekazanie policyjne

- panstwa graniczace - np. nielegalne przekroczenie granicy

4. Kidnaping miedzynarodowy

male captus bene detentus (nieważne, jak schwytany, ważne że go mamy i osądzimy)

1960 - schwytanie Eichmana w Argentynie przez sluzby izraelskie

1989 - Noriega (przywodca Panamy) - 26 tys. zolnierzy USA

5. ENA

- procedura miedzy panstwami czlonkowskimi

- decyzja sadowa jest odpolityczniona

Klasyczna:

- panstwo może odmowic gdy chodzi o obywatela

- ekstradycja trwa 314 dni

ENA:

- panstwo nie może odmowic

- odstapienie od zasady podwojnej przestepnosci (karalnosci)

- nie ma klauzuli politycznej

- prostszy proces - organy sadowe z pominieciem organow dyplomatycznych

XVIII. Zagadnienie ochrony grup ludzkich i praw człowieka:

Ekstradycja i jej substytuty:

1. Deportacja

2. Wydalenie

3. Przekazanie policyjne

4. Europejski Nakaz Aresztowania

5. Kidnaping międzynarodowy

Kidnaping oznacza zawsze naruszenie zwierzchnictwa terytorialnego państwa - niezgodne zarówno z prawem wewnętrznym jak i z prawem międzynarodowym, ale zwraca się również uwagę na potrzebę ścigania przestępców; w przypadku nieudanej próby porwania państwo na terytorium, którego doszło do próby porwania może osądzić sprawców.

Male captus, bene detensus - nieważne jak złapiemy ważne, że go mamy i osądzimy

1960 r. - sprawa Adolfa Eichmanna porwanego przez izraelski wywiad (Mosad) w Argentynie - główny wykonawca „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”; w 1961 r. miał miejsce jego proces w Izraelu; pomimo skarg kierowanych przez władze Argentyny został skazany na karę śmierci, którą wykonano w 1962 r.

1989 r. - Manuel Noriega - generał panamski, wojskowy przywódca Panamy; w 1989 r. miała miejsce interwencja wojsk USA (desant żołnierzy Marines w liczbie ponad 26 tysięcy); Noriega schronił się w nuncjaturze apostolskiej, jednak śmigłowce amerykańskie oraz głośna muzyka rockowa wymusiła opuszczenie przez Noriegi terytorium nuncjatury; doszło do ekstradycji Noriegi do USA, gdzie został oskarżony o handel narkotykami i skazany na karę 40 lat pozbawienia wolności; w 2010 r. został wydany do Francji , gdzie został osadzony w więzieniu, ale w 2011 r. po prawie 20 latach z powrotem wrócił do Panamy - samo użycie śmigłowców w celu wymuszenia decyzji o opuszczeniu placówki dyplomatycznej nie było zgodne z prawem

1985,1990 - Camarona - agent agencji antyterrorystycznej, który poniósł bardzo tragiczną śmierć

Lekarz mafii Humberto Alvarez - w 1990 r. wydany z Guadalajary do USA

Sąd USA posłużył się zasadą male captus

Kidnaping międzynarodowy stanowi rodzaj praktyki międzynarodowej, a nie instytucji prawa międzynarodowego; zależy od skuteczności - gdy się nie powiedzie dokonanie próby porwania to istnieje możliwość osądzenia sprawców.

Wydalenie cudzoziemca - nie dotyczy własnego obywatela

Deportacja - odstawienie do granicy

2001 r. - gangster Ryszard Bogucki został deportowany z Meksyku do Polski

Przekazanie policyjne - dotyczy przede wszystkim państw sąsiadujących ze sobą np. nielegalne przekroczenie granicy

Europejski Nakaz Aresztowania - decyzja ramowa Rady z 2002 r.

Ekstradycja

dokumenty prawa międzynarodowego dotyczące ekstradycji:

- Europejska Konwencja o ekstradycji z 1957 r., Rada Europy

- umowa między Polską i USA o ekstradycji z 1996 r.

Państwo wzywające:

1. na jego terytorium popełniono przestępstwo

2. na jego terytorium skutki prawne przestępstwa

3. jego obywatel- przestępca

Państwo wzywane

• umowa ekstradycyjna- obowiązek wydania

• Brak umowy ekstradycyjnej miedzy państwami- możliwość wydania, nie obowiązek

Przestępstwo ekstradycyjne w dokumentach: na zasadzie enumeracji albo eliminacji

Zasady ekstradycji wg Europejskiej Konwencji o ekstradycji:

- zasada podwójnej karalności - dane przestępstwo musi być karalne w obu państwach (artykuł 2 Konwencji - podstawą wydania stanowią przestępstwo zagrożone wg prawa państwa Strony wzywającej i Strony wezwanej karą pozbawienia wolności o c

- przestępstwa polityczne - obecnie obserwuje się tendencję do odpolitycznienia przestępstw

- przestępstwa wojenne - wyłączenie z konwencji

- wydawanie własnych obywateli (artykuł 6) - każda ze stron ma prawo do odmowy wydania własnego obywatela (do 2006 r. konstytucja RP z 1997 r. w artykule 55 zabraniała ekstradycji polskiego obywatela - „ekstradycja polskiego obywatela jest zakazana”; w Polsce zakaz ekstradycji poza:

• Europejski Nakaz Aresztowania

• Współpraca z międzynarodowymi sądami międzynarodowymi

- prawo odmowy - artykuł 7 - możliwość

- ne bis in idem (artykuł 9) - odmawia się wydania jeśli wniosek dotyczy wydania , w którym zapadło prawomocne orzeczenie właściwych organów

- odmowa wydania w związku z karą śmierci

1989 r. - sprawa Jensa Soeringa (mordercy rodziców ukochanej); przebywał w brytyjskim więzieniu w związku z toczącym się jego postępowaniem ekstradycyjnym do USA. Soering twierdził, że w przypadku wydania go do USA przez Wielką Brytanię i skazania go na karę śmierci byłby narażone na nieludzkie i poniżające traktowanie - dotyczyło to pobytu w celi śmierci.

VI 1989 r. - sprawa Soerigna trafiła do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Zakaz nieludzkiego traktowania zapisane w artykule 3 Europejskiej Konwencji

Umieszczenie Soeringa w celi śmierci - trybunał w wyroku uznał, że skazany na śmierć nie może z natury rzeczy uniknąć oczekiwania na egzekucję i poważnego stresu. Trybunał uznał, że wydanie Soeringa do USA mogłoby stanowić naruszenia artykułu 3 Europejskiej Konwencji. Już po wyroku władze USA dały Brytyjczykom gwarancje, że kara śmierci nie zostanie orzeczona. W tej sytuacji został ekstradowany do USA.

Problem związany z karą śmierci i torturami jako możliwość odmowy wydania

Skarga do ETPC - w związku z naruszeniem artykułu 3 Europejskiej Konwencji - kara bezwzględnego pozbawienia wolności to rodzaj okrutnego traktowania.

Sprawa Rosario Gambino

Rosario Gambino - w połowie lat 60. XX wieku wyemigrował z Sycylii do Nowego Jorku; z biegiem czasu stał się jednym z głównych handlarzy narkotyków - zajmował się sprowadzeniem towaru z Włoch do USA; W 1994 r. został aresztowany i skazany na 22 lata więzienia, miał również odpowiadać przed włoskim wymiarem sprawiedliwości - został zesłany do ośrodka dla imigrantów w Kalifornii, gdzie miał oczekiwać na ekstradycję do Włoch. Jednak sędzia D.D. Sitgraves uznał, że słynna włoska ustawa z 1992 roku o zaostrzonym rygorze więziennym wobec mafiosów uniemożliwia ekstradycję, bo dopuszcza torturowanie więźniów. Ustawa przewiduje izolowanie mafiosów, terrorystów i handlarzy żywym towarem. Nie mogą pracować, brać udziału w imprezach kulturalnych, otrzymywać paczek ani kupować żywności. Mogą widywać wyłącznie najbliższą rodzinę - nie częściej niż raz w miesiącu i nie dłużej niż godzinę. Ich poczta jest kontrolowana. Nie mogą liczyć na przywileje za dobre zachowanie, złagodzenie reżimu ani przeniesienie do aresztu domowego.

- zasada specjalności - tylko za przestępstwa ekstradycyjne - można ścigać i skazać tylko za przestępstwa

Sprawa Salomona Morela - dwukrotne nieudane próby ekstradycji do Polski z Izraela (1998, 2004) obywatela polskiego oskarżonego o zbrodni przeciwko ludzkości; Morel był komendantem obozu Zgoda w Świętochłowicach, gdzie znajdowało się ponad 1500 zatrzymanych osób różnej narodowości w tym zarówno Niemcy jak i Polacy (w tym również członków organizacji sprzeciwiających się władzy ludowej - Armia Krajowa, Narodowe Siły Zbrojne); doszło do stworzenia wyjątkowo ciężkich warunków w obozie, które doprowadziły do śmierci (głównie z powodu tyfusu) ponad 1500 osób; po wojnie Morel był oficerem aparatu bezpieczeństwa PRL-u; najprawdopodobniej w 1993 r. Morel uciekł do Izraela, polska prokuratura ścigała Morela za popełnienie zbrodni przeciwko ludzkości, która nie podlega przedawnieniu

Europejski Nakaz Aresztowania - decyzja ramowa z 13 VI 2002 r.

Procedura wydawania przestępców - procedura sądowa, podczas gdy ekstradycja to procedura polityczna (wymagana zgoda na ekstradycję wydana przez ministra sprawiedliwości)

Ekstradycja obywatela - możliwość odmowy wydania własnego obywatela - brak możliwości odmowy własnego obywatela w przypadku ENA

Zasada podwójnej karalności w przypadku ekstradycji, ale brak zasady podwójnej karalności w przypadku ENA

ENA - procedura sądowa - odwołuje się do sądów bez ścieżki dyplomatycznej

W 2011 r. średni czas oczekiwania na ekstradycję trwał 314 dni

26 wydanych wniosków o ekstradycję obywateli innych państw z Polski oraz 34 obywateli Polski z innych państw - bardzo mała liczba wniosków

Ponad 2500 przypadków ENA - tendencja do wydawania obywateli za pomocą łatwiejszej i tańszej procedury ENA

Artykuł 55 Konstytucji RP z 1997 r. - zakaz wydawania polskiego obywatela (do 2006 roku)

Międzynarodowa ochrona praw człowieka

Czy prawa człowieka w ogóle istnieją ?

Dyskusja między profesorem B. Wolniewiczem a R. Kuźniarem

Prof. Wolniewicz - Prawa człowieka to sfilcowany kłębek obietnic, obietnic, aspiracji, machinacji politycznych. […] Obrońcom praw człowieka zależy na tym, żeby nie było jasne, o co chodzi. […] Trzeba odróżnić dwie rzeczy: prawa człowieka i prawa obywatela. Te drugie są czymś ze wszech miar ważnym i realnym, i jestem ostatnim człowiekiem, który chciałby je zlikwidować. Dlaczego? Bo prawa obywatela to podstawa demokracji, a demokracja to jest ustrój, w którym żyją ludzie wolni. […] Katalog tych praw jest niezwykle krótki: wolność osobista, wolność przekonań, wolność słowa oraz zgromadzeń… i w tym tkwi siła. Można je policzyć na palcach najwyżej dwóch rąk. Natomiast tzw. prawa człowieka to propagandowa fikcja, która służy przede wszystkim jednemu celowi - wtrącaniu się do nie swoich spraw, do spraw suwerennego państwa. […] Po pierwsze: prawa człowieka są ideą całkowicie niejasną, po drugie: przykrywką dla najrozmaitszych politycznych matactw, po trzecie: osłabiają prawa obywatelskie, bo ich lista robi się taka wielka, i tyle jest tych praw, że idea praw człowieka się rozmywa.

