Pieniądz i stopy procentowe

Pieniądz jest pożądany nie ze względu na swoją wartość, lecz ze względu na rzeczy, które można za niego kupić.

Stopy procentowe: cena pieniądza

Stopa procentowa jest sumą odsetek płaconą na jednostkę czasu, wyrażoną jako procent pożyczonej sumy. Koszt pożyczenia pieniędzy, mierzony w dolarach na rok od pożyczonego dolara, jest stopą procentową.

Zależności pomiędzy rodzajem pożyczki a wysokością stopy procentowej:

1. kryterium: termin spłaty

długoterminowe papiery wartościowe mają wyższą stopę procentową niż papiery krótkoterminowe, gdyż pożyczkodawcy godzą się poświęcić szybki dostęp do swych funduszy tylko wtedy, gdy mogą zwiększyć swoje dochody.

2. kryterium: ryzyko

inwestorzy, którzy inwestują w wysoce ryzykowne przedsięwzięcia, wymagają premii.

3. kryterium: płynność

aktywa lub pożyczki niezbywalne wymagają zwykle o wiele wyższych stóp procentowych niż aktywa płynne, pozbawione ryzyka.

Realne a nominalne stopy procentowe

Nominalna stopa procentowa (pieniężna, procentowa) mierzy roczny przychód w dolarach, przypadający na jednego zainwestowanego dolara. Jest stopą procentową od pieniądza w kategoriach pieniądza.

Realna stopa procentowa mierzy ilość dóbr, które dostaniemy jutro za dobra, których wyrzekliśmy się dzisiaj. Uzyskiwana w wyniku korygowania nominalnej stopy procentowej przez zastosowanie stopy inflacyjnej.

W okresach inflacji musimy stosować realne stopy procentowe, a nie stopy nominalne, obliczać przychód z inwestycji w kategoriach dóbr uzyskanych w stosunku do dóbr zainwestowanych.

Ceteris paribus, ilość pożądanego pieniądza spada, gdy stopy procentowe rosną.

Bankowość oraz podaż pieniądza

Gotówka jest emitowana przez banki centralne (NBP, Fed), a banki komercyjne generują resztę pieniądza -depozyty czekowe. Jednak to bank centralny kontroluje całkowitą ilość pieniądza.

Instytucje finansowe przenoszą środki pieniężne od pożyczkodawców do pożyczkobiorców. W ten sposób kreują aktywa finansowe (takie jak rachunki czekowe i oszczędnościowe). Z makroekonomicznego punktu widzenia najważniejszym rodzajem aktywów jest pieniądz bankowy (rachunki czekowe), dostarczany głównie przez banki komercyjne.

Rezerwy - aktywa, które przechowują banki w formie gotówki do dyspozycji lub w formie funduszy zdeponowanych przez dany bank w banku centralnym

System bankowy o stuprocentowej rezerwie nie ma wpływu na pieniądz i na makroekonomię, gdyż nie ma wpływu na podaż pieniądza.

Banki utrzymujące rezerwy częściowe mogą przekształcić każdy dolar rezerw w kilka dolarów depozytów.

Proces kreacji depozytów

1. Bank centralny określa ilość rezerw systemu bankowego.

2. Wielokrotna ekspansja depozytów bankowych - system bankowy przekształca rezerwy w większą ilość pieniądza bankowego. Waluta plus ten pieniądz bankowy tworzą podaż pieniądza M1.

Załóżmy, że wymagane rezerwy wynoszą 10%. Pani Kowalska lokuje w banku X1 1000zł. Z tej kwoty bank musi odłożyć 10% na rezerwy (czyli 100zł). Resztę (900zł) bank wypożyczy lub zainwestuje (np. zakupi obligacje Skarbu Państwa). Osoba, która pożyczyła te 900zł deponuje je na rachunku w banku X2. Teraz ten bank musi odłożyć 10% z tej kwoty na rezerwy, resztę może wypożyczyć lub zainwestować.

Mnożnik podaży pieniądza - 1/wskaźnik wymaganych rezerw. Jest stosunkiem nowych depozytów czekowych do przyrostu rezerw. Założenia: banki utrzymują rezerwy na poziomie stopy rezerw obowiązkowych, uzyskane kredyty w całości przekształcane są w depozyty bankowe.

Bankowość centralna

Instrumenty polityki monetarnej:

1. Operacje otwartego rynku - kupowanie lub sprzedaż państwowych papierów wartościowych w celu wywarcia wpływu na poziom rezerw.

