Podstawowe pojęcia makroekonomii
Cele i narzędzia makroekonomii
Cele |
Narzędzia |
Produkcja wysoki poziom i szybki wzrost Bezrobocie wysoki poziom zatrudnienia przy niskim przymusowym bezrobociu Stabilność poziomu cen |
Polityka pieniężna kontrola podaży pieniądza wpływająca na stopy procentowe Polityka fiskalna wydatki państwowe opodatkowanie |
Mierzenie sukcesu gospodarczego
Oceniając wyniki makroekonomiczne ekonomiści analizują produkt krajowy brutto, stopę bezrobocia oraz inflację.
Produkcja. PKB jest miernikiem wartości rynkowej wszystkich dóbr końcowych i usług wytworzonych w kraju w ciągu roku. PKB nominalny wyrażany jest w bieżących cenach rynkowych, natomiast realny PKB w cenach stałych albo niezmiennych.
Długookresowy trend stałego wzrostu realnego PKB i rosnącego poziomu życia jest określany mianem wzrostu gospodarczego.
Potencjalny PKB - maksymalna wielkość produkcji, którą gospodarka może wytworzyć przy zachowaniu rozsądnego stopnia stabilności cen. Kiedy gospodarka działa na tym poziomie bezrobocie jest niskie, a produkcja wysoka. Jest wyznaczany przez potencjał wytwórczy (zależny od dostępnych nakładów oraz od technicznej sprawności gospodarki). Potencjalny PKB wykazuje na ogół powolny, regularny wzrost. Natomiast realny PKB podlega rozległym wahaniom cyklicznym. Reakcja na politykę gospodarczą (finansowej, fiskalnej) PKB potencjalnego i realnego następuje w różnym czasie. Szybkie zmiany ujawniają się w PKB realnym, natomiast w PKB potencjalnym widać je po latach.
Recesja - faza spadku aktywności gospodarczej, w której spadek realnego produktu trwa rok lub dwa, a luka pomiędzy PKB faktycznym i potencjalnym jest niewielka.
Depresja - spadek produktu jest długotrwały, przy większej różnicy pomiędzy poziomem rzeczywistym i potencjalnym.
Wysokie zatrudnienie, niskie bezrobocie.
Stopa bezrobocia - odsetek siły roboczej pozostający bez pracy. Siła robocza - wszystkie osoby zatrudnione oraz te osoby bezrobotne, które poszukuję pracy.
Bezrobocie wzrasta w okresach recesji i spada w fazach ekspansji. (Kiedy produkt spada, spada również popyt na pracę, a stopa bezrobocia wzrasta).
Stabilne ceny.
CPI (Costumer Price Index) - wskaźnik cen towarów konsumpcyjnych - najbardziej rozpowszechniony miernik ogólnego poziomu cen. Mierzy koszty stałego koszyka dóbr nabywanych przez przeciętnego konsumenta.
Stopa inflacji - oznacza tempo wzrostu lub spadku poziomu cen z roku na rok.
Deflacja - stopa inflacji jest ujemna.
Narzędzia polityki makroekonomicznej
Polityka fiskalna. Oznacza wykorzystanie podatków i wydatków państwowych. Wydatki państwowe mają dwie formy - zakupy państwowe (wydatki na zakup dóbr i usług - czołgów, budowa dróg, pensje sędziów, itd.) oraz płatności transferowe. Podatki wpływają na dochody społeczeństwa oraz na ceny towarów i czynników produkcji.
Polityka pieniężna. Manipulując podażą pieniądza, można wywierać wpływ na stopy procentowe, ceny akcji, ceny domów i mieszkań, kurs walutowy. Ograniczenie podaży pieniądza prowadzi do wzrostu stóp procentowych i spadku inwestycji, co z kolei pociąga za sobą spadek PKB i niższą inflację.
Powiązania z zagranicą
Każdy kraj uważnie obserwuje swoje strumienie handlu zagranicznego. Szczególnie ważnym wskaźnikiem jest export netto, który jest różnicą między wartością eksportu i wartością importu. Handel zagraniczny sprzyja wzrostowi efektywności i wspiera wzrost gospodarczy. Służy poprawie poziomu życia. Wyraża się w dwóch aspektach handlu międzynarodowego - polityce handlowej i zarządzaniu finansami międzynarodowymi.
Polityka handlowa składa się z ceł, kontyngentów i innych regulacji ograniczających lub sprzyjających importowi i eksportowi.
Zarządzanie finansami międzynarodowymi - ustala kurs waluty kraju - czyli cenę waluty wyrażoną w walutach innych krajów. Istnieją różne systemy regulacji rynku walutowego (kurs walutowy określany wyłącznie przez podaż i popyt; ustalanie stałego kursu walutowego).
Łączna podaż i łączny popyt
Zmienne egzogeniczne (zmienne zewnętrzne) - zmienne wpływające na stan gospodarki, usytuowane poza nią. Wpływają na poziom aktywności gospodarczej, jednakże same wpływowi gospodarki nie podlegają (wojny, rewolucje, przyrost ludności, itp.).
Zmienne indukowane (zmienne endogeniczne) - zmienne określane w obrębie systemu makroekonomicznego, takie jak produkt narodowy, zatrudnienie i bezrobocie oraz poziom cen.