Profesor Roman Kuźniar - Nie trzeba być uczonym, doktorem, studentem, kimkolwiek w tym rodzaju, żeby doceniać wartość praw człowieka i wiedzieć, ze mają one sens. Wystarczy być prawym człowiekiem, by chcieć je posiadać, odczuwać ich brak, gdy ich nie ma i chcieć o nie walczyć. Miliony ludzi zginęło już walcząc o nie. Dlaczego? Z powodu swoich pragnień: zachowania przyrodzonej godności, integralności osobistej i duchowej, pragnienia wolności od tortur i niewolnictwa, realizowania własnych aspiracji i podmiotowego traktowania. Społeczeństwo przestrzegające prawa człowieka to społeczeństwo bardziej sprawiedliwe. Jeśli natomiast państwo ich nie respektuje prowadzi to do buntów i rebelii w społeczeństwie, czego dowodzi historia. Wreszcie: naruszanie praw człowieka stanowi zagrożenie dla społeczności międzynarodowej i porządku międzynarodowego: stąd wojny i terroryzm. Oczywiście to niekoniecznie tak, że państwa totalitarne ze swej natury są agresywne i stanowią dla nas bezpośrednie zagrożenie, ale one naruszają prawa człowieka na dużą skalę, co prowadzi do konfliktów, które często rozlewają się na cały region i w konsekwencji wymuszają interwencje humanitarne. To nie znaczy rzecz jasna, że idea praw człowieka nie pociąga za sobą problemów. Brak równowagi między prawami człowieka a potrzebami szerszej zbiorowości prowadzi do erozji podstaw kulturowych i politycznych, na której zostały one zbudowane.

Przed 1945 r. nie istniał powszechny system ochrony praw człowieka - miał on charakter sektorowy, dotyczył tylko wybranych zagadnień.

1815 r. - Kongres Wiedeński; deklaracja o zakazie handlu niewolnikami z Afryki

1648 r. - pokój

1926 r. - konwencja genewska dotycząca niewolnictwa

1919 r. - powstanie Międzynarodowej Organizacji Pracy

1919 r. - mały traktat wersalski (dotyczący ochrony mniejszości narodowych); nie miał charakteru wzajemnego

System powszechny- ONZ- wspólne cele i mechanizm kontroli przestrzegania postanowień- organy kontrolne- komitety do spraw….+ środki kontrolne < sprawozdania państw, skargi państw, skargi indywidualne> - 3 rodzaje środków kontrolnych do rozpatrywania praw człowieka (sprawozdania państw, skargi państw oraz petycje - skargi indywidualne)

• 1966- Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych- Komitet Praw Człowieka

• 1966- Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych- Komitet ds. gospodarczych społecznych i kulturalnych

• Konwencja o likwidacji dyskryminacji rasowej- 1965- Komitet ds. dyskryminacji rasowej

• Konwencja o likwidacji dyskryminacji kobiet- 1979- komitet ds. dyskryminacji kobiet

• Konwencja przeciw torturom- 1984

• Konwencja praw dziecka- 1989 (przyjęta przez 191 państw - bez USA i Somalii)

• Konwencja ds. pracowników imigracyjnych i ich rodzin- 1990

• 2006- ochrona praw osób niepełnosprawnych

• Systemy regionalne

• Europejskie systemy w ramach - Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Rada Europy, Unia Europejska

• Rada Europy - Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności + 14 protokołów do konwencji - organ kontrolny- kiedyś istniała komisja praw człowieka i Europejski trybunał praw człowieka, od 1998 r. nie ma już komisji, w 2010 r. nastąpiła reforma trybunału, ujednolicenie norm

• Pozaeuropejskie

• Amerykański- Amerykańska konwencja praw człowieka- 1969- trybunał i komisja- Organizacja Państw Afrykańskich

• Arabski- Arabska Karta Praw Człowieka - 1994

• Afrykański- Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów 1981- ma charakter blankietowy

• Systemy wyspecjalizowane UNESCO, WHO, MOP

Generacje praw człowieka

• I- prawa polityczne i obywatelskie- Pakt Praw Politycznych i Obywatelskich natychmiastowe urzeczywistnienie praw, kontrola i implementacja, środki kontrolne- sprawozdania, skargi i petycje indywidualne

• II- prawa socjalne, gospodarcze i kulturalne- Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych- stopniowe urzeczywistnianie praw, kontrola- tylko sprawozdania państw

• III- prawa zbiorowe , mające charakter kolektywny : komunikacja, ochrona dziedzictwa naturalnego, zasada samostanowienie ludów>

Sprawa Hiasla - Hiasl jest szympansem, który mógł się obawiać umieszczenia w laboratorium w celu przeprowadzenia badań - doszło do uznania Hiasla jako człowieka, dzięki czemu mógł skorzystać z ochrony takiej jakiej przysługuje uchodźcom (bardzo niespotykana w prawie konstrukcja, która umożliwia nadanie małpie ludzkiej osobowości

Podział regulacji dotyczące ochrony praw człowieka:

• Ogólne - dotyczące całości praw człowieka np. Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka z 1966 r. Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności - konwencja Rady Europy z 1950 r.

• Wybrane zagadnienia- Konwencja przeciwko torturom z 1984 r. , Konwencja o zapobieganiu i karaniu ludobójstwa 1948, apartheid 73, apartheid w sporcie 85

• Wybrane grupy osobowe- prawa kobiet 79, Konwencja praw dziecka z 1989 r., cudzoziemcy 51, protokół 1967

Fale praw człowieka:

• Liberalna- najważniejszym osiągnięciem tego okresu jest Deklaracja praw człowieka i obywatela

• Socjalna- Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych

• Postmodernistyczna- homoseksualiści, zniesienie kary śmierci- brak jednego dokumentu

Prawa niederegowalne - prawa, które nie mogą zostać zawieszone nawet w przypadku wprowadzenia stanu wojennego albo innego stanu nadzwyczajnego przez władze państwa - stanowią ius cogens praw człowieka , twardy rdzeń praw.

Katalog praw niederegowalnych:

1. prawo do życia,

2. zakaz tortur,

3. zakaz niewolnictwa,

4. zakaz poddaństwa,

5. nieretroaktywność prawa karnego,

6. wolność myśli sumienia i wyznania

7. nie można więzić za niewywiązanie się ze zobowiązań

8. prawo do posiadania podmiotowości prawnej

zakaz kary śmierci:

normy o charakterze uniwersalnym

• Pakt Praw Politycznych i Obywatelskich - kara śmierci nie jest osądzana dla kogoś, kto popełnił przestępstwo przed osiągnięciem 18 lat oraz kara śmierci nie jest wykonywana w stosunku do kobiet ciężarnych

• Konwencja Praw Dziecka

Regionalny- Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 - w samej konwencji nie ma brak zakazu, pojawił się dopiero w protokole dodatkowym VI < wojna zmienia zasady> oraz w protokole XIII < całkowity zakaz kary śmierci >

Traktat lizboński- zakaz kary śmierci zamieszczony w Karcie Praw Podstawowych

Polska jest stroną Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, Konwencja Praw Dziecka, protokół VI, Karta Praw Podstawowych (część Traktatu Lizbońskiego)

Prawa człowieka- środki i organy kontrolne

Środki:

1. Sprawozdania państw

2. Skargi państw i badania na miejscu

3. Petycje indywidualne

Międzynarodowy Pakt Praw Politycznych i Obywatelskich - 1966 r.

• 3 środki

• Sprawozdania- obligatoryjne- Komitet Praw Człowieka składający się z 18 osób, wybór przez strony, bez wiążących postanowień, celem Komitetu jest prowadzenie dialogu z państwem a nie zmiana jego działań

• Skargi i petycje- fakultatywne

• Skargi- Art. 41- mogą ale nie musza państwa uznać komitetu praw człowieka do rozpatrywania skarg państw na siebie, ale oba państwa musza w jednostronnej deklaracji uznać te właściwość komitetu jeśli chcą skorzystać, bez wiążących postanowień, komisja pojednawcza 5 osobowa jeśli korzystają

• Petycje- komitet żeby mógł rozpatrywać- wprowadzono protokół fakultatywny I, bez kompetencji do zmuszania do zmiany zachowania, stanowią tylko niewiążące postanowienia dla państw

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych - 1966 r.

• Jako jedyna forma dopuszczono tylko sprawozdania

• Ciało kontrolne- Rada Gospodarczo-Społeczna ONZ do 1987, potem komitet ds. gospodarczych, społecznych i kulturalnych

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r. - konwencja Rady Europy

• Początkowo przewidywała 2 organy kontrolne- Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu oraz Europejska Komisja Praw Człowieka

• 1998- wejście w życie protokołu XI - zmiany:

• Likwidacja Europejskiej Komisji Praw Człowieka - pozostał tylko Europejski Trybunał Praw Człowieka

• Zniesienie rozstrzygania skarg i petycji przez Komitet Ministrów Rady Europy- teraz tylko nadzór wykonywania wyroku przez państwo

• Rozpatrywanie skarg przez reforma wprowadzoną przez protokół XIV, który wszedł w życie w 2010 r.

Skarg indywidualnych było zbyt dużo, nie dało się ich efektywnie rozstrzygać

Najczęściej popełniane błędy w petycjach:

1. Niewyczerpanie jurysdykcji krajowej

2. Fakty i zdarzenia które nie obejmowały jurysdykcji czasowej trybunału

3. Skarga była już przedmiotem trybunału lun innego ciała mnard

Najczęstsze skargi dotyczyły nie utrzymanie rozsądnego terminu przez sady krajowe w wydawaniu wyroków- art. 6 Europejskiej konwencji z 1950 r.

W 2011 r. do Trybunału skierowano 64 i pół tysiąca spraw, natomiast w tym samym roku na wokandzie Trybunału stanęło prawie 160 tysięcy spraw - tylko około 10-15% skarg indywidualnych zakończyło się wydaniem wyroki

Reforma - od 1.VI.2010, , stron Europejskiej Konwencji jest 47 - tyle samo sędziów zasiada w Europejskim Trybunale Praw Człowieka protokół XIV

Do 2010 rozpatrywanie skarg indywidualnych (petycji) przebiegało w następujący sposób

• Organy właściwe do rozpatrywania skarg

• Komitet składający się z 3 sędziów

• Izba składająca się z 7 sędziów

• Wielka Izba składająca się z 17 sędziów

• Skarga- indywidualna/ państwowa- indywidualne- art. 34:

• Komitet- może zadecydować jednostronnie o skreśleniu petycji, jeśli niejednostronnie to skarga skierowana do Izby

• Izba- skreślenie albo rozpatrywanie

• Zawarcie ugody

• Wyrok- art. 30 i 43

• Przed wyrokiem- izba kieruje sprawę do Wielkiej izby o ile zagadnienie dotyczy kwestii ważnych w interpretacji konwencji i protokołów

• Po wyroku- Wielka izba, jeśli skierowane przez strony do 3 miesięcy po wyroku

• Wielka Izba- nie uczestniczy jeśli

• Żadna strona nie domagała się tego

• Obie strony zawarły porozumienie ze nie będą kierować sprawy do Wielkiej izby

• Panel składający się z 5 sędziów odrzuci wyrok

• Wielka Izba- wydaje zawsze ostateczny wyrok

Około 20 skarg były wznoszone do ETPC przez państwa - głównie przeciwko Turcji, Grecji i Wielkiej Brytanii

Konwencja RE o mniejszościach narodowych 1965 - nie zawiera definicji mniejszość narodowej; to do sądów krajowych należy rozstrzygnięcie czy daną grupą można zakwalifikować jako mniejszość narodową

Sprawa przed ETPC wzniesiona przez Związek Ludności Narodowości Śląskiej skarżył państwo polskie z powodu braku możliwości zarejestrowania przed polskimi sądami - sprawa ta była zarówno rozpatrywana przez Izbę jak i Wielką Izbę (przeszła wszystkie możliwe odwołania) -Trybunał uznał, że polskie sądy nie złamały prawa, a gdyby doszło do uznania Związku jako mniejszość narodową to stowarzyszeniu przyznawałyby należne mniejszościom prawa wyborcze

Sprawa z 16 IV 2012 r. - Janowie i inni vs. Rosja

Trybunał uznał, że doszło do naruszenia artykułu 3 Europejskiej Konwencji - zakaz okrutnego traktowania, ponieważ rodziny ofiar nie zostały w odpowiedni sposób traktowane w czasie śledztwa.

