1. POJĘCIE I PODSTAWOWE PROBLEMY MAKROEKONOMII. Makroekonomia - jest nauką, która zajmuje się badaniem sposobu działania gospodarki jako całości. Polityka makroekonomiczna ma za zadanie realizację celów, które są w czterech obszarach: 1) sfera produkcji (cele sfery produkcji - wzrost wydajności pracy i zwiększenie produkcji przez podnoszenie poziomu technologii) 2) strefa zatrudnienia (wyeliminowania bezrobocia, zwiększenie miejsc pracy i zapewnienie godziwego wynagrodzenia) 3) sfera cen (celem obszaru jest utrzymanie stałej siły nabywczej pieniądza, czyli utrzymywanie cen. Inflacja - ceny rosną, deflacja - ceny spadają / zjawiska negatywne z punktu widzenia gospodarki. Spadek cen charakteryzuje gospodarki w fazie recesji. Mniejsze ceny → spadek produkcji → spadek zatrudnienia→ spadek popytu → spadek cen i odwrotnie. Rozkręca się spirala - deflacja bardziej szkodliwa od inflacji. 4) sfera stosunków gospodarczych z zagranicą (cel - pomnażanie dochodu narodowego (koszty komperatywne), saldo handlu zagranicznego powinno być zrównoważone i dążyć do zera. Shz=Exp-lmp=0. Import zwiększa saldo ujemne, obecnie w Polsce 20 mi dol, najprostszym środkiem dewaluacja złotówki ale inwestorzy wycofali by kapitał spekulacyjny. Narzędzia polityki makroekonomicznej: 1) polityka fiskalna (polega na kontrolowaniu przychodów i wydatków państwa związana z budżetem, realizowana przez ministerstwo finansów. Budżet składa się podatków i wydatków bezpośrednich i docelowych od osób prawnych i fizycznych; pośrednie: VAT, opłaty skarbowe dywidendy z zysku przedsiębiorstwa państwowego, przychody z prywatyzacji, emisja obligacji skarbowych (niwelują deficyt budżetowy), podatki - obniżenie powoduje podwyższenie koniunktury gospodarczej i odwrotnie) 2) polityka monetarna (celem polityki pieniężnej jest kontrolowanie ilości pieniądz w obiegu - odpowiedzialny bank centralny (organ państwowy); za dużo pieniędzy- inflacja, za mało pieniędzy- jeszcze gorzej. Bank centralny w celu obiegu pieniądza stosuje następujące instrumenty: a) stopa kredytu redyskontowego (występuje przy redyskoncie weksli /weksel- zobowiązanie zapłaty określonej kwoty w określonym terminie), wystawienie weksla jest zobowiązaniem bezwzględnym- spłata nie podlega dyskusji. Redyskonto weksla polega na odkupieniu weksla handlowego od banku komercyjnego przez bank centralny wg stopy redyskontowej ogłoszonej przez bank centralny -stopa redyskontowa ma wpływ na stopy dyskontowe innych banków i co przez to idzie na oprocentowanie kredytów, stopa oprocentowania kredytów jest niewiele wyższa od stopy redyskontowej) b) stopa rezerw obowiązkowych (banki komercyjne są zobowiązane do utrzymywania określonych rezerw w banku centralnym. Jest to zabezpieczenie banku przed niewypłacalnością. Dla banku komercyjnych jest to czysta strata, gdyż te pieniądze są nisko lub nieoprocentowane. Od wysokości stopy rezerw obowiązkowych zależy współczynnik kreacji pieniądza banku) c) polityka otwartego rynku (polega na kupowaniu lub sprzedawaniu papierów wartościowych -wpływa na to wielkość (ilość) pieniędzy na rynku, celem tego jest zapewnienie stałości cen. Wpływa to na koniunkturę.) d) polityka kursu walutowego (ma bezpośredni wpływ na opłacalność eksportu i importu). 