2. Polityka stopy dyskontowej - ustalanie stopy procentowej, po której banki komercyjne i inne instytucje przechowujące depozyty mogą pożyczać rezerwy z regionalnego banku Rezerwy Federalnej.

3. Polityka określania rezerw obowiązkowych - ustalanie i zmienianie wskaźnika rezerw obowiązkowych dotyczących depozytów w odniesieniu do banków i innych instytucji finansowych.

Wpływ pieniądza na produkcję i ceny

Mechanizm transmisji pieniądza

Założenie do omawianej sytuacji: zbyt wysoka inflacja, Fed chce spowolnić gospodarkę

1. Aby rozpocząć proces, Fed czyni kroki w celu zmniejszenia rezerw bankowych. Sprzedaje papiery wartościowe na otwartym rynku. Nabywcy kupują obligacje wypisując czeki na rzecz Fed z rachunków w bankach komercyjnych. Banki wypłacają czeki, zmniejszając swoje salda w bilansie Rezerwy Federalnej. (zmniejsza się wartość państwowych papierów wartościowych po stronie aktywów oraz wartość rezerw bankowych po stronie pasywów)

2. Każdorazowe zmniejszenie rezerw bankowych o jednego dolara wywołuje wielokrotne zmniejszenie depozytów czekowych, co redukuje podaż pieniądza.

3. Zmniejszenie podaży pieniądza będzie się przyczyniać do wzrostu stóp procentowych i usztywnienia warunków udzielania kredytu. Dostępna dla społeczeństwa suma kredytu również spadnie.

4. Przy wyższych stopach procentowych i mniejszym majątku wydatki wrażliwe na stopy procentowe - a zwłaszcza inwestycje - będą mieć tendencję spadkową. W gospodarce otwartej na handel międzynarodowy wyższe stopy procentowe może podnieść kurs dolara i obniżyć eksport netto.

5. W końcu nacisk sztywnego pieniądza, zmniejszając łączny popyt, przyczyni się do zmniejszenia dochodu, produkcji, liczby miejsc pracy oraz inflacji.

Na rynek pieniężny wpływ wywiera kombinacja (1) odczuwanej przez ogół chęci posiadania pieniędzy i (2) polityki pieniężnej Fed. Ich interakcja określa rynkową stopę procentową, r. Sztywniejsza polityka pieniężna przesuwa krzywą podaży pieniądza w lewo, podnosząc rynkowe stopy procentowe. Zwiększenie produktu krajowego lub podniesienie poziomu cen przesuwa krzywą popytu na pieniądz w prawo i podnosi stopy procentowe. Łatwiejszy pieniądz lub spadek popytu na pieniądz dają efekt przeciwstawny.

Efekty monetarne w długim okresie

Zmiany podaży pieniądza w długim okresie będą wywierać wpływ głównie na poziom cen, przy niewielkim lub żadnym wpływie na produkt realny. Krzywa podaży zmierza do tego, żeby być krzywą pionową lub prawie pionową w długim okresie, gdy płace i ceny dostosowują się. Gdy ceny i płace stają się w długim okresie bardziej giętkie, zmiany podaży pieniądza mają tendencję do wywierania większego wpływu na ceny, a mniejszego na produkt.

Robert J. Gordon twierdził, że w krótkim okresie „zmiany nominalnego PKB były podzielone konsekwentnie - dwie trzecie przybierały formę zmian produktu, a pozostała jedna trzecia formę zmian cen.”

Istota i funkcje pieniądza

Pieniądz - powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonywana jest wymiana produktów i usług.

Funkcje pieniądza:

1. środka wymiany (cyrkulacji)

2. jednostki obrachunkowej (miernika wartości produktów i usług)

3. środka płatniczego (realizacji odroczonych płatności)

4. środka przechowywania bogactwa (środka tezauryzacji) - aby mógł pełnić tę funkcję, musi mieć stabilną siłę nabywczą.

Warunki, jakie pieniądz musi spełnić, aby mógł być wykorzystywany jako środek wymiany:

1. musi być powszechnie akceptowany, tzn. sprzedawcy dóbr muszą być przekonani, że za otrzymane pieniądze będą mogli nabyć inne towary

2. musi być łatwo przenośny, nie mogą być ciężkie i duże objętościowo, nawet te o dużej wartości

3. musi być łatwo podzielny na mniejsze jednostki, aby dokonywanie zarówno małych jak i dużych transakcji odbywało się bez zakłóceń

4. musi być trudny do podrobienia, w przeciwnym razie nie budziłby zaufania i szybko straciłby warność.