Wyrok wydany przez Izbę został przyjęty stosunkiem głosów 4 do 3 - z pewnością któraś ze stron odwoła się do Wielkiej Izby (o tym czy takie odwołanie będzie możliwe zadecyduje panel złożony z 5 sędziów, którzy rozstrzyga czy będzie można złożyć odwołanie do Wielkiej Izby) - panel 5 sędziów

Zmiany wprowadzone po wejściu w życie w 2010 r. protokołu XIV

1. Skargę rozpatruje w pierwszej instancji jednoosobowy organ składający się z jednego sędziego - może zadecydować o skreśleniu skargi

2. Wydłużenie kadencji sędziów Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 6 do 9 lat

3. Artykuł 59 - możliwość przystąpienia UE do Europejskiej Konwencji

Funkcje Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

• Sądowa - wydawanie wyroków związanych z przestrzeganiem praw człowieka

• Doradca prawny Rady Europy - opinie na zlecenie Komitetu Ministrów Rady Europy

Karta Praw Podstawowych - część Traktatu Lizbońskiego

Artykuł 2 - prawo do życia

Artykuł 19 - ochrona w przypadku usunięcia z terytorium państwa, wydalenia lub ekstradycji

Artykuł 23 - równość płci

Artykuł 24 - prawa dzieci

Artykuł 25 - prawa osób w podeszłym wieku

Artykuł 35 - ochrona zdrowia

Artykuł 49 - zasady proporcjonalności i legalności kar do czynów zabronionych pod groźbą kary - rozwiązanie blankietowe; nie wiadomo w jaki sposób interpretować zapisy tego artykułu

Konwencja Praw Dziecka - artykuł 29 - rozwijanie dziecka szacunku do praw człowieka i podstawowych swobód oraz dla zasad przyjętych w Karcie NZ

XIX Organizacje międzynarodowe

Organizacje międzynarodowe - podział organizacji międzynarodowych na:

• Rządowe - członkami tych organizacji są państwa < składające się z co najmniej 3 państw, posiadają system stałych organów, działające w oparciu o umowę międzynarodową stanowiącą statut takiej organizacji, która określa zasady funkcjonowania organizacji>

• Pozarządowe- członkami tych organizacji są osoby fizyczne, prawne, korporacje <powstałe na podstawie porozumienia nieformalnego albo prawa krajowego jednego z państw> ważne- status konsultacyjny przy ONZ- art. 71 Karty NZ

Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża - ani rządowa ani pozarządowa organizacja, działa na podstawie prawa szwajcarskiego, komitet składa się z 7 obywateli Szwajcarii, ale komitet może zawierać umowy z państwami odnośnie 4 konwencji genewskich o ochronie jeńców wojennych z 1949 r.; Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża jest jednym z podmiotów prawa międzynarodowego.

Klasyfikacja organizacji międzynarodowych:

• Stopień władzy w zakresie państw członkowskich:

• Koordynacyjne

• Ponadnarodowe- kompetencje prawodawcze, wykonawcze, kontrolne np. dawna Wspólnota Europejska, obecna Unia Europejska oraz niektóre inne organizacje

• Członkowstwo organizacji

• Powszechne np. ONZ

• Regionalne np. Unia Afrykańska, UE, ASEAN, OPA, Unia Afrykańska

• Spełniające warunki techniczne np. OECD, MOP

• Cele organizacji:

• Ogólne

• Wyspecjalizowane

Funkcje organizacji

1. Regulacyjna - proces ustanawiania norm i wzorców, które mają kształtować postępowanie uczestników stosunków międzynarodowych

2. Kontrolna -proces ustalania stanu faktycznego i konfrontowania go z treścią norm i wzorców

3. Operacyjne- świadczenie usług

4. Rozstrzyganie sporów międzynarodowych- MTS

5. Zarządzające i władcze np. Międzynarodowa Organizacja Dna Morskiego - 1982 r. zarządza międzynawowym obszarem mórz i oceanów oraz eksploatacją ich zasobów

Organy organizacji międzynarodowych

• Złożone z przedstawicieli państw/ złożone z osób fizycznych- niezwiązanych instrukcjami państw, działają we własnym imieniu (nie jako przedstawiciele państw) np. MTS

• Typu zgromadzenie plenarne składające się z przedstawicieli wszystkich państw wchodzących do danej organizacji np. Zgromadzenie Ogólne ONZ/ typu rada- ograniczone członkowstwo posiada odpowiednie kompetencje wykonawcze np. Rada Bezpieczeństwa

• Organ typu biuro, sekretariat- funkcje administracyjne np. Sekretariat ONZ

• Stale/czasowe

• Główne/ pomocnicze np. ONZ posiada 6 organów głównych; sądy ad hoc powołane w 1993 i 1994 r. są organami pomocniczymi Rady Bezpieczeństwa; organy pomocnicze tworzone są w miarę potrzeby przez organy główne

Systemy podejmowania decyzji

• Jednomyślność

• Większość

• Zwykła

• Bezwzględna

• Kwalifikowana

• Ważenie głosów- Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Komisja Europejska

• Szczególne w Radzie Bezpieczeństwa

• Konsensus - brak formalnego sprzeciwu stanowiącego przeszkodę do podjęcia decyzji

Organizacja Narodów Zjednoczonych

Podstawą prawną funkcjonowania ONZ jest Karta Narodów Zjednoczonych

Artykuł 1 - wymienia cele ONZ

Artykuł 2- 7 zasad na których opiera się ONZ

Artykuł 4 - członkostwo w ONZ - musi być państwem miłujące pokój, musi przyjąć zobowiązania zawarte w Karcie, musi być zdolne i zdecydowane zobowiązania te wykonywać

Obecnie ONZ posiada 193 członków (w 2011 r. członkiem ONZ został Sudan Południowy)

Od 1979 trwają wysiłki na rzecz reformy Karty Narodów Zjednoczonych; podkreśla się fakt, że Karta Narodów Zjednoczonych przedstawia stan środowiska międzynarodowego, który nie istnieje, a który istniał po zakończeniu II wojny światowej

Metody zmiany:

1. Poprawki i rewizja

1. Poprawki-wprowadzenie poprawki wymaga większości kwalifikowanej 2/3 wszystkich państw oraz ratyfikacja- większość 2/3 + 9/15 członków Rady Bezpieczeństwa < w tym zgoda wszystkich stałych członków Rady Bezpieczeństwa)

2. Rewizja- wymaga zwołania konferencji rewizyjnej ,większość kwalifikowana 2/3 ZO, ratyfikacja- 2/3 ZO + 9/15 członków Rady Bezpieczeństwa w tym zgoda wszystkich stałych - praktycznie dokonanie poprawek lub rewizja Karty NZ jest niemożliwa bez zgody wszystkich wielkich mocarstw (w całej historii doszło tylko 3 razy do wprowadzenia poprawek do Karty NZ, natomiast nigdy nie doszło do rewizji postanowień Karty - nie zniesiono chociażby zapisów o państwach nieprzyjacielskich czy nie zlikwidowano jednego z głównych organów - Rady Powierniczej

2. Art. 27- odstępstwa od jednomyślności jako zwyczaj międzynarodowy dla interpretowania artykułu 27 - Karta Narodów Zjednoczonych nie precyzują co w przypadku, gdy jeden ze stałych członków RB wstrzyma się od głosu; na wskutek praktyki międzynarodowej przyjęto, że tylko i wyłącznie wyraźny sprzeciw jednego z członków stałych RB uniemożliwia podjęcie decyzji

3. Interpretacja funkcjonalna Karty (ze względu na cel i przedmiot Karty)

1. Sądy międzynarodowe - powołanie na początku lat 90. XX wieku dwóch sądów ad hoc dla osądzenia zbrodni dokonywanych na terytorium byłej Jugosławii oraz Rwandy - brak w Karcie wyraźnego zapisu, który mógłby upoważniać Radę Bezpieczeństwa do utworzenia organu sądowego, ale to na Radzie Bezpieczeństwa spływa obowiązek utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

2. Operacje pokojowe - brak słowa o operacjach pokojowych w Karcie NZ; do 2006 roku wysłano ponad 60 operacji pokojowych - czasami stwierdza się, że prawo do wysyłania operacji pokojowych jest zapisane w rozdziale VI i pół Karty

Postulaty wprowadzenia zmian w ONZ

• Skreślenie klauzuli o państwach nieprzyjacielskich- art. 107-dotyczył państw Wielkiej Osi: Niemcy Włochy Japonia

• Reforma RB zwiększenie liczby członków z 15 do 24 lub 25- Niemcy, Brazylia, Indie i Japonia + dwa z trzech państw afrykańskich RPA, Egipt albo Nigeria - brak zgody stałych członków RB, którzy nie chcą zmieniać swojej sytuacji

• Zmiana systemu glosowania w szczególności w Radzie Bezpieczeństwa

• Zmiana zasady jedno państwo posiada jeden glos w Zgromadzeniu Ogólnym

Nowe organy

• Komisja Praw Człowieka- z Rady Praw Człowieka

• Komisja Budowania Pokoju

Organy główne Organizacji Narodów Zjednoczonych

1. Zgromadzenie Ogólne - organ plenarny

2. Rada Bezpieczeństwa

3. Rada Gospodarczo-Społeczna- 54 członków, zwykła większość

4. MTS - organ rozstrzygający spory

5. Sekretariat

6. Rada Powiernicza

Zgromadzenie Ogólne i Rada Bezpieczeństwa - kompetencje wspólne dla utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego

Sytuacje dotyczące wspólnych kompetencji wykonywanych przez Zgromadzenie Ogólne na zlecenie Rady Bezpieczeństwa

Artykuł 4 - wybór nowego członka do ONZ

Artykuł 5 - zawieszenie w prawach i przywilejach członka

Artykuł 10 Karty Narodów Zjednoczonych - kompetencje Zgromadzenia Ogólnego: „ Zgromadzenie Ogólne może omawiać wszelkie zagadnienia lub sprawy wchodzące w skład

Artykuł 13 Karty - Zgromadzenie Ogólne zaleca

Artykuł 15 - Zgromadzenie Ogólne otrzymuje roczne i specjalne sprawozdania Rady Bezpieczeństwa oraz od innych organizacji wyspecjalizowanych

Artykuł 17 - Zgromadzenie Ogólne bada i zatwierdza budżet Organizacji

Artykuł 97 - wybór Sekretarza Generalnego

Artykuły 11(2) i 12(1) - wprowadzają prymat kompetencji Rady Bezpieczeństwa nad utrzymaniem międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

W Radzie Bezpieczeństwa bywały różne okresy, w którym stali członkowie posługiwali się prawem weta

W 1950 r. na wskutek paraliżu podjęcia decyzji dotyczącej wysłania wojsk ONZ do Korei doszło do uchwalenia rezolucji „Zjednoczeni dla pokoju” (United for Peace), która nigdy nie została cofnięta, a która pozostaje w jawnej sprzeczności z Kartą Narodów Zjednoczonych - zgodnie z nią nastąpiło przesunięcie części uprawnień z Rady Bezpieczeństwa na korzyść Zgromadzenia Ogólnego.