3) polityka dochodowa (rząd ma wpływ na wysokość dochodów - pośrednio wpływa na wielkość dochodów w przedsiębiorstwach prywatnych. Zwiększając dochody państwo przyczynia się do zwiększenia koniunktury /dochody obywateli/. Zbytni wzrost dochodów może doprowadzić do zwiększenia cen i co za tym idzie inflacji) 4) polityka oddziaływania na współpracę gospodarczą (handel zagraniczny) (np. integracja z UE, należymy do EFTA, CEFTA Środkowo Europejska Strefa Wolnego Handlu- Polska, Czechy, Słowacja, Bułgaria, Rumunia, aspirują: Litwa Łotwa, Ukraina. Porozumienie to ogranicza cła w ramach CEFTY. Prawie zniesiono cła na produkty przemysłowe, ale są to cła na produkty rolne). Manipulacja kursem walutowym - aby wystąpiła równowaga HZ, cła i różnego rodzaju opłaty zagraniczne. WTO -ma za zadanie wyeliminowanie ceł. Zasady WTO są bardziej liberalne niż UE. 2. PROBLEM AGREGACJI Zmienne występujące w modelach można podzielić na 2 grupy: a) w postaci zasobów - charakteryzują się tym, że przedstawiają pewne wartości ekonomiczne w danym momencie czasu (np. PKB na rok 2001, stan zapasów na dzień...) b) w postaci strumieni - wyrażają wartość pewnych wielkości ekonomicznych w określonym przedziale czasowym. Zasoby zmieniają się poprzez ruch strumieni (np. w przeciągu miesiąca produkcja wzrosła o..., wielkość produkcji, sprzedaż). Zmienne w postaci zasobów i zmienne w postaci strumieni trudno rozróżnić (np. pieniądz to zasób a wydatki to strumień). Jednym z najtrudniejszych problemów w gospodarce jest problem agregacji. Do tworzenia modeli musimy mieć „wspólny mianownik” dla różnych wielkości. Przechodzi się z jednostek fizycznych na wartościowe. Podstawą do wyrażenia wartości w jednostkach wartościowych jest wyrażenie pieniężne (ceny). W gospodarce występują zjawiska inflacyjne więc ceny nie zawsze są odbiciem wartości. Jednak dla pewnych celów porównanie w cenach bieżących jest potrzebne (w wartościach nominalnych). Dla badań naukowych i badania trendów w gospodarce nie możemy korzystać z wartości nominalnych tylko realnych. 3. METODY OBLICZANIA PKB: 1. Metoda sumowania produktów Sumowanie wartości produktów i usług wytworzonych w danej gospodarce w ciągu roku Obliczeniami tymi w Polsce zajmują się Główny Urząd Statystyczny i Wojewódzkie Urzędy Statystyczne Zebrane dane statystyczne dotyczące wartości wytworzonych produktów i usług najczęściej grupuje się wg działów gospodarki Przy obliczaniu PKB należy liczyć wyprodukowane produkty i usługi tylko jeden raz Sposoby uniknięcia wielokrotnego liczenia tych samych elementów: Sumowanie wartości tzw. dóbr finalnych Sumowanie tzw. wartości dodanej Dobra finalne to dobra (czyli produkty i usługi) nabywane przez ostatecznego użytkownika. W ich skład wchodzą produkty i dobra konsumpcyjne nabywane przez gospodarstwa domowe oraz produkty i usługi inwestycyjne (np. maszyny) nabywane przez przedsiębiorstwa. Charakterystyczną cechą dóbr inwestycyjnych jest to, że nie zużywają się w całości w jednym cyklu wytwórczym. Natomiast dobra, które są w całości zużywane przez przedsiębiorstwa przy wytwarzaniu innych produktów, noszą nazwę dóbr pośrednich. Wartość dodana to przyrost wartości dóbr będący rezultatem danego procesu produkcji. Oblicza się ją poprzez odjęcie od wartości dóbr wytwarzanych w danym przedsiebiorstwie sumy kosztów rzeczowych czynników produkcji zużytych przy wytwarzaniu tych dóbr. We współczesnym świecie praktycznie każde dobro przechodzi przez wiele stadiów produkcji w wielu przedsiebiorstwach zanim stanie się dobrem finalnym. We wszystkich tych stadiach dobro to przybiera na wartosci dzieki działalnosci poszczególnych przedsiębiorstw. 