Łączna podaż (AS - aggregate supply) oznacza całkowitą ilość dóbr i usług, którą krajowe jednostki gospodarcze są gotowe wytworzyć i sprzedać w danym okresie. Zależy od poziomu cen, potencjału wytwórczego gospodarki, a także od poziomu kosztów.
Łączny popyt (AD - aggregate demand) odnosi się do całkowitej kwoty, jaką różne sektory gospodarki gotowe będą wydać w danym okresie. Jest sumą wydatków konsumentów, przedsiębiorstw i organów władzy i zależy od poziomu cen, a także od polityki pieniężnej, fiskalnej i innych czynników.
Stosując aparat AS-AD obserwujemy, jak ekspansja pieniężna prowadzi do wzrostu cen i wyższej produkcji. Możemy zaobserwować dlaczego wzrost efektywności może prowadzić do wyższej produkcji i niższego ogólnego poziomu cen.
Krzywa łącznego popytu informuje ile wszystkie podmioty gospodarki mogą kupić przy różnym łącznym poziomie cen (przy zachowaniu niezmienionych innych czynników wpływających na łączny popyt).
Krzywa łącznej podaży przedstawia ilość dóbr i usług, które przedsiębiorstwa są gotowe wyprodukować przy każdorazowym poziomie cen (przy niezmienionych innych czynnikach wyznaczających łączną podaż).
Równowaga makroekonomiczna oznacza, że chcemy znaleźć realny PKB i ogólny poziom cen, przy którym zadowoleni będą zarówno nabywcy, jak i sprzedawcy.
Historia makroekonomiczna: 1900 - 1996
Wysoka koniunktura czasu wojny. Gospodarka amerykańska, początek lat sześćdziesiątych (po licznych recesjach), John Kennedy objął prezydenturę. Były to czasy, kiedy do Waszyngtonu dotarło podejście keynesowskie. Zaczęto prowadzić politykę nakręcania koniunktury. Wprowadzono środki pobudzania gospodarki, takie jak głębokie cięcia w podatku od dochodów osobistych i dochodów przedsiębiorstw w 1963 i 1964. PKB wrastał w latach sześćdziesiątych o 4% rocznie, bezrobocie spadło, a ceny pozostawały stabilne. Sytuacja zmieniła się pod wpływem wojny w Wietnamie. Wydatki wojskowe wzrosły w latach 1965-68 o 55%, zapowiadał się boom na wielką skalę. Jednak prezydent Johnson wahał się z podjęciem kroków mających jemu zapobiec. Podwyżki podatków i cięcia w wydatkach na cele cywilne zastosowano dopiero w 1968 - zbyt późno, by zapobiec przegrzaniu gospodarki. System Rezerwy Federalnej szybko zwiększał ilość pieniądza i ustalał niskie stopy procentowe, co sprzyjało ekspansji. W latach 1966-70 gospodarka funkcjonowała znacznie powyżej swojego produktu potencjalnego. Bezrobocie utrzymywało się na niskim stopniu, wykorzystanie moc wytwórczych było na wysokim stopniu, co przyczyniło się do wzrostu inflacji. Zapoczątkowało to „erę inflacji” trwającą od 1966-81.
Wstrząsy podażowe i stagflacja. Wstrząs podażowy jest to nagła zmiana po stronie kosztów lub wydajności, która powoduje gwałtowne przesunięcie łącznej podaży. Szczególnie okrutnym rokiem był 1973 pod względem nieurodzajów, zmian kierunków prądów oceanicznych, zamętu na rynku walutowym, gigantycznej spekulacji na światowych rynkach surowców oraz wojny na Bliskim Wschodzie, która doprowadziła do czterokrotnego wzrostu cen ropy naftowej.
Ceny surowców i paliw wzrosły w latach 1972-73 silniej niż od czasu zakończenia II wojny światowej, po wstrząsie podażowym nastąpił ostry skok inflacji. Potem Stany Zjednoczone weszły w okres stagflacji, co doprowadziło do spadku produkcji realnej.
Trudny pieniądz, 1979-82. Mimo, iż gospodarka ochłonęła po wstrząsie podażowym z '72 roku, to niepokoje na Bliskim Wschodzie doprowadziła do kolejnego szoku naftowego, kiedy rewolucja irańska spowodowała ponad czterokrotny wzrost cen ropy w ciągu roku. Nastąpił dramatyczny wzrost inflacji, sięgający 12% rocznie w latach 1978-80. W reakcji na taki bieg wydarzeń, Paul Volcker (prezes zarządu Systemu Rezerwy Federalnej) przepisał mocne lekarstwo, czyli właśnie politykę trudnego pieniądza. W 1979 i 1980 roku nastąpił ostry wzrost stóp procentowych, spadek kursów akcji, a uzyskanie kredytu stało się trudne. Polityka ta zahamowała wydatki konsumentów i przedsiębiorstw. Nastąpił gwałtowny spadek budownictwa mieszkaniowego, zakupu samochodów, inwestycji przedsiębiorstw i eksportu netto. Spadek łącznego popytu spowodował do końca `82r. spadek produkcji o prawie 10% poniżej poziomu potencjalnego oraz wzrost stopy bezrobocia z poniżej 6% w 1979 do ponad 10% na koniec 1982. Inflacja z poziomu 12% rocznie w okresie 1978-80 spadła do 4% w okresie 1983-88.
Opracowanie podręczników - ogólne spojrzenie na makroekonomię |
P. Samuelson, W. Nordhaus |
1/3