Artykuł 24 i 25 - prymat Rady Bezpieczeństwa; główna rola nad zapewnieniem międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa spoczywa na Radzie Bezpieczeństwa; Rada Bezpieczeństwa działa z tytułu jej odpowiedzialności z ich ramienia; członkowie ONZ zgadzają się przyjmować i wykonywać decyzję Rady Bezpieczeństwa zgodnie z Kartą.

Systemy glosowania w ZO - w Zgromadzeniu Ogólnym mamy cztery systemy głosowania (dwa główne i dwa pomocnicze) - każdy członek Zgromadzenie Ogólnego posiada jeden głos

• W sprawach ważnych- art. 18- 2/3 państw obecnych i głosujących- wstrzymujących się do głosu nie bierze się pod uwagę; do takich spraw należą: zalecenia dotyczące międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, wybór niestałych członków Rady Bezpieczeństwa, wybór członków Rady Gospodarczo-Społecznej, przyjmowanie nowych członków do Organizacji, zawieszanie w korzystaniu z praw i przywilejów członkowskich, wykluczanie członków z Organizacji, sprawy dotyczące funkcjonowania i systemu powiernictwa i sprawy budżetowe; wyliczenie „spraw ważnych” nie jest wyczerpujące, ponieważ ZO może zwykłą większością głosów ustalić dodatkowe kategorie spraw wymagające większości 2/3 głosów

• W sprawach mniej ważnych- większość zwykła

• Poprawki- 2/3 wszystkich członków czyli większość w gronie wszystkich państw członkowskich ONZ

• Wybór sędziów do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości - większość bezwzględna

Rada Bezpieczeństwa jest organem, na którym spoczywa główna odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Rada Bezpieczeństwa składa się obecnie z 15 członków - 5 członków stałych oraz 10 członków niestałych wybieranych na 2 lata.

Stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa są: USA, Rosja, Wielka Brytania, Chiny oraz Francja

Systemy głosowania w Radzie Bezpieczeństwa

• Sprawy proceduralne - podejmowane większością 9/15 jakichkolwiek członków Rady

• Sprawy merytoryczne (wszystkie inne sprawy poza proceduralnymi) - wymagają większości 9/15 w tym zgoda wszystkich pięciu stałych członków RB, którzy posiadają prawo weta - zasada jednomyślności pięciu wielkich mocarstw - artykuł 27 ustęp 3 - na wskutek praktyki doszło do wykształcenia się normy zwyczajowej zgodnie z którą wstrzymanie się od głosu nie jest uważane z prawem weta

• Wybór sędziów- bezwzględna większość 8/15 bez różnicowania na stałych i niestałych członków

Sędziowie Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości (15 sędziów) są wybierani przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa

Włącznie do 2008 r. stali członkowie Rady Bezpieczeństwa skorzystali z prawa weta 269 razy

1. ZSRR /Rosja skorzystała z prawa weta 124

2. USA - 82 razy

3. Wielka Brytania - 32 razy

4. Francja - 25 razy

5. Chiny - 6 razy

Do 17 III 1970r. USA ani razu nie skorzystały z prawa weta - weto do tego czasu stanowiło domenę Rosjan; w latach 1949-1959 Rosjanie 80 razy zastosowali weto, a do 17 III 1970 r. ZSRR skorzystała łącznie aż 105 razy na 113 wszystkich wet

Zgromadzenie Ogólne stanowiło organ, w którym przewaga miały państwa pochodzące z bloku zachodniego

Lata 60. i 70. XX wieku - rozwój państw Trzeciego Świata, które częściowo pobierały państwa bloku socjalistycznego. W Zgromadzeniu Ogólnym większość miały państwa zachodnie.

Od lat 70. XX wieku weto zaczęło stosować częściej USA; był nawet w historii okres w którym ZSRR a potem Rosja nie stosowały w ogóle prawa weta - w latach 1984-1993 ani razu nie

Około 40% wet zastosowanych przez USA dotyczyło rezolucji potępiających jednego z najważniejszych sojuszników USA - Izraela

Artykuł 39 Karty - udzielanie decyzji lub zaleceń jakie środki należy zastosować w myśl artykułów 41 i 42 w celu utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju lub bezpieczeństwa

Decyzje są prawnie wiążące na podstawie artykułu VII

Zalecenia są niewiążące

Rozdział VII - Rada Bezpieczeństwa wydaje wiążące decyzje

Rezolucja nr 940 w sprawie sytuacji w Haiti -sytuacja wewnętrzna, które miała zdaniem Rady Bezpieczeństwa zagrażać międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu - w Karcie Narodów Zjednoczonych nie ma definicji zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju - to sama RB decyduje jaką sytuacją uznać za naruszenie pokoju (od decyzji RB nie ma możliwości odwołania się)

Artykuł 40 - przed udzieleniem zaleceń lub wydania decyzji o zastosowaniu środków przewidzianych w artykule 39 RB może wezwać strony zainteresowane, aby zastosowały się do zarządzeń tymczasowych

Artykuł 43 - zawieranie umów kontygentowych (danie do rozporządzenia Radzie Bezpieczeństwa

ONZ nie posiada własnych sił zbrojnych - siły doraźne składające się z kontyngentów wojskowych państw członkowskich ONZ jako podwykonawcy; brak również sztabu generalnego - przepisy dotyczące Wojskowego Komitetu Sztabowego są martwą literą.

Rada Gospodarcza i Społeczna

Artykuł 57 i 63 Karty

Artykuł 61 - w skład Rady Gospodarczo-Społecznej wchodzi 54 członków

Artykuł 57 -„różne wyspecjalizowane organizacje ustanowione na podstawie porozumień międzyrządowych i obarczone szeroką odpowiedzialnością międzynarodową w dziedzinie gospodarczej, społecznej, kulturalnej, oświatowej, zdrowotnej i pokrewnych powinny wejść w związek z Narodami Zjednoczonymi zgodnie z postanowieniami artykułu 63”

16 organizacji wyspecjalizowanych

Każda z organizacji wyspecjalizowanych ma podpisaną umowę międzynarodową z Organizacją Narodów Zjednoczonych (niektóre z tych organizacji wyspecjalizowanych powstało przed albo po powstaniu ONZ)

Prawo do zwracania się o opinie doradcze do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości

Wielka czwórka organizacji wyspecjalizowanych:

• ILO - Międzynarodowa Organizacja Pracy założona w 1919 r.

• FAO - Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa - 1945 r.

• WHO - Światowa Organizacja Zdrowia - 1946 r.

• UNESCO - Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury - 1945 r.

Organizacje finansowe - MFW oraz grupa Banku Światowego: IBRD (Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju)

IFC (Międzynarodowe Towarzystwo Finansowe),

IDA (Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju

Pozostałe organizacje wyspecjalizowane o charakterze techniczno-przemysłowym

UNIDO (Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Rozwoju Przemysłowego)

ICAO (Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego)

UPU (Powszechny Związek Pocztowy)

ITU (Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny)

WMO (Światowa Organizacja Meteorologiczna)

IMO (Międzynarodowa Organizacja Morska ,

WIPO (Światowa Organizacja Własności Intelektualnej),

IAEA (Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej)

XX Załatwianie sporów międzynarodowych. MTS.

Art. 34 Karty Narodów Zjednoczonych - Rada Bezpieczeństwa może badać każdy spór lub sytuację, która może prowadzić do nieporozumień międzynarodowych lub wywołać spór w celu ustalenia czy dalsze trwanie sporu lub sytuacji zagraża zachowaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Sytuacja- konflikt interesów prawnych

Spor- zwerbalizowana sprzeczność, wystąpienie z roszczeniami i przeciwstawnymi stanowiskami

STSM w sprawie koncesji Mavrommatisa w Palestynie stwierdził, że „spór jest to nieporozumienie w przedmiocie prawa lub faktu, sprzeczność stanowisk prawnych lub interesów między dwiema osobami”

Art. 27 ustęp 3 - system glosowania - przy podejmowaniu decyzji strona w sporze wstrzymuje się od głosu

• Spór- strona nie glosuje odnośnie postanowień w oparciu o rozdział VI, uchwały niewiążące zalecenia

Sytuacja, spór może przekształcić się w konflikt

Spór i jego rodzaje:

• polityczny/ prawny- art. 36(2) MTS wymienia 4 rodzaje sporów prawnych dotyczące - wykładni prawa, każdej kwestii prawa międzynarodowego, rzeczywistości każdego faktu, który o ile by został stwierdzony, stanowi pogwałcenie prawa międzynarodowego i rodzaju lub wysokości odszkodowania należnego za zerwanie zobowiązania międzynarodowego

• podział sporów na prawne i polityczne nie ma większego znaczenia, ponieważ z reguły każdy spór prawny ma również aspekty polityczne ; spory polityczne nie mogą być rozpatrywane tylko i wyłącznie w oparciu na podstawie istniejącego prawa, bez wzięcia pod uwagę również elementów pozaprawnych

• zwykłe/ kwalifikowane-kwalifikacja sporu dokonuje Rada Bezpieczeństwa uznanie ze dalsze trwanie zagraża międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu

Rozdział 6 Karty Narodów Zjednoczonych - <eskalacja sporu>=> rozdział VII akcja w razie zagrożenie pokoju

Art. 34- Rada Bezpieczeństwa posiada prawo kwalifikowania sporów

Art. 36- prawo ingerencji Rady Bezpieczeństwa , zalecenia

Art. 37- przekazanie RB sporu jeśli nie udało się rozwiązać go pokojowo

Artykuł 33 (1) - strony w sporze będą szukały rozwiązania poprzez będą przede wszystkim szukały rozwiązania w drodze rokowań, badań, pośrednictwa, pojednania, arbitrażu, rozstrzygnięcia sądowego, odwołania się do organizacji lub układów regionalnych albo w drodze innych środków pokojowych według własnego wyboru.

Art. 33(2) - Rada Bezpieczeństwa wezwie strony do rozstrzygnięcia sporu takimi środkami, gdy uzna to za konieczne

Art. 39- uprawnienia badawcze- dalsze zalecenia, podejmowanie decyzji o sankcji

art. 41oraz 42 - Rada Bezpieczeństwa podejmuje decyzję o zastosowaniu sankcji niewojskowych (artykuł 41 - „środki te mogą obejmować zupełne lub częściowe przerwanie stosunków gospodarczych oraz komunikacji: kolejowej, lotniczej, pocztowej, telegraficznej, radiowej i innej, jak również zerwanie stosunków dyplomatycznych”) oraz wojskowych (artykuł 42) .

Obowiązki państwa- art. 2 Karta NZ - nakaz pokojowego rozwiązywania sporów międzynarodowych w taki sposób, aby nie dopuścić do zagrożenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa; obowiązek państw do załatwiania sporów dotyczy tylko sporów kwalifikowanych, natomiast jeśli chodzi o spory niekwalifikowane (nie zagrażające międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu) to mogą one pozostać niezałatwione. Państwa jednak zawsze muszą przy rozwiązywaniu sporów czynić to wyłącznie metodami pokojowymi.