2. Metoda sumowania dochodów Polega na dodawaniu ww. dochodów, powstających w procesie wytwarzania produktów i usług w danym roku. Suma tych dochodów musi być równa ogólnej sumie wartości dodanej, bowiem wartość dodana składa się z dochodów otrzymywanych przez uczestników procesu produkcji PKB = Σ wartości dodanych = Σ dochodów czynników produkcji Należy uwzględniać jedynie te dochody, które powstają w związku z wytwarzaniem produktów i usług. (nie uwzględniamy podarunków jak i płatności transferowych) Płatności transferowe - emerytury, renty, różnego rodzaju zasiłki, stypendia i inne płatności z budżetu. Płatności te nie wiążą się z koniecznością świadczenia w zamian jakiejś usługi, nie są dochodami z tytułu udziału w procesie produkcji. 3. Metoda sumowania wydatków Sumowanie wydatków na dobra finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe. Wydatki te obejmują: Wydatki na dobra konsumpcyjne (czyli produkty i usługi) wytwarzane w kraju (Ck), Wydatki na krajowe dobra inwestycyjne (Ik), Wydatki rządowe na wytwarzane w kraju finalne produkty i usługi, z wyłączeniem płatności transferowych (Gk) Wydatki zagranicy na krajowe dobra eksportowane (Exk), więc: PKB = Ck + Ik + Gk + Exk Subskrypty k przy poszczególnych symbolach oznaczają, że bierzemy pod uwagę tylko wydatki na dobra krajowe (pomijamy produkty i usługi z importu) PKB = C + I + G + Ex - Im Gdy różnice pomiędzy eksportem i importem (tj. eksport netto) oznaczymy X: PKB = C + I + G + X Aby zapewnić identyczność wyników tego rachunku z rachunkiem PKB dokonanym metodą sumowaniem produktów i dochodów , musimy dokonać pewnych korekt związanych z podatkami pośrednimi i subsydiami. Podatki pośrednie- VAT, podatek akcyzowy; podatki te uszczuplają kwoty, jakie przedsiębiorstwa mogą przeznaczyć na nabywanie czynników produkcji. Dlatego musimy odjąć wielkość podatków pośrednich w rachunku PKB. Natomiast subsydia otrzymywane przez przedsiębiorstwa z budżetu państwa oznaczają zwiększenie przychodów przedsiębiorstw i w konsekwencji także wzrost wydatków na czynniki produkcji. Dlatego subsydia muszą być włączone przy obliczaniu PKB. PKB w cenach rynkowych jest miara produkcji krajowej w kategoriach cen płaconych przez ostatecznych odbiorców, a więc włączających podatki pośrednie PKB w cenach rynk. = C + I + G + X = Ck + Ik + Gk + Exk PKB w cenach czynników produkcji jest miarą produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich i uwzględnieniem subsydiów PKB w cenach czynników produkcji = PKB w cenach rynkowych - podatki pośrednie + subsydia = Σ dochodów czynników produkcji PKB mierzy wartość produkcji wytworzonej w gospodarce w ciągu roku. Przeważająca część produkcji powstaje w istocie przy zastosowaniu krajowych czynników produkcji, ale funkcjonują również przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego. Produkcja tych przedsiębiorstw jest wliczana do polskiego PKB. Jednakże zyski tych przedsiębiorstw należą częściowo do współwłaścicieli zagranicznych i mogą odpływać za granicę. Również cudzoziemcy pracujący w Polsce mogą dokonywać transfery swoich dochodów zagranice. PNB jest miara łąćznych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą. Dochody te to nadwyżka