Wychowanie jako działalność społeczna.
Wychowanie jest to działalność społeczna, której przedmiotem jest osobnik będący kandydatem na członka grupy społecznej, i której zadaniem jest przygotowanie tego osobnika do stanowiska pełnego członka. Polega na wywołaniu pewnych zmian czynności u wszystkich ludów. Spełnianych przez pewnych ludzi z zamiarem wywołania, zahamowania lub zmodyfikowania pewnych czynności od razu, zaraz lub w pewnej odległości. Wychowanie jest działalnością dążącą do wywarcia wpływu na postępowanie ludzkie.
Elementy stosunku wychowawczego.
Stosunek wychowawczy jest to swoisty stosunek społeczny, który zachodzi między indywidualnym wychowankiem a osobą lub grupą świadomie dążącą do urobienia według pewnego wzoru każdy proces wychowawczy dokonuje się na podłożu jakiegoś stosunku wychowawczego i wszelkie czynności wychowawcze, zastępcze lub pomocnicze są podporządkowane czynnościom jakiejś osoby lub grupy związanej stosunkiem wychowawczym z danym wychowankiem.
Elementy stosunku wychowawczego:
1.Dwa człony stosunku (członem stosunku jest osoba ze względu na te swoje właściwości, które w doświadczeniu drugiego członu i jej własnym czynią ją przedmiotem pewnych obowiązków tego drugiego członu i podmiotem własnych obowiązków).
2.Obowiązki członów (obowiązkiem człona stosunku jest zgodne z normą postępowanie względem drugiego człona. Postępowanie to jawi się jako obowiązek, gdyż wypływa ze wspólnej intencji i drugi człon oczekuje od pierwszego, że będzie postępował zgodnie z normą).
3.Łączniki (kontakt) społeczny między członami (są te wspólne wartości, które dla obydwu członów stanowią konieczny i dostateczny warunek wzajemnego oddziaływania w zakresie ich obowiązków).
4.Powinność członów (jest wytwarzanie pewnych schematycznie uregulowanych sytuacji umożliwiających wykonanie obowiązków, bądź zapobiegania sytuacji umożliwiających to wykonanie).
Wszystkie elementy stosunku społecznego są ze sobą powiązane normatywnie i wzajemnie się determinują.
Cechy wychowawcy i wychowanka oraz czynniki sprzyjające zaistnieniu stosunku wychowawczego
Wychowanek to osobnik ludzki wchodzący do stosunku wychowawczego jako jeszcze względnie nie nieukształtowany, niezupełnie przygotowany do czynnego udziału w społeczeństwie i w procesie wychowawczym kształtowany w taki sposób pod wpływem wychowawcy, aby odpowiadał pewnym wymaganiom społecznym.
Warunki istnienia stosunku wychowawczego między matką a dzieckiem.
- społeczny akt przyjęcia dziecka za swoje
- macierzyństwo pod warunkiem, że społeczeństwo je uznaje
- nadanie pewnych praw i obowiązków.
Warunki istnienia stosunku wychowawczego między ojcem a dzieckiem.
- prawa i obowiązki nadane przez społeczeństwo
- uznanie dziecka przez ojca
- społeczne powierzenie funkcji wychowawczej.
Charakterystyka ewolucji funkcji rodzicielskiej.
Można wyróżnić 3 okresy dziejowe w ewolucji funkcji rodzicielskiej, pomijając okres pierwotny, o którym zbyt mało wiemy, jak pisze Znaniecki:
W drugim okresie rodzice i dzieci wchodzą całkowicie i wyłącznie w skład kompleksu grup społecznych o niewielkiej stosunkowo liczebności. Może to być społeczeństwo genetyczne lub terytorialne (plemię, miasto - państwo), bądź też kulturalne (np. wikingowie), każdy osobnik ma z góry wyznaczone miejsce w rodzie lub rodzinie; działalność wychowawcza rodziców znajduje się pod nadzorem wszystkich grup społecznych, tych, których są członkami, chłopiec do momentu przedstawienia rodowi jest pod opieką matki, która z ojcem odpowiada przed rodem; dalszą opiekę przejmuje ojciec, jako głowa rodu do chwili wtajemniczenia w życie rodu; później wchodzi do plemienia, stowarzyszenia itd.