• Swoboda wyboru środków rozstrzygania sporu - to od państw zależy wybór środka rozstrzygania sporów

Podział środków rozstrzygania sporów międzynarodowych

• Prowadzące do wiążącego dla stron rozstrzygnięcia - niezbyt dokładnie określane jako środki sądowe - dzielą się na arbitraż międzynarodowy (rozjemstwo) oraz sądownictwo międzynarodowe - droga ta prowadzi do definitywnego zakończenia sporu, który ma charakter wiążący dla państw

• Prowadzące do niewiążących dla stron rozstrzygnięcia - niezbyt dokładnie określane jako środki dyplomatyczne - należą do nich negocjacje, dobre usługi, mediacje, komisja badawcza i koncyliacja; spór skierowany na taką drogę wtedy zostanie załatwiony, kiedy strony przyjmą proponowany sposób rozstrzygnięcia - we wszystkich możliwych sposobach załatwiania sporów, należących do tej kategorii ostateczna decyzja co do rozstrzygnięcia spoczywa w rękach stron i ma charakter dobrowolny.

Środki dyplomatyczne- katalog środków dyplomatycznych określa konwencja haska o pokojowym rozstrzyganiu sporów 1907 + artykuł 33 Karty NZ

1. Negocjacje - rokowania

2. Dobre usługi < nie są wymienione w Karcie NZ, są w konwencji haskiej>

3. Mediacje- pośrednictwo

4. Komisja badawcza

5. Koncyliacja

1-3- klasyczne- bez udziału organów międzynarodowych

4-5- z udziałem organów międzynarodowych : komisja badawcza, komisja koncyliacyjna

Negocjacje- rokowania bezpośrednie

Reszta- rokowanie pośrednie

Państwa częściej w przypadku rozstrzygania sporów decydują się na środki dyplomatyczne, nie mające charakteru wiążącego, ponieważ środki sądowe np. oddanie sporu pod sąd międzynarodowy to procedura dłuższa, której wynik jest wiążący dla państwa, a którego to wyniku nie zna się, w przypadku środków sądowych nie mają państwa wpływu na wydawany wyrok

Negocjacje- prowadzone są przez przedstawicieli państw, nie musza być dyplomaci

artykuł 7 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969 r. - głowa państwa, szef rządu, minister spraw zagranicznych posiadają nieograniczone pełnomocnictwa do wszelkich czynności związanych z

Konsultacje- prowadzone są przez zainteresowane strony, bez sporu

Dobre usługi- trzecia strona nie bierze udziału w rokowaniach, mediacja- udział 3 strony w rokowaniach

Artykuł 50 statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości

Komisja badań- ma na celu stwierdzenie faktów spornych, występuje rzadko jako samodzielny środek

1904 r. - klasyczny przykład zastosowania postępowania badawczego był incydent na Dogger Bank, gdzie w 1904 r. flota rosyjska płynąca pod dowództwem admirała Rożdiestwinskiego, ostrzelała brytyjskie statki rybackie, biorąc je za japońskie torpedowce. Celem komisji śledczej było wyjaśnienie okoliczności faktycznego incydentu u stwierdzić kto jest odpowiedzialny za ostrzelanie brytyjskich kutrów rybackich. W swoim sprawozdaniu Komisja stwierdziła, że odpowiedzialność za incydent ponosi dowództwo floty rosyjskiej, ponieważ torpedowców japońskich w tym czasie nie było na Morzu Północnym - Rosja zgodziła się na wypłacenie odszkodowania w kwocie 65 tysięcy rubli.

Koncyliacja- elementy: badania oraz pośrednictwa=> stwierdza fakty i opracowuje niewiążąca propozycje rozwiązania sporu

Koncyliacja a arbitraż: arbitraż wiąże strony i opiera się na prawie, koncyliacja nie jest wiążąca i może jedynie zaproponować zmiany prawa

Porównanie pomiędzy arbitrażem a stałym trybunałem

• Dobór sędziów przez stronę/ stały skład orzekający z wyjątkiem artykułu 31 statutu MTS < sędziowie nie obywatele stron, mianowani ad hoc do określonej sprawy>

• Strony określają podstawy orzekania i zasady proceduralne/podstawy orzekania oraz zasady proceduralne z góry narzucone- art. 38 MTS - źródła prawa międzynarodowego

Art. 37, 38 ustęp 1 Konwencji haskiej z 1907 o pokojowym rozstrzyganiu sporów międzynawowych

Artykuł 37 - arbitraż międzynarodowy ma na zadanie regulowanie sporów między Państwami przez sędziów między nich wybranych i przy poszanowaniu prawa . Zastosowanie arbitrażu pociąga za sobą obowiązek wykonania wyroku w dobrej wierze - definicja arbitrażu zamieszczona w Konwencji haskiej o pokojowym rozwiązywaniu sporów z 1907 r.

3 cechy arbitrażu

1. Wydawanie wyroku- sędziowie od stron

2. Wykonanie wyroku w dobrej wierze

3. W oparciu o prawo międzynarodowe

Arbitraż- niejednorodność orzecznictwa stanowi podstawową wadę tej metody

Arbitraż- poddanie się arbitrażowi musi się opierać na zgodzie państw

• Po zaistnieniu sporu- zapis na sad rozjemczy= kompromis; strony określają

• Z góry przed zaistnieniem sporu

• Klauzula arbitrażowa zamieszczona w umowie międzynarodowej

• Traktat arbitrażowy/ koncyliacyjno- arbitrażowy

Arbitraż

1. Metoda europejska- strony wybierają arbitrów- są to najczęściej głowy państw, dawniej często role arbitrów sprawował w sprawie sporów między państwami Ameryki Południowej król Hiszpanii czy też król Anglii lub papież ; główną zaletą tej metody jest prestiż osoby rozwiązującej spór, wadą brak odpowiedniego dla takich sporów doświadczenia co może spowodować, że takie spory są zazwyczaj rozwiązywane przez osoby z najbliższego otoczenia władcy

2. Metoda amerykańska- strony wybierają komisję arbitrażową o nieparzystym składzie arbitrów - składa się zazwyczaj z 3 albo z 5 arbitrów (po 1 lub 2 arbitrów z każdej strony oraz wybrany przez obie strony superarbiter) - wyższa fachowość komisji, ale również zarzuca się systemowi komisji mieszanej, że członkowie sądu będący delegatami państw uczestniczącymi w sporze, czują się bardziej adwokatami swoich państw niż arbitrami - bardziej stosowana jest obecnie w praktyce metoda amerykańska.

Próby instytucjonalizacji arbitrażu:

• Stały trybunał rozjemczy- Konwencja haska z 1899, Konwencja haska z 1907, od 1902- grupy narodowe, spośród nich wybierano skład sądu na arbitraż; pomimo nazwy Trybunał ten nie jest stałym międzynarodowym organem sądowym - stała jest tylko lista osób, które mogą podjąć się roli arbitra. Trybunał nie jest sądem o kompetencji obowiązkowej

• Siedziba stałego sekretariatu Trybunału mieści się w Hadze. Każda ze stron wyznacza najwyżej 4 osoby, które muszą być osobami o powszechnie uznanej kompetencji w dziedzinie prawa międzynarodowego, cieszą się najwyższym szacunkiem (w przypadku Polski byli to prof. Skubiszewski, Symonides, Makarczyk), Są to tzw. grupy narodowe, którzy to proponują członków Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości

• Około 20 sporów było rozstrzyganych przez Stały Trybunał Arbitrażowy - ostatni spór miał miejsce w 2005 r. i dotyczył kolei między Belgią i Holandią

Mechanizm powoływania sędziów do MTS

• Grupy narodowe Stałego Trybunału Rozjemczego wysuwają propozycje

• Rada Bezpieczeństwa dokonuje wyboru sędziów- większość bezwzględną oraz również wyboru dokonuje Zgromadzenie Ogólne również większością bezwzględną

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości -główny organ sądowniczy ONZ

• Składa się z 15 sędziów wybieranych na 9 lat; składa się z sędziów niezależnych, wybranych bez względu na ich przynależność państwową spośród osób o wysokim poziomie moralnym, które mają kwalifikacje do objęcia najwyższych stanowisk sędziowskich albo są prawnikami o uznanej kompetencji w prawie międzynarodowej. Sędziowie są wybierani na 9 lat z prawem ponownej wybieralności. Sędziów wybierają Zgromadzenie Ogólne i Rada Bezpieczeństwa spośród kandydatów wybranych przez grupy narodowe Stałego Trybunału Arbitrażowego; w przypadku członków, którzy nie są stronami I konwencji haskiej z 1907 r. o pokojowym rozstrzyganiu sporów międzynarodowych kandydatów wyznaczają grupy narodowe ad hoc powołanie w tym samym trybie tak jak te przewidziane w Konwencji Haskiej

• Wyboru sędziów MTS dokonują Zgromadzenie Ogólne i Rada Bezpieczeństwa - organy te powinny mieć na względzie nie tylko to, aby sędziowie odpowiadali stawianym im warunkom, ale również, aby w składzie sędziowskim były reprezentowane wszystkie zasadnicze systemy prawne świata

• Obok sędziów stałych w składzie sądzącym mogą również zasiadać tzw. sędziowie narodowi czyli sędziowie ad hoc

• Sędziowie korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, ale tylko w przypadku gdy sprawują funkcje sędziowskie

• Klucz geograficzny nieformalny - nie jest zapisany ani w Karcie NZ ani w statucie MTS-u

• Azja- 3

• Europa Środkowo Wschodnia - 2

• Ameryka Łacińska- 2

• USA- 1

• Europa Zach i nieeuropejskie państwa anglosaskie (np. Kanada, Australia, Nowa Zelandia) - 4

• Afryka- 3

• Zawsze jest 5 członków stałych Rady Bezpieczeństwa < wyjątek 1967-1984- bez Chin>

Sądy międzynarodowe, których Polska podlega jurysdykcji:

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze - sąd wyłącznie państwowy, do rozstrzygania sporów między państwami - co zostało potwierdzone w artykule 34 statut MTS

Międzynarodowy Trybunał Karny w siedzibą w Hadze - sąd tylko dla osób fizycznych, dla osądzenia osób winnych zbrodni międzynarodowych: zbrodni ludobójstwa, zbrodni wojennych, zbrodni przeciwko ludzkości oraz zbrodni agresji (ściganie za zbrodnie agresji będzie możliwe dopiero przy zdefiniowaniu agresji)

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w Luksemburgu - rozpatruje skargi państwowe jak również pozywanie państw przez organy Unii Europejskiej

Europejski Trybunał Praw Człowieka w siedzibie w Strasburgu - rozstrzyga spory między państwami, ale przede wszystkim spory między jednostką a państwem, które stanowią gros spraw

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości - funkcje Trybunału (dwie najważniejsze funkcje Trybunału to doradca prawny ONZ i organizacji wyspecjalizowanych wchodzących w skład systemu Narodów Zjednoczonych; mogą się odwoływać do ich kompetencji statutowych - Trybunał wydaje opinie doradcze dla 15 organizacji wyspecjalizowanych wchodzących w skład systemu NZ (bez Powszechnego Związku Pocztowego) oraz dla IAEA - Trybunał może się odwoływać do ich kompetencji statutowych

1996 r. - na prośbę Zgromadzenia Ogólnego badano sprawę legalności użycia broni - opinie doradcza wydana 6 VII 1996 r.