napływu dochodów z tytułu świadczenia usług czynników produkcji za granicą nad odpływem dochodów powstałych w wyniku świadczenia przez cudzoziemców usług czynników produkcji w kraju. PNB cz. prod. = PKB cz. prod. + dochody netto z tytułu własności za granicą Amortyzacja- odzwierciedla równowartość zużycia się zasobu kapitału w danym okresie; część łącznych inwestycji (tzw inwestycji brutto) musi być przeznaczona na odtworzenie zużytego zasobu kapitału w rozmiarach odpowiadających amortyzacji. Pozostałą część inwestycji (tzw. inwestycje netto) można wykorzystać na powiększenie istniejącego zasobu kapitału. Zatem: I netto = I brutto - amortyzacja Zarówno PKB jak i PNB są miarami produkcji uwzględniającymi inwestycje brutto. Miarą produkcji uwzględniającą inwestycje netto jest produkt narodowy netto (PNN), nazywany dochodem narodowym, który oznaczany jest zwykle symbolem Y. Jest różnicą między PNB, a amortyzacją. PNN cz. prod. = dochód narodowy (Y) = = PNB cz. prod. - amortyzacja Kategoria PNB w cenach czynników produkcji odzwierciedla wielkość łącznych dochodów powstających w procesie produkcji. Gdy odejmiemy od niej wartość amortyzacji, podatki bezpośrednie płacone przez przedsiębiorstwa oraz zyski niepodzielone (tj. część zysków przeznaczonych na rozwój przedsiębiorstw, a nie do podziału między akcjonariuszy), otrzymamy łączną wartość dochodów osobistych uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe w przedsiębiorstwach. Dochody osobiste pomniejszone o podatki bezpośrednie płacone przez gospodarstwa domowe i powiększone o otrzymywane płatności transferowe (np. emerytury, zasiłki) określamy mianem rozporządzalnych dochodów osobistych (RDO). Ich wielkość informuje o tym, ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i oszczędności. 4. Zarys głównych stanowisk teoretycznych Produkcja potencjalna- produkcja, którą można by wytworzyć w gospodarce, gdyby racjonalnie wykorzystać wszystkie czynniki produkcji, tj. zasoby pracy, kapitału ziemi. Rozmiary produkcji potencjalnej zależą od wielkości zasobów czynników produkcji występujących w gospodarce oraz od efektywności ich wykorzystania; warunkiem wzrostu tej produkcji jest wzrost wspomnianych zasobów oraz poprawa efektywności ich wykorzystania Produkcja faktyczna- produkcja rzeczywiście wytwarzana w gospodarce. W gospodarce rynkowej, w której produkty wytwarzają przedsiębiorstwa nastawione na zysk, jej poziom wyznaczony jest przez możliwości opłacalnej sprzedaży. Przy odpowiednio wysokim popycie na towary produkcja faktyczna może osiagnąć poziom produkcji potencjalnej, co oznacza pełne wykorzystanie czynników produkcji. Agregatowy popyt- łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się zakupić w danych warunkach (a.p. jest malejącą funkcją ogólnego poziomu cen i rosnącą funkcją dochodów ludności) Agregatowy popyt zależy przede wszystkim od dwóch czynników: Ogólnego poziomu cen towarów Od wysokości dochodów ludności (jako wskaźnik tych dochodów można przyjąć dochód narodowy na 1 mieszkańca) Agregatowa podaż- łączna ilość towarów, jaką producenci decydują się wytworzyć w danych warunkach i dostarczyć na rynek. Termin „w danych warunkach” należy rozumieć jako dane czynniki determinujące agragatowy popyt i agregatową podaż. ( a.p. jest rosnącą funkcją ogólnego poziomu cen i malejącą funkcją kosztów produkcji) Agregatowa podaż