Trzeci okres z pewnymi elementami sięga, aż do dnia dzisiejszego. Znajdujemy tu wielkie grupy społeczne - państwo (np. Rzym), kościół, jako nadbudowy na wcześniejszym typie. Tu przeciętny osobnik należy do wielkiej grupy za pośrednictwem małej i jako jej członek, jest członkiem państwa przez ród, gminę itd. Rola wychowawcza rodziców jest bezpośrednio uwarunkowana tylko przez ich najbliższe środowisko społeczne; duże grupy nie wtrącają się w działalność wychowawczą rodziców lub czynią to za pośrednictwem małych grup, dopełniając wychowanie rodzicielskie przez inne czynniki np.: nauczanie religii.
Na czym polega wychowanie bezrefleksyjne i bezplanowe.
Wychowanie bezplanowe nie kieruje się refleksją racjonalną lecz zwyczajem, tradycją, kulturą, a czasem nie rozumowanym popędem. Ani pod względem przedmiotu, ani metody, ani ze względu na rodzaj przekładów osobistych nie możemy ograniczyć wychowania od innych rodzajów działalności społecznej, odnoszącej się do działalności ludzkiej.
Istota wychowania planowego i refleksyjnego.
Wychowanie planowe to takie, w którym wychowawca z góry zakłada sobie jakiś cel, z całą świadomością i właściwie dobiera środki, które on sam uważa za właściwe do osiągnięcia tego celu. Wychowanie planowe jest wytworem kulturowym, wyłoniło się na genezie wychowania bezplanowego.
Wychowanie refleksyjne jest wtedy, gdy refleksja rozciąga się na podmiot, metody (narzędzia) i zostaje ustalony cel oraz zostają wyznaczone środki do osiągnięcia tego celu.
Przyczyny zanikania funkcji wychowawczych rodziców i społeczne uwarunkowania zmian cech rodziny.
Cechy rodziny, które w chwili obecnej zmieniają się:
- prokreacyjne
- wychowawcze
- indywidualne uczucia i dążności.
Słabnie wychowawcza rola rodziców- powierzone im zadania są ograniczone i ograniczają się coraz bardziej. Zanikanie jednej z dawnych racji istnienia małej rodziny, jako grupy, mianowicie współpraca ekonomiczna ich członków. W dzisiejszych czasach już tylko 2 czynniki trzymają razem małą rodzinę, społeczne funkcje rodziców, społeczna i wychowawcza. Nie istnieje już grupa, która byłaby w stanie przymusić nieżonatych do małżeństwa i małżonków do płodności, co jest dowodem, że ta podstawa istnienia małej rodziny nie jest już taka silna społecznie jak kiedyś. Część tych funkcji jest odbierana przez nauczyciela, szkoły, instytucje wychowania pośredniego, a te które im pozostały też nie przysługują im bezwarunkowo. Rodzinie, a raczej rodzicom pozostawia się wychowanie dziecka w pierwszych latach jego życia. To pomniejszenie roli rodziców wiąże się z brakiem skutecznego wpływania na działalność wychowawczą. Trzeba dodać, że również praca matek poza domem (warunki ekonomiczne - ojciec nie jest już w stanie sam utrzymać rodziny) przyczynia się do częściowego zaniedbania elementarnych obowiązków wychowawczych.
Sposoby powstrzymywania procesu zanikania funkcji wychowawczej rodziców.
Jedynym skutecznym sposobem jest świadome i planowe uwzględnienie tego problemu przez wszystkie grupy społeczne - oczywiście te, które chcą wychowywać młode jednostki, począwszy od narodu, kościoła, aż do szkoły, związku zawodowego, a nawet klubu sportowego. Każda z tych grup musi postawić rodzicom określone zadanie, uczyć ich jak je spełniać, pomagać i dozorować w ich spełnianiu.
Podstawowe cechy rodziny i jej funkcje.
Funkcje rodziny:
1.Utrzymanie ciągłości biologicznej społeczeństwa
2.Utrzymanie ciągłości kulturalnej przez przekazywanie dziedzictwa kulturalnego.
3.Nadanie pozycji społecznej swoim dzieciom
4.Zaspokajanie potrzeb emocjonalnych
5.Sprawowanie kontroli nad członkami pozostałymi zwłaszcza młodymi osobnikami
Cechy otoczenia sąsiedzkiego i jego rola wychowawcza.