2004 r. - wydanie opinii doradczej na prośbę Zgromadzeni Ogólnego dotyczącej budowy przez Izrael muru

2010 r. - na prośbę Zgromadzenia Ogólnego w 2008 r. legalność deklaracji niepodległości Kosowa - bardzo selektywne podejście do sprawy; MTS uznał, że nie będzie mógł ograniczać prawa narodów do samostanowienia

Opinie doradcze wydawane przez MTS nie mają charakteru prawnie wiążącego, ale wpływają na pozytywny rozwój prawa międzynarodowego

Funkcja sądowa - wydawanie wyroków przez MTS

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości może działać jako:

- sąd o kompetencji dobrowolnej

- sąd o kompetencji obligatoryjnej

- sąd polubowny - w tym przypadku MTS nie wydaje wyroku na podstawie prawa międzynarodowego tylko za zgodą stron uczestniczących w sporze stosuje zasady słuszności (nigdy nie zdarzyło się, aby MTS procesował w oparciu o zasadę słuszności ze względu na to, że żadne państwo nie wyraziło zgody na orzekania o zasadę słuszności, ponieważ może być ona różnie interpretowana przez poszczególnych sędziów)

Jedną z charakterystycznych cech społeczności międzynarodowej jest brak obowiązkowego sądownictwa - żaden sąd nie jest wyposażony w kompetencję obowiązkową bez zgody stron biorących udział w sporze - zgoda ta może być wyrażona w różnym czasie i formie

Trzy rodzaje wyroków wydawanych przez MTS:

- wyrok merytoryczny (dotyczący rozwiązania danego problemu - do 2009 r. wydano 101 wyroków)

- wyrok kompetencyjny (wyrok czy Trybunał może orzekać w danej sprawie)

- wyrok interpretacyjny (dotyczący wykładni wyroku)

Zgoda państw stron stanowi podstawę do rozstrzygania sporów przez MTS - w społeczności międzynarodowej brak jest obowiązkowego sądownictwa - kompetencja Trybunału zawsze musi się opierać na zgodzie stron, chociaż zgoda ta może być wyrażano w różnych formach i różnym czasie - albo po powstaniu konkretnego sporu, albo zanim spór taki powstał.

1989 r. Australia vs. Indonezja została zawarta umowa dotycząca delimitacji szelfu kontynentalnego między Australią a Indonezją Timoru Wschodniego przeciwko Portugalii - państwo trzecie (Indonezja) nie była w stanie wykonywać swoich praw - Portugalia pozywa Australię do MTS zanim został wydany w tej sprawie wyrok Trybunał orzekał czy może orzekać w tej sprawie -Trybunał uznał, że nie ma kompetencji i że pozew Portugalii jest niedopuszczalny.

Zgoda wyrażona ex post

Zgoda wyrażona ex post -po zaistnieniu sporu dotyczy tylko jednego określonego sporu

Uznanie powództwa strony przeciwnej - taka sytuacja miała miejsce tylko raz w historii

Kompromis - po zaistnienie sporu (wyrażenie zgody ex post)

Klauzula sądowa - około 300 umów międzynarodowych - na żądanie jednej ze stron spór trafia do MTS-u

Sąd o kompetencji obowiązkowej - tylko do sporów wynikającej z

Jedna ze stron prowadząca spór

Artykuł 9 Konwencjo o ludobójstwie - możliwość pozywania

Złożenie klauzuli fakultatywnej - jednostronna deklaracja złożona przez państwo na podstawie artykułu 36 (2) zwanego jako klauzula fakultatywna - jednostronna deklaracja państwa o rozstrzyganiu wszystkich - jak sama nazwa wskazuje państwo może, ale nie musi składać klauzuli fakultatywnej

Tylko 67 państw złożyło klauzulę fakultatywną zgodnie z artykułem 36(2) - dotyczy to tylko niecałej 1/3 państw - państwa te mogą się pozywać do MTS (sąd o klauzuli obowiązkowej)

Polska złożyła pierwszą deklaracją w 1990 r., a w 1996 r. drugą deklarację, która przewiduje, że Polska uznaje za obowiązkową jurysdykcję Trybunału w sprawach natury prawnej, ale owa jurysdykcja nie dotyczy następujących sporów:

- sporów powstałych przed dniem złożenia deklaracji albo sporów powstałych w wyniku faktów lub sytuacji mających miejsce przed tą datą,

- sporów dotyczących terytorium i granic państwowych,

- sporów dotyczących zanieczyszczenia środowiska naturalnego

Wśród państw będących stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa tylko Wielka Brytania złożyła klauzulę fakultatywną dotyczącą jurysdykcji Trybunału

Protokół fakultatywny do Konwencji wiedeńskiej i stosunkach konsularnych - wypowiedzenie tego protokołu w 2005 r. uniemożliwia zgłaszania sporów dotyczących nieprzestrzegania przez USA Konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych - chodziło o sprawy obywateli obcych państw, którzy zostali w USA skazani na karę śmierci m.in. sprawa braci LaGrand

Kompetencje Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości:

1. Ratione personae- stronami w postępowaniu spornym przez MTS mogą być tylko państwa, MTS to sąd wyłącznie państwowy!!! (zgodnie z artykuł 34 statutu MTS-u)

1. Państwo-strona Karty NZ albo wyjątkowo statutu MTS- Szwajcaria, San Marino, Liechtenstein kiedyś

2. Państwo nie strona- warunki określa Rada Bezpieczeństwa na jakich państwa niebędące stronami Statutu mogą stawać przed Sądem.

2. Ratione materiae

1. Funkcje MTS

1. Doradztwo prawne- we wszystkich sprawach dla ZO i RB i dla innych organów i 16 organizacji wyspecjalizowanych- tylko w zakresie ich kompetencji statutowych (15 organizacji wyspecjalizowanych - bez Powszechnego Związku Pocztowego oraz jako samodzielna IAEA (Międzynarodowa Organizacja Energii Atomowej, która posiada pewien zakres samodzielności)

2. Sądowa

1. Sąd o kompetencji dobrowolnej, rozstrzygającego spór między państwami przedłożony na podstawie kompromisu zawartego przez strony (zapis na sąd) w odniesieniu do każdego sporu lub na podstawie klauzuli zawartej w umowie międzynarodowej obowiązującej strony uczestniczące w sporze.

2. Sąd o kompetencji obligatoryjnej- tyko 67 państw czyli około 1/3 państw stron, tylko Wielka Brytania jako stały członek RB; opartej na deklaracji złożonej zgodnie z artykułem 36 ustęp 2 statutu MTS działającego na podstawie skargi wzniesionej przez jedną ze stron - państwa, które

3. Sad polubowny< w oparciu o zasadę słuszności- nigdy się jeszcze nie zdarzyło, aby MTS miał rozstrzygać w taki sposób spory

3. Ratione Iuris (podstawy wyrokowania Trybunału) - Trybunał wydaje swoje decyzje na podstawie przepisów określanych w artykule 38 ustęp 1 statutu MTS. Zgodnie z tym postanowieniem Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego, jakie zostaną mu przekazane stosuje:

1. Konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły wyraźnie uznane przez państwa wiodące spór

2. Zwyczaj międzynarodowy jako dowód istnienia ogólnej praktyku przyjętej jako prawo

3. Ogólne zasady prawa przyjęte przez narody cywilizowane,

4. Z zastrzeżeniem artykułu 59 według, którego wyrok wiąże tylko strony i tylko w stosunku do samego sporu, wyroki sądowe oraz opinie najznakomitszych znawców prawa publicznego różnych narodów jako środek pomocniczy do stwierdzania przepisów prawnych

193 państwa są obecnie stronami MTS

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości składa się z 15 sędziów wybieranych na 9 lat.

Artykuły 16,17,18,24,28,31,62,64,53,47,43

Artykuł 16 -członkom Trybunału nie wolno zajmować jakichkolwiek stanowisk politycznych albo administracyjnych, ani oddawać się innym zajęciom o charakterze zawodowym

Artykuł 17 - żaden członek Trybunału nie może występować w jakiejkolwiek sprawie w charakterze agenta, doradcy albo adwokata

Artykuł 18 - żaden członek Trybunału nie może zostać pozbawiony swojego stanowiska bez jednomyślnej decyzji pozostałych członków.

Artykuł 24- wyłączenie członka Trybunału z orzekania

Artykuł 31 - możliwość powoływania sędziów ad hoc dla zbadania określonego sporu.

W związku z tym, że w skład Trybunału teoretycznie może wchodzić sędzia, który jest obywatelem jednego z państwa prowadzącego spór to może dojść dla drugiej strony do niekorzystnej sytuacji, w której jedna ze stron biorąca udział w sporze jest reprezentowana, a druga nie posiada swojej reprezentacji - w takim przypadku są możliwe dwa warianty - albo wyłączenie z rozprawy sędziego, który reprezentuje państwo biorące udział w sporze albo też druga strona może mieć możliwość powoływania sędziego narodowego ad hoc, przy czym sędzia ten może również orzekać w sprawach, które nie dotyczą kraju jego obywatelstwa np. prof. Krzysztof Skubiszewski reprezentował Portugalię w 1995 r.

Albania z 1949 r. - spór z Wielką Brytanią

Artykuł 62 - możliwość dopuszczenia interwenta

23 XII 2008 r. - sprawa Niemcy vs. Włochy - klauzula sądowa z umowy z 1957 r. zawarta w artykule 40

Artykuł 64 - koszty sądowe procesu

Artykuł 53 - wydanie wyroku zaocznego

Iran vs. USA - został wydany w 1980 r. wyrok przy braku Iranu

Postępowanie przed MTS składa się z części ustnej i pisemnej

Artykuł 42 - strony są reprezentowane przez agentów, mogą oni korzystać z pomocy doradców albo adwokatów, agenci, doradcy oraz adwokaci stron korzystają przed Trybunałem z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych

Artykuł 43 - procedura przed MTS-em składa się z części pisemnej i ustnej

Każdy sędzia ma prawo do złożenia osobistej opinii - bardzo często sędziowie korzystają z takiej możliwości

Odrębne - brak zgody sędziów

Własne zdanie - zgodne z wyrokiem, ale sędzia może nie zgadzać się z niektórymi postanowieniami

Artykuł 60 - Wyrok jest ostateczny i nie podlega odwołaniu

Artykuł 61 - Wyrok wydany przez MTS może jednak ulec rewizji, ale jest to ograniczone w czasie (do 6 miesięcy może zostać związane żądanie rewizji od chwili odkrycia nowego faktu, który ma wpływ na wyrok, ale zawsze z zastrzeżeniem, że niewiadomość nie mogła być skutkiem niedbalstwa) oraz 10 lat od daty wydania wyroku żadne żądanie rewizji nie może być zgłoszone rewizji

Artykuł 59 - wyrok wydany przez MTS wiążę strony tylko w odniesieniu do danego sporu

Artykuł 65 - składanie opinii doradczych do Trybunału

Artykuł 94 Karty Narodów Zjednoczonych - wykonywalność wyroku.

XXI Prawne aspekty użycia siły zbrojnej w sm (ius ad bellum)

Prawo przeciwwojenne - zespol norm utrudniajacych lub uniemozliwiajacych wybuch wojny.