zależy przede wszystkim od trzech czynników: Zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania (Wyznaczają max rozmiary a.p., odpowiadające poziomowi produkcji potencjalnej; im ↑ są zasoby oraz efektywność ich wykorzystania, tym ↑ są max rozmiary agregatowej podaży) Ogólnego poziomu cen towarów Kosztów produkcji ponoszonych przy wytwarzaniu towarów ( ↑ opłacalności produkcji /związany ze spadkiem kosztów produkcji/ powoduje ↑ a.p. ) Faktyczne rozmiary produkcji (dochodu narodowego) ustalaja się w wyniku wzajemnego oddziaływania agrgatowego poytu i agregatowej podaży. Krzywa agregatowego popytu ukazuje zależność agregatowego popytu od ogólnego poziomu cen towarów (zakładamy, że pozostałe czynniki determinujące a.p. są niezmienne). Krzywa ta określa łączne ilości towarów, jakie nabywcy decydują się zakupić przy poszczególnych poziomach ich cen; krzywa ta opada- przy niższych poziomach cen wielkości agregatowego popytu są wyższe (APp) Krzywa agrgatowej podaży- określa zależność agrgatowej podaży od ogólnego poziomu cen (przy założeniu niezmienności pozostałych determinantów agragatowej podaży). Krzywa ta określa łączne ilości towarów, jakie producenci decydują się wytworzyć i dostarczyć na rynek przy różnych poziomach cen; Kształt krzywej a. podaży wywołuje dosyć ostre spory w teorii ekonomii; wyróżniamy dwa krańcowe stanowiska: Ekstremalne neoklasyczne, zakładające pionową krzywą a. podaży; kształt ten wynika z neoklasycznego przekonania o doskonałej gietkości cen i dużej skuteczności działania mechanizmów rynkowych; dzięki giętkim cenom i skutecznym mechanizmom rynkowym stany nierównowagi na rynkach czynników produkcjii na rynku towarowym są szybko likwidowane i w rezultacie fakt. prod. ustala się na poziomie odpowiad. pełnemu wykorzyst. czynników produkcji; zmiany a. popytu powod. zmiany poziomu cen; zmiana rozmairów prod. wymaga zmiany zasobów czynników produkcji lub zmiany efektywnosci ich wykorzystania Ekstremalne keynesistowskie, zakładające poziomy przebieg krzywej w typowej sytuacji gospodarczej; odrzucają przekonanie o doskonałej giętkości cen i dużej skuteczności mechanizmów rynkowych Według stanowiska keynesistowskiego, faktyczny dochód narodowy zdeterminowany jest przez wielkośc agregatowego popytu na towary=PODEJŚCIE POPYTOWE Kompromisowe- krzywa ma kształt zgodny z krzywą Apd (krzywa p. jest dosyć płaska aż do osiągnięcia poziomu prod. potencjalnej- w warunkach niepełn.wykorzyst. czynników wytwórczych prod. jest wysoce elastyczna względem popytu); wzrost popytu na towary powoduje wzrost cen towarów, natomiast produkcja wzrasta w niewielkim stopniu Zgodnie ze stanowiskiem neoklasycznym, faktyczny dochód narodowy określony jest przez zasoby czynników produkcji i efektywność ich wykorzystania = PODEJŚCIE PODAŻOWE-gdyż determinantów dochodu narodowego upatruje się w czynnikach określających maksymalne rozmiary podaży; w podejściu tym opisywana jest gospodarka w warunkach pełnego wykorzystania czynników produkcji; akcentuje się tu analizy długookresowe Według stanowiska keynesistowskiego, faktyczny dochód narodowy zdeterminowany jest przez wielkośc agregatowego popytu na towary =PODEJŚCIE POPYTOWE- ze względu na akcentowanie popytowych determinantów dochodu narodowego; gospodarka w warunkach niepełnego wykorzystania czynników produkcji; akcentuje się tu analizy krótkookresowe

---