Otoczenie sąsiedzkie to ogół osób, z którymi styka się osobnik bezpośrednio dzięki temu, że znajduje się w fizycznej bliskości jego miejsca zamieszkania i mogą się często z nim stykać. Osoby wchodzące w skład tego otoczenia mogą należeć do różnych grup społecznych, a więc cechą charakterystyczną jest jedność i odrębność. Silny jest wpływ otoczenia zwłaszcza na osobniki młode i społecznie nie wyrobione (nie biorące czynnego udziału w życiu zbiorowym). Otoczenie to daje wzory do naśladowania, ma wywierać pożądany wpływ wychowawczy, ma uczyć traktować starsze pokolenie z szacunkiem oraz represjonuje zachowania negatywne, niepożądane społecznie, przygotowuje do członkostwa w grupach dorosłych. Może ono być pozytywnym, jak i negatywnym czynnikiem wychowawczym.
Charakterystyka pojęcia „opinia sąsiedzka” i jej wpływ na dążenia ludzkie.
Opinią sąsiedzką nazywamy proces, w którym w pewnym sąsiedztwie wytwarza się i utrzymuje wspólna sfera interesujących wszystkich doświadczeń. Jest jedną z odmian opinii publicznej, stanowi węzeł sąsiedztwa, jeden z czynników uspołecznienia i wychowania. Doniosłość opinii wynika stąd, że niektóre z pierwotnych dążeń ludzkich znajdują w niej swój wyraz np. chęć porozumiewania się, pragnienie harmonii uczuciowej, żądza wyróżnienia się, konformizm. Opinia sąsiedzka może krytykować lub chwalić zachowania przez co wywiera duży wpływ na młode osobniki.
Występuje tu chęć porozumiewania się polegająca na dążeniu do podzielenia doświadczeń z innymi: jednostka chce wiedzieć to, co inni wiedzą i udzielać im informacji, tego, co sama wie. Pragnie harmonii uczuciowej, jak również by jej uczucia i wzruszenia podzielali inni. Osobnik nie jest tylko podmiotem współtworzącym opinią sąsiedzką, lecz także przedmiotem jej zainteresowania. Każda jednostka pragnie być jak najczęściej przedmiotem przychylnej uwagi swojego otoczenia sąsiedzkiego. Dążenie do wyróżniania się.
Właściwości grup dzieci i młodzieży.
Dzieci i młodzież w pewnych okresach wieku są ponad pewnymi względami wszędzie i zawsze podobne.
Właściwości grup rówieśniczych:
a)Występowanie w roli równouprawnionego członka, z którym inni liczą się nie tylko z jego działaniem, ale także jako podmiotem społecznym
b)Wyszkolenie w byciu liderem w grupie lub kierowaniu innymi, ale także uczeniu się dobrowolnego podporządkowania się liderowi grupy, który
jest wybrany na zasadzie uznania jego wyższości;
c)W grupie jednostka uczy się ustanawiać samorzutnie reguły postępowania dla siebie i innych oraz poddawania się regułom wspólnie z innymi
ustalonymi;
d)Uczy się, że pewne postępowanie jest społecznie pożądane, a inne nie - jedne postępki budzą reakcje pozytywne, inne negatywne;
e)Uczenie się zdrowej rywalizacji
f)Uczenie się polegania na własnych siłach.
Potrzeba kierowania grupami rówieśniczymi.
Dziś kierownictwo i kontrola są bardzo utrudnione, a zarazem bardzo potrzebne. Utrudnione przez wielość, liczebność i różnorodność grup krzyżujących się, żadna poszczególna grupa ani społeczeństwo nie są w stanie opanować należycie środowiska wychowawczego jednostki. Potrzeba kierowania grupami rówieśniczymi wynika z:
- zainteresowania grup dzieci i młodzieży są w tych czasach w swej treści często niezgodne z kierunkiem, jaki by chciało nadać im starsze pokolenie lub ich przedstawiciele (rodzice, nauczyciele, duchowni…);
- rówieśnicy teraz częściej niż dawniej dają poparcie buntowniczym skłonnościom jednostki wobec tych grup, które usiłują wywrzeć na nią wpływ wychowawczy.