Podział Kosiarskiego:

a) postanowienia bezposrednio ustanawiajace zakaz agresji:

Zakaz agresji:

- kiedys wojna dopuszczalna - nie niosla zaglady cywilizacji

- 1899 i 1907 - haskie konferencje pokojowe - ani zakaz wojny agrysywnej, ani nakaz pokojowego rozwiazywania sporow

- pakt LN - wojna agresywna wojna legalna

- 1928 Pakt Brianda-Kelloga - zakaz wojny agresywnej, dopuszczenie obrony indywidualnej jak i zbiorowej. Zbrodniarze II wś odpowiadali za zlamanie zasad prawa miedzynarodowego

- bezwzgledny zakaz agresji - system NZ - zarówno uzycie sily jak i grozba. Karta dopuszcza samoobrone i zbiorowa akcje. Zakaz wojny agresywnej - uznawany przez wszystkie panstwa

Ograniczenie prawa do samoobrony:

- tylko zbrojna napasc - jestesmy ofiara

- czasowe - tylko do czasu podjecia dzialan przez RB

- samoobrona tylko zagrozenie zewnetrzne, RB tez wewnetrzne (Haiti)

Wyjatki od zakazu uzycia sily - dyskusyjne:

- każdy sygnatariusz może uzyc sily przeciwko agresorowi z II wś

- wykonanie prawa do samostanowienia

„szara strefa” uzycia sily:

- interwencja w obronie wlasnych obywateli

- represalia zbrojne

- uderzenie wyprzedzajace

- interwencja humanistarna - tzw. odpowiedzialnosc za ochrone:

- zbrodnie wojenne

- czystki etniczne

- zbrodnie przeciwko ludzkosci

- ludobojstwo

- zakaz uzycia sily: Pakt Ligi Panstw Arabskich, Karta OPA, Uklad Warszawski

b) postanowienia w inny sposb utrudniajace wszczecie wojen:

- bezpieczenstwo zbiorowe

- ograniczenie zbrojen

- rozbrojenie

Definicja agresji:

- 1932 - propozycja definicji ZSRR

- 1933 - Konwencje Londynskie o okresleniu napasci. Agresor - państwo, które:

- wypowie wojne innemu panstwu

- dokona najazdu z pomoca sil zbrojnych na terytorium innego panstwa nawet bez wypowiedzenia wojny

- zaatakuja za pomoca sil ladowych, morskich bądź powietrznych terytorium, okrety lub samoloty innego panstwa, nawet bez wypowiedzenia wojny

- zastosuje blokade morska wybrzeza bądź portow innego panstwa

- udzieli poparcia zbrojnym bandom, które zorganizowaly się na jego terytorium i dokonuja napadu na terytorium innego panstwa lub odmowi, pomimo zadania panstwa napadnietego, wydania na swym wlasnym terytorium wszlekich bedacych w jego mocy zarzadzen w celu pozbawienia tych band pomocy lub opieki

- wazny jest element pierwszenstwa

- agresji może dokonac tylko panstwo przeciw panstwu - nie jest agresja wojna domowa, narodowowyzwolencza czy tez antykolonialna

- 1950 - uchwala Zgromadzenia Ogolnego ONZ - sprzeciw panstw kapitalistycznych -> przekazanie do Komisja Prawa Miedzynarodowego (nie udalo się)

- XXIX sesja ZO ONZ - definicja agresji - wyliczenie aktow, które stanowia agresje. Nie jest ono kompletne. Nie ma mocy wiazacej.

Bezpieczenstwo zbiorowe - system wspolnego zapobiegania agresji, oparty na umowie miedzynarodowej.

- zbiorowa samoobrona - represja i prewencja

- może mieć charakter uniwersalny (objecie wszystkich panstw) bądź regionalny

- istnienie regionalnych przewiduje Karta

1975 - Konferencja Bezpieczenstwa i Wspolpracy w Europie (dokument koncowy)

- zagadnienia dotyczace bezpieczenstwa w Europie

- wspolpraca w dziedzinie gospodarki, nauki i techniki oraz srodowiska naturalnego

- wspolpraca w dziedzinie kontaktow, informacji, kultury i oswiaty

- dzialania po Konferencji

- nie stworzyla regionalnego - jednak jednolity proces dzialania na rzecz

System bezpieczenstwa zbiorowego ONZ:

- cel -> utrzymanie pokoju i bezpieczenstwa

- pomoc organizacji i powstrzymanie się od pomocy panstwu przeciwko któremu akcja

Rola Rady Bezpieczenstwa:

- glowna odpowiedzialnosc za utrzymanie pokoju i bezpieczenstwa

- delegacja wladzy od wszystkich panstw w tym zakresie

- zgoda stalych czlonkow

Rada najpierw bada stan faktyczny - zagrozenie, naruszenie pokoju -> także może wziąć pod uwage sytuacje wewnetrzna w panstwie. Może prewencyjnie.

Co Rada robi:

1. stwierdza zagrozenie pokoju, naruszenie pokoju bądź dokonanie aktu agresji

2. wydaje decyzje lub zalecenia o srodkach przymusowych

System sankcji:

• srodki tymczasowe - nie sa sankcjami. Sluza opanowaniu sytuacji

• sankcje niewojskowe - uprawnienia Rady:

- okresla srodki przymusu niewojskowego

- wzywa do zastosowania tych srodkow

- zupelne lub czesciowe przerwanie stosukow gospodarczych oraz komunikacji kolejowej, morskiej, lotniczej, pocztowej, telegraficznej, radiowej i innej. Również zerwanie stosunkow dyplomatycznych.

• sankcje wojskowe:

- RB nie ma srodkow i nie mzoe poslugiwac się silami zbrojnymi czlonkow

- Karta NZ - panstwa czlonkowskie sa zobowiazane jednak pomoc RB

Wykonanie tych obowiazkow uzaleznione od:

- od wezwania RB

- od zawarcie specjalnych ukladow przewidzianych w Karcie

Uklady - miedzy RB a czlonkiem lub grupami czlonkow ONZ - np. liczebnosc, rodzaj sil zbrojnych

Wojskowy Komitet Sztabowy - organ pomocniczy Rady - pomaga w wykonywaniu funkcji wojskowych

Uklady te ciagle nie weszly w zycie - Karta mowi, ze jeśli te uklady nie wejda w zycie, to dzialania konieczne dla utrzymania miedzynarodowego pokoju i bezpieczenstwa powinny być podejmowane w calej Organizacji przez stalych czlonkow RB ONZ. Konieczna jest jednosc stalych czlonkow.

- coraz czesciej widac precedens przerzucania z RB na ZO uprawnien wbrew karcie

- 1950 - Zjednoczeni dla pokoju

Praktyka ONZ:

- Karta nie mowi o silach porzadkowych - funkcje kontrolne i porzadkowe (bez akcji zbrojnej)

- 1950 sprawa koreanska: uznanie KRLD za agresora, dowodztwo nad silami ONZ dla USA. Naruszenie Karty - ZSRR nie uczestniczyl, a Chiny reprezentowal Tajwan

- Bliski Wschod: akcja w 1956 w Egipcie po agresji Izraela, WB i Francji. Nie dalo się w RB, bo Anglia i Francja stali czlonkowie. Na wniosek Jugoslawii - przerzucenie na ZO.

- 1960 - akcja ONZ w Kongo - Kongo niepodleglosc, ale po odzyskaniu już wkraczaja wojska belgijskie. Wojska ONZ - wspomozenie ewakuacji belgijskich oraz pomoc w utrzymaniu porzadku publicznego.

- 1963/64 - konflikt miedzy ludnoscia grecka i turecka. Starcia zbrojne - wojska ONZ niedopuszczenie do starc.

Rozbrojenie i ograniczenie zbrojen:

Rozbrojenie - zmniejszenie potencjalu wojskowego, az do jego calkowitej likwidacji

Ograniczanie zbrojen, zahamowanie wyscigu zbrojen - nie przewiduje zmniejszania

Ostateczny cel - rozbrojenie powszechne i calkowite.

Rokowania rozbrojeniowe - zarówno dwustronne jak i wielostronne

1963 Moskwa - Uklad o zakazie prob broni nuklearnej w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej i pod woda

1996 - Traktat o calkowitym zakazie prob z bronia jadrowa - dotychczac nie wszedl w zycie

Strefy bezatomowe:

- nie może być utrzymywana i uzywana bron jadrowa

- Antarktyda (1959), przestrzen kosmiczna (1967)

- plan Rapackiego - w Europie Srodkowej: Polska, Czechoslowacja, NRD, RFN

- plan Gomulki - zamrozenie zbrojen jadrowych na terytorium Polski, Czechoslowacji, NRD, RFN

- potem: Afryka, Ameryka Lacinska

1968 - Uklad o nierozprzestrzenianiu broni jadrowej

1971 - Traktat o zakazie umieszczania broni jadrowej i innych rodzajow broni masowej zaglady na dnie morz i oceanow oraz w jego podlozu

1972 - Konwencja o zakazie broni biologicznej

- na cialach niebieskich i w przestrzeni kosmicznej nie wolno umieszczac broni jadrowej i innej broni masowej zaglady; Ksiezyc i inne ciala niebieskie zostaly zdemilitaryzowane; nie ma demilitaryzacji całej przestrzeni kosmicznej

Rokowania i uklady radziecko-amerykanskie:

• 1972 SALT 1: a) uklad o ograniczeniu systemow obrony przeciwrakietowej, b) tymczasowe porozumienie o niektórych srodkach w zakresie ograniczenia strategicznych zbrojen ofensywnych

• 1979 SALT II

• 1987 - porozumienie radziecko-amerykanskie o calkowitej eliminacji ladowych rakiet jadrowych sredniego i mniejszego zasiegu

• 1991 START I - ponad 5000 km. o 25-30%

• 1993 START II - glowice jadrowe o 2/3

XXII Prawo konfliktów zbrojnych (ius in bello)

Prawo wojenne - źródła, zakres obowiązywania.

Prawo wojenne - zespół norm regulujących walkę zbrojną panstw (lub innych podmiotów prawa międzynarodowego). Głównym celem tych norm jest złagodzenie okrucieństw wojny, mają one wiec charakter humanitarny. Wiele norm prawa wojennego są normami ius cogens (np. normy zapewniające ochronę ludności cywilnej lub rannych)

• Cztery konwencje Genewskie (1949)

chronią następujące kategorie osób:

• rannych i chorych członków sił zbrojnych oraz personel medyczny (I konwencja);

• rannych, chorych i rozbitków - członków sił zbrojnych na morzu (II konwencja);

• jeńców wojennych (III konwencja);

• ludność cywilną podczas wojny (IV konwencja).

Państwa - strony Konwencji Genewskich obowiązane są:

• otaczać jednakową opieką rannych, niezależnie od tego czy są sprzymierzeńcami czy wrogami;

• szanować integralność fizyczną każdego człowieka, jego honor, godność osobistą, prawa rodzinne oraz przekonania moralne i religijne;

• zabraniać torturowania i nieludzkiego traktowania, zbiorowych egzekucji lub eksterminacji, deportowania, brania zakładników, grabieży i niszczenia obiektów cywilnych;

• zezwalać delegatom Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża na wizytowanie osób przetrzymywanych i prowadzenie z nimi rozmów na osobności.

• Konwencja Haska 1954

Państwa - strony Konwencji Haskiej obowiązane są:

• szanować dobra kultury położone zarówno na ich terytorium jak i terytorium innych stron;

• powstrzymywać się od jakichkolwiek aktów na dobra kultury;

• powstrzymywać się od używania dóbr kultury dla wsparcia wysiłku wojennego;

• wprowadzenia zakazu kradzieży, rabunku lub przywłaszczania oraz aktów wandalizmu wobec dóbr kultury, gdziekolwiek by się one znajdowały.

Prawo wojenne obowiązuje wszystkie strony konfliktu zbrojnego, czyli zarówno agresora jak i ofiarę napaści

Rozpoczęcie wojny

Początek wojny, zgodnie z konwencjami genewskimi:

• wymaga uprzedniego ostrzeżenia Może mieć ono postać:

• umotywowanego wypowiedzenia wojny

• ultimatum - oświadczenie jednego państwa skierowane do drugiego, w którym żąda ono spełnienia ściśle określonych warunków w oznaczonym czasie (z reguły kilku - kilkudziesięciu godzin) - pod groźbą wojny.

Z historii wiadomo, iż państwa nie zawsze przestrzegają tych postanowień konwencji genewskich. Wskazać tu można chociażby napaść Niemiec na Polskę, która zapoczątkowała II wojnę światową.

Okupacja wojenna

Okupacja wojenna jest to przejściowe zajęcie przez siły zbrojne państwa wojującego części lub całości terytorium nieprzyjaciela i ustanowienie tam faktycznej władzy.