Pieniądz papierowy jest to znak wartości niewymienialny na złoto i nie mający wartości substancjonalnej. Jest on symbolem wartości, któremu państwo nadało kurs przymusowy, właściwość środka cyrkulacji i środka płatniczego oraz przywilej płacenia nim podatków i świadczeń na rzecz skarbu państwa przez obywateli.

Zasoby pieniądza

W rozważaniach teoretycznych ekonomiści przez pieniądz rozumieją najczęściej gotówkę oraz salda na rachunkach w bankach na żądanie (np. a vista w Polsce, na rachunkach czekowych w Stanach Zjednoczonych). W każdym kraju istnieją szersze definicje pieniądza, obejmujące rozmaite składniki aktywów finansowych, czyli przyjmujące różne miary ilościowe zasobów pieniądza. W zależności od tego, jakie agregaty pieniężne rozumiemy przez pieniądz, możemy mieć różne definicje podaży pieniądza i popytu na pieniądz.

W Polsce od marca 2002r. istnieją 4 agregaty pieniężne: M0, M1, M2, M3. Oto krótka ich charakterystyka:

1. M0 - baza monetarna - obejmuje gotówkę w obiegu, gotówkę w kasach banków i rezerwy. Jest podstawą kreowania przez system bankowy wkładów na żądanie i zwiększania podaży pieniądza w gospodarce.

2. M1 - pieniądz transakcyjny - obejmuje gotówkę w obiegu oraz depozyty bieżące (rachunki a vista).

3. M2 - jest to gotówka w obiegu, depozyty bieżące oraz lokaty z terminem zapadalności do 2 lat włącznie.

4. M3 - gotówka w obiegu, depozyty bieżące, lokaty do 2 lat włącznie, dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2 lat włącznie oraz operacje z przyrzeczeniem odkupu.

Koszt posiadania pieniądza

Przechowywanie bogactwa w formie pieniądza kosztuje. Przy obliczaniu kosztu trzeba wziąć pod uwagę straty wynikające z utraconych dochodów, jakie się wiążą z alternatywnymi formami przechowywania bogactwa (np. w formie obligacji państwowych, dzieła sztuki, biżuteria).

Jeżeli przechowujemy pieniądz w postaci gotówki („w skarpecie”), to najprostszą alternatywą są obligacje państwowe. Nominalna stopa oprocentowania obligacji (r) mówi, w jakim tempie rośnie przechowywane w obligacjach bogactwo. W warunkach inflacji trzeba brać realną stopę oprocentowania obligacji, czyli stopę nominalną pomniejszoną o stopę inflacji (π_O) = r - π_O. Teraz ona wyraża wzrost dochodów z tytułu posiadania obligacji.

Koszt posiadania pieniądza równy jest nominalnej stopie procentowej.

Popyt na pieniądz i podaż pieniądza

Popyt na pieniądz jest to ilość pieniądza, na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospodarcze.

Podaż pieniądza jest to ilość pieniądza wprowadzanego do obiegu.

Czynniki determinujące popyt na pieniądz

Równanie wymiany Irwinga Fishera:

Qm * Vm = P * Qtr

Gdzie:

Qm - ilość pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym;

Vm - szybkość obiegu pieniądza [wskazuje na to, ile razy jedna jednostka pieniężna została w danym okresie użyta przy zawieraniu transakcji]

P - przeciętny poziom cen i usług

Qtr - liczba transakcji zawartych w danym okresie.

Wg Fishera, realne wielkości ekonomiczne zmieniają się wyłącznie wskutek zmian innych wielkości realnych i nie zależą od czynników czysto pieniężnych. Zgodnie z tym twierdzeniem podaż pieniądza nie ma np. wpływu na realną produkcję i realną stopę procentową. Taka właściwość znana jest w ekonomii jako neutralność pieniądza.

Można założyć, że podaż pieniądza jest określana przez bank centralny, liczba transakcji w danym, krótkim okresie, jest stała oraz szybkość obiegu pieniądza jest również stała. W takim wypadku przeciętny poziom cen w gospodarce jest proporcjonalny do nominalnego zasobu pieniądza w obiegu. Zmiany ilości pieniądza wywołują zmiany poziomu cen. Gdy podaż pieniądza wzrośnie, podmioty gospodarcze będą chciały pozbyć nadmiaru pieniądza. W warunkach pełnego zatrudnienia, przy stałej liczbie zawieranych transakcji spowoduje to wzrost poziomu cen. W wyniku wzrostu cen rośnie wartość zawieranych transakcji i popyt na pieniądz w ujęciu nominalnym.