Okupacja jest czymś więcej niż inwazją (inwazja to wtargnięcie sił zbrojnych na obszar drugiego państwa, bez ustanowienia tam władzy i organizacji)

Na obszarze okupowanym istnieją trzy porządki prawne:

• Dawne prawo krajowe (sprzed okupacji)

• Prawo wprowadzone przez okupanta

• Prawo międzynarodowe

Wydając przepisy własne, okupant powinien szanować prawo, które zastał, szczególnie ustawodawstwa karnego (IV Konwencja Genewska), chyba, ze utrzymanie tego ustawodawstwa grozi bezpieczeństwu państwa okupującego lub przeszkadza w stosowaniu konwencji. Z tym samym zastrzeżeniem działają na terytorium okupowanym sady miejscowe, stosując własne ustawodawstwo karne.

Okupacja wojenna jest instytucja przejściowa. IV Konwencja Genewska z 1949 roku ustaliła, ze aneksja przez państwo okupujące całości lub części zajętego terytorium nie wpływa na stosowanie na tym terytorium przepisów międzynarodowych o ochronie ludności cywilnej

Okupant zobowiązany jest do:

Poszanowania życia ludzkiego

Poszanowania godności człowieka i jego rodziny

Poszanowanie dla przekonań religijnych

Okupant nie może:

Zmuszać ludności do udzielania informacji o stanie sil zbrojnych lub o ośrodkach obrony państwa

Zmuszać ludności do brania udziału w operacjach wojskowych przeciw ich państwu

Zmuszać ludności obszaru zajętego do składania przysięgi na wierność państwu okupującemu

Nakładać kar zbiorowych na ludność za czyny indywidualne

Dokonywać masowych przesiedleń

Niszczyć nieruchomości lub ruchomości

Zakończenie działań wojennych.

Zakończenie działań wojennych poprzedza zakończenie wojny. Może przybrać postać rozejmu lub kapitulacji.

• Rozejm - zawieszenie wszystkich operacji wojennych w odróżnieniu od zawieszenia broni, które dotyczy zawieszenia operacji wojennych tylko na oznaczonym miejscu. Rozejm ma na celu rozpoczęcie przygotowań do rozmów nad przyszłym traktatem pokojowym.

• Kapitulacja - zawiera w sobie element całkowitego zaprzestania działań wojennych z elementem jednoczesnego poddania się nieprzyjacielowi.
  

Zakończenie stanu wojny

Zakończenie wojny jest poprzedzone przez zakończenie działań wojennych. Koniec wojny należy natomiast łączyć z :

• chwilą wejścia w życie traktatu pokojowego . Traktat pokoju zawiera przede wszystkim postanowienia dotyczące likwidacji skutków stanu wojny, czyli np. odszkodowań, restytucji oraz postanowienia odnoszące się do ograniczenia potencjału wojennego pokonanego państwa.

• Złożeniem jednostronnych deklaracji
  

• faktycznym nawiązaniem przez państwa walczące stosunków pokojowych.
  np. między Polską a Szwecją w 1716

Neutralność wojenna.

W przypadku wojny lądowej neutralność danego państwa oznacza, że jego terytorium staje się nienaruszalne. W konsekwencji nie wolno prowadzić na nim żadnych działań wojennych, przeprowadzać oddziałów wojskowych, transportów broni czy żywności oraz werbować oddziałów przeznaczonych do walki. Jeżeli na terytorium neutralnym znajdują się oddziały wojskowe stron walczących, obowiązkiem państwa neutralnego jest ich internowanie.

Gdy między stronami wojującymi konflikt przybierze formę wojny morskiej, państwa wojujące także muszą szanować suwerenne prawa państw neutralnych. Okręty wojenne mogą przebywać na wodach państwa neutralnego jednakże prawo międzynarodowe zakazuje i uznaje za pogwałcenie neutralności dopuszczenie się jakichkolwiek kroków nieprzyjacielskich na wodach terytorialnych państwa neutralnego Zakazane jest także zatrzymywanie przez okręty wojenne państw wojujących na tych wodach statków handlowych. Wojujący nie mogą też w neutralnych portach tworzyć morskich baz operacyjnych, a zwłaszcza zakładać stacji radiowych. Obowiązkiem rządu neutralnego jest zastosowanie wszelkich środków, które mogłyby przeszkodzić w wyekwipowaniu lub uzbrojeniu okrętów stron wojujących.

W przypadku wojny powietrznej państwo neutralne również ma obowiązek powstrzymywania się od udzielania pomocy państwom wojującym. Z kolei statki powietrzne państw wojujących nie mogą na terytorium powietrznym państwa neutralnego prowadzić działań wojennych lub dokonywać wrogich aktów. Nie mogą także przelatywać przez to terytorium ani bombardować go.

Międzynarodowe prawo humanitarne - pojęcie, źródła.

Międzynarodowe prawo humanitarne nazwane także prawem konfliktów zbrojnych

to zbiór przepisów zaakceptowanych przez społeczność międzynarodową dotyczących sposobów prowadzenia konfliktów zbrojnych, ochrony ich ofiar oraz uczestników.

Określa ono w jaki sposób i jakimi środkami wolno prowadzić działania wojenne, jak w czasie wojny należy traktować ludność cywilną, jakie prawa przysługują jeńcom, itd. Prawo konfliktów zbrojnych zostało skodyfikowane przede wszystkim w szeregu konwencji genewskich i haskich.

Główną część międzynarodowego prawa humanitarnego stanowią konwencje genewskie 1949 i konwencje haskie1954 a także:

• Deklaracja paryska z 1856 rok, dotyczy prowadzenia wojny na morzu

• Deklaracja petersburska z 1868 roku, dotyczy korzystania z pocisków małego kalibru

• Konwencja haska IV i Regulamin haski z 1907 roku, dotyczy prowadzenia wojny na lądzie

• Protokół genewski z 1925 roku, dotyczy gazów bojowych, broni chemicznej i biologicznej

• Protokół londyński z 1936 roku, dotyczy korzystania w walce z łodzi podwodnych

Status jeńców wojennych.

Jeńcem wojennym jest członek sił zbrojnych państwa wojującego, który znalazł się we władzy nieprzyjaciela

Prawo dotyczące traktowania jeńców wojennych mieści się w Regulaminie Haskim z 1907 i III Konwencji Genewskiej z 1949r. dotyczącej traktowania jeńców wojennych

• Jeńcy wojenni powinni być traktowani w sposób humanitarny. Osoby te pozostają pod ochroną prawa międzynarodowego od chwili dostania się pod władzę nieprzyjacielską do czasu ich uwolnienia i ostatecznej repatriacji, która powinna nastąpić niezwłocznie po zakończeniu działań wojennych

• Państwo zatrzymujące może jeńca internować w obozach, nie może umieszczać ich w pobliżu działań wojennych

• Prawo nie zakazuje ucieczki jeńca wojennego. Jeśli państwo zatrzymujące weźmie ponownie do niewoli jeńca, który uciekł, może go ukarać za poprzednią ucieczkę

• W czasie niewoli jeńcy wojenni podlegają prawu, regulaminom i rozkazom obowiązującym w państwie zatrzymującym

• Mogą być zatrudnieni jako robotnicy, ale ta praca nie może być niebezpieczna lub szkodliwa dla ich zdrowia

• Mają prawo do poszanowania swego honoru i czci

• Państwo zatrzymujące ma traktować wszystkich jeńców wojennych na zasadzie równości

Ochrona ludności cywilnej w czasie wojny.

Ludność cywilna, nie biorąca udziału w wojnie, musi być zabezpieczona przed skutkami działań wojennych (IV Konwencja Genewska z 1949 r. dotycząca ochrony osób cywilnych w czasie wojny)

• Ochronie ogólnej przed niektórymi skutkami wojny podlega cała ludność cywilna państw walczących na zasadzie równości, bez względu na rasę, wyznanie, narodowość czy przekonania polityczne.

• Szczególną ochronę Konwencja przewiduje dla rannych, chorych, kobiet ciężarnych i dzieci

• Osoba chroniona nie może działać na szkodę interesów państwa, pod którego władzą się znajduje

• Sposoby ochrony ludności stron walczących:

• Strefy bezpieczeństwa

• Strefy zneutralizowane

• Ewakuacja stref oblężonych lub otoczonych

• Ochrona szpitali cywilnych

• Wolność przewozu pomocy dla ludności

Konflikty zbrojne nie mające charakteru międzynarodowego.

Chodzi tu przede wszystkim o konflikty wewnętrzne, w których strona walcząca przeciwko władzom uważanym za legalne nie została uznana za stronę wojującą.

Zgodnie z art. 3 czterech Konwencji Genewskich z 1949 w konfliktach nie mających charakteru międzynarodowego powinno być stosowane chociaż minimum zasad ludzkości. Osoby nie biorące udziału w działaniach wojennych należy traktować w sposób humanitarny. Zakazane są m.in. zamachy na życie i nietykalność cielesną

Odpowiedzialność za zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko pokojowi i zbrodnie przeciwko ludzkości.

Zbrodnie wojenne, określone zostały w 1919 roku w traktacie wersalskim. Wszystko, co narusza prawa i zwyczaje wojenne (artykuł 228) a także bulwersujące międzynarodową moralność i powagę traktatów (artykuł 227). Szósty artykuł w Statucie Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze określa następujące rodzaje zbrodni wojennych:

• zbrodnia przeciwko pokojowi: planowanie, przygotowanie, rozpoczęcie i prowadzenie wojny napastniczej lub będącej pogwałceniem traktatów wojny, porozumień lub międzynarodowych umów oraz współuczestniczenie w którymkolwiek z wymienionych czynów

• pogwałcenie praw i zwyczajów wojny: obejmują m.in. morderstwa, nieludzkie traktowanie ludności zamieszkującej okupowane terytoria, deportacje (m.in. na roboty przymusowe), mordowanie i złe traktowanie jeńców wojennych, zabijanie zakładników, przywłaszczenie własności publicznej i prywatnej, burzenie miast, osiedli, wsi oraz wszelkie zniszczenia, nie usprawiedliwione koniecznością wojenną.

• zbrodnie przeciwko ludzkości: m.in: prześladowania, morderstwa, deportacje, eksterminacja i inne nieludzkie czyny, których celem jest zniszczenie całości lub części grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej.

W roku 1919 Komitet dla Spraw Odpowiedzialności (ścigał zbrodnie I wojny światowej) ustalił katalog zbrodni wojennych. W roku 1925 zakazano używania broni chemicznej i biologicznej w protokole genewskim.

Podczas II wojny światowej sprecyzowano zasady odpowiedzialności. Dokonała tego Komisja Narodów Zjednoczonych do Spraw Zbrodni Wojennych. Zatwierdzono je 8 sierpnia 1945 roku w Londynie, gdzie porozumiały się cztery mocarstwa koalicji antyhitlerowskiej. Te same kraje uchwaliły Statut Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze. W listopadzie 1946 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ zaleciło umieszczenie artykułu 6 Statutu do kodeksów krajowych. Rok później Polska ratyfikowała. Dzięki inicjatywie Polski 26 listopada 1968 roku w Konwencji ONZ wykluczono przedawnienie zbrodni wojennych.

Odpowiedzialność za zbrodnie wojenne ponoszą osoby indywidualne. Państwa powinny, w zgodzie ze swoim prawem krajowym, zapewnić postawienie przed sądem krajowym lub przekazanie do osądzenia przez sąd innego państwa lub międzynarodowy sąd karny, na przykład Międzynarodowy Trybunał Karny , domniemanych sprawców takich zbrodni. Ściganie zbrodni wojennych powinno być widoczne i w miarę możliwości odbywać się w państwie, w którym miały miejsce naruszenia.

---