J. M. Keynes wyodrębnił trzy rodzaje motywów zgłaszania popytu na pieniądz (odpowiednio 3 rodzaje popytu):

1. Motyw/popyt transakcyjny - wiąże się z posiadaniem pieniędzy w celu realizacji przewidywanych zakupów produktów i usług. (funkcja środka cyrkulacji). Zależy bezpośrednio od dochodu narodowego w wyrażeniu nominalnym.

2. Motyw/popyt przezornościowy - wiąże się z posiadaniem pieniądza w celu realizacji nieoczekiwanych zakupów produktów i usług. (funkcja środka płatniczego). Również zależy od poziomu dochodu. Zależy również od wielkości stóp procentowych (gdy te rosną, popyt przezornościowy maleje).

3. Motyw/popyt spekulacyjny - wiąże się z posiadaniem pieniądza w nadziei na przyszłe dochody wynikające ze spadku cen alternatywnych w stosunku do pieniądza aktywów. (funkcja środka przechowania bogactwa). Zależy od stóp procentowych. Cena obligacji zmienia się w odwrotnym kierunku niż rynkowa stopa procentowa. Występuje odwrotna zależność między stopą procentową a spekulacyjnym popytem na pieniądz. Wzrost stopy oprocentowania obligacji oznacza, że warto je kupować. Trzymany dla celów spekulacyjnych pieniądz przeznaczany jest na zakup obligacji. Rośnie więc popyt na obligacje, a maleje na pieniądz.

Preferencja płynności - skłonność do utrzymywania aktywów w formie płynnej (do zamiany ich na pieniądz).

Neoilościowa teoria pieniądza M. Friedmana - zwrócona została uwaga na takie czynniki mające wpływ na popyt na pieniądz, jak (1) całkowite bogactwo, jakim ludzie dysponują, włącznie z zasobami kapitału ludzkiego (im większe bogactwo, tym większy popyt), oraz (2) oczekiwanie stopy zwrotu od różnych form aktywów - im wyższe stopy zwrotu, tym mniejszy popyt na pieniądz.

Realny popyt na pieniądz to inaczej popyt na realne zasoby pieniądza, czyli zasoby nominalne odniesione do średniego poziomu cen.

Nominalny popyt na pieniądz rośnie proporcjonalnie do wzrostu cen i realnego dochodu narodowego, natomiast maleje, gdy rośnie stopa procentowa.

Realny popyt na pieniądz nie zależy od wzrostu cen, natomiast zależy od realnego dochodu narodowego, nominalnej stopy procentowej oraz kosztu zamiany różnych aktywów na pieniądz.

Powstanie i funkcje banków

Funkcje banków

Banki handlowe (komercyjne) łączą dwie funkcje, które wcześniej były traktowane oddzielnie - udzielanie pożyczek i przyjmowanie depozytów.

Bilety bankowe (banknoty) - zaświadczenie depozytowe zawierające zobowiązanie banku do wypłaty na żądanie określonej ilości złota lub złotych monet, złożonych przedtem w depozyt.

Banknoty przekształciły się w pieniądz papierowy na skutek odchodzenia od wymienialności banknotów na złoto i srebro.

Podstawowe funkcje banków:

1. przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych (depozytów) w zamian za odsetki,

2. świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatniczego,

3. udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych,

4. kreacja pieniądza.

Wkłady długoterminowe są oprocentowane wyżej niż krótkoterminowe lub a vista, gdyż dają bankom większą swobodę dysponowania depozytami, a ponadto są formą rekompensaty za wyrzeczenie się dysponowania gotówką przez osoby posiadające oszczędności.

Kreacja pieniądza

Stopa rezerw obowiązkowych - minimalny stosunek rezerw gotówkowych do wkładów w bankach komercyjnych.

Współczynnik kreacji depozytów przez banki będzie wyższy od wynikającego z mnożnika podaży pieniądza. Wpływają na to dwa czynniki:

1. stopa rezerw bankowych utrzymywanych przez banki komercyjne jest wyższa od stopy rezerw obowiązkowych - w takim wypadku możliwość kreacji pieniądza obniża się,

2. udzielane przez banki kredyty nie są w całości przekształcane w depozyty bankowe; tylko część uzyskanych kredytów wraca do systemu bankowego - ma miejsce ubytek gotówki z systemu bankowego.

Mnożnik pieniężny

M - podaż pieniądza (suma gotówki w obiegu oraz wkładów na żądanie - agregat M1)

B_m - baza monetarna (suma gotówki w obiegu i rezerw gotówkowych systemu bankowego - agregat M0)

Bank centralny. Instrumenty kontroli podaży pieniądza

Funkcje banku centralnego

1. posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego,

2. zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje rezerwy tych banków i udziela im pożyczek (funkcja banku banków),

3. prowadzi rozliczenia z rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa, utrzymuje rezerwę państwową (funkcja baku państwa),

4. stabilizuje rynki finansowe - wspomaga pożyczkami banki w sytuacji, gdy panika finansowa mogłaby zagrozić stabilności całego systemu finansowego kraju,

5. współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu w gospodarce.

Instrumenty oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza

Zmiany stopy rezerw obowiązkowych. Wzrost stopy rezerw obowiązkowych - osłabienie kreacji pieniądza; ograniczenie możliwości ekspansji kredytowej banków, obniżenie potencjalnych zysków banków, mobilizacja banków do ściągania wierzytelności od dłużników, zachęcenie do sprzedaży papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych.

Makroekonomiczne skutki: obniżenie mnożnika pieniężnego, zmniejszenie podaży pieniądza, ograniczenie wydatków inwestycyjnych i konsumpcyjnych, spadek aktywności gospodarczej.

Zmniejszenie stopy rezerw obowiązkowych - mnożnik kreacji pieniądza rośnie, powstają wkłady pochodne, podaż pieniądza wzrasta, rosną dochody oraz popyt przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, wzrost aktywności gospodarczej.

Kryterium różnicowania stóp obowiązkowej rezerwy:

1. terminy zobowiązań - a vista wyższą niż wkłady terminowe

2. wielkość wkładu

3. rodzaj właściciela wkładu (kto lokuje oszczędności w banku - czy osoba fizyczna czy prawna)

Stopa redyskontowa. Jest to stopa procentowa pobierana przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw poprzednio przez nie zdyskontowanych weksli lub innych papierów wartościowych.

Stopa dyskontowa - stopa procentowa według której banki komercyjne skupują weksle handlowe od swoich klientów przed terminem ich płatności.

Weksel - pisemne zobowiązanie wystawcy dokumentu do bezwarunkowej zapłaty w oznaczonym terminie określonej sumy pieniężnej osobie wymienionej w tym dokumencie.

Wzrost stopy redyskontowej - zmniejsza wartość redyskontowanych weksli, podnosi koszt kredytu, spadek rezerw banków, ograniczenie ich działalności kredytowej.

Kontyngenty redyskonta - określenie przez bank centralny ogólnego limitu kredytów udzielanych na zasadzie redyskontowania weksli związanych z kredytowaniem priorytetowych rodzajów aktywności gospodarczej.

Polityka ekspansywna:

1. obniżenie stopy rezerw obowiązkowych,

2. obniżenie stopy redyskontowej

3. skup papierów wartościowych przez bank centralny.

Polityka restrykcyjna:

1. podniesienie stóp rezerw obowiązkowych

2. podniesienie stopy redyskontowej

3. sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny.

Czynniki determinujące podaż pieniądza

1. Wprost proporcjonalna zależność między podażą pieniądza a wysokością mnożnika pieniężnego i od wielkości bazy monetarnej - większa baza i mnożnik = większa podaż

2. Wysokość stopy ubytku gotówki z systemu bankowego oraz od stopy całkowitych rezerw bankowych - wyższe stopy = niższa wielkość podaży

3. Preferencje ludności (stopa ubytku gotówki z systemu bankowego) - w założeniu stopa jest stała

4. Koszt utraconych możliwości wyznaczony przez stopę procentową r (stopa rezerw bankowych) - wyższa stopa = wyższy koszt utrzymania pieniędzy przez bank = mniejsza stopa rezerw = większa podaż.

Opracowanie podręczników - Pieniądz i banki komercyjne; bankowość centralna

P. Samuelson, W. Nordhaus

1/6

Opracowanie podręczników - Pieniądz i banki komercyjne; bankowość centralna

R. Milewski

---