Wady i zalety represji społecznej.
Represja społeczna - to reakcja środowiska na pożądane dążenia (bunt jednostki). Dy środowisko społeczne reaguje negatywnie na te objawy w formie kary przymusu fizycznego lub ujemnej ocenie wtedy, taką negatywną reakcję nazywamy represją społeczną.
Wady:
- jej skutkiem jest bunt czynny lub utajony przeciwko deprymującej grupie lub jednostce
- pod wpływem represji dążności, której pierwotny wyraz mógł być niewinny nie zanika, lecz staje się przeciw społeczne, dąży do zadowolenia wbrew środowisku ze świadomością swej niezgodności z normami życia społecznego
- jeżeli kontrola przez środowisko społeczne jednostki nie jest dość ścisła to jednostka ta zadowoli swą dążność w sposób niezgodny z wolą tego środowiska nie wywołując negatywnej reakcji, jeżeli ta reakcja jest mniej ważna od zadowolenia dążenia, wówczas bunt przejawia się albo w czynach albo w otwartym przeciwstawieniu się woli tych grup czy osób.
Zalety:
- jeżeli represja jest na tyle konsekwentna, że jednostka ma pewność, iż każdy niepożądany postępek spotyka się z negatywną i przykrą reakcją środowiska lub jeżeli deprymująca osoba lub grupa obudzi w niej strach wówczas stłumi zakazanego działania jest skuteczne, a bunt objawia się bezpośrednio na zewnątrz.
Znaczenie grup rówieśniczych we współczesnym świecie.
przyczynia się do urobienia jednostki we współczesnym świecie
przygotowuje jednostkę do udziału w grupach dojrzałych
ma wpływ na osobowość społeczna jednostki
jednostka występuje w roli równouprawnionego członka i jest traktowana podmiotowo
uczy podporządkowania i dobrowolnego przewodnictwa innym
uczy ustanawiania reguł postępowania dla siebie i innych
jednostka uczy się co jest społecznie pożądane a co nie
uczy się polegania na własnych siłach
daje samoistny rozwój
uczy się rywalizacji
uczy umiejętności podporządkowania się regułom.
Działanie środowiska na jednostkę określane mianem samorzutnego wychowania społecznego
Pewne czyny młodego osobnika przedstawia się środowisku społecznemu, jako pożądane i niepożądane, mogą też wkraczać w sferę działania innych pomagając im lub przeszkadzając w osiągnięciu ich własnych zamiarów, sprawiają im bezpośrednio przyjemność lub przykrość lub też są w zgodzie lub niezgodzie z regułami postępowania uznanymi w danym środowisku za obowiązujące, a w szczególności dla młodocianych osobników np. rodzice, gdy karcą dzieci za niegrzeczne zachowanie przy stole - jest to planowe urabianie na członka towarzystwa; jest to niezgodne (zachowanie dziecka) z tym, co sami rodzice i ich otoczenie uważają za odpowiednie. Tego rodzaju działanie środowiska na jednostkę nazywa się samorzutnym wychowaniem społecznym. Prowadzi to do kształtowania osobowości jednostki - podporządkowania się pewnym normom, pewnym przyzwyczajeniom.
Funkcja społeczna nauczyciela i jego geneza.
Nauczyciel wtajemniczał nowych członków w misteria grupy. Przygotowywał niektórych osobników do specjalnej roli społecznej, jaką ma spełniać, religijnej, politycznej, zawodowej, nauczycielem jest tu pierwotnie osobnik zajmujący wysokie stanowisko przygotowujący swojego pomocnika, w przyszłości następcę. Pierwszym nauczycielem był ojciec, później znachor uczył znachora, dalej pojawiają się nauczyciele domowi, następnie nauczyciele specjaliści. Nauczyciele stają się nauczycielami zawodów. Dzisiejszy nauczyciel np. w szkole wojskowej nie musi być np. dobrym oficerem na polu walki, ale jest specjalistą - teoretykiem doskonale przygotowanym do wpajania wiedzy. Dziś nauczyciel ma za zadanie urabianie wychowanka na takiego człowieka, jakiego chce mieć społeczeństwo, według którego wychowanek powinien mieć programowo ustalone cechy, które przydatne mu będą w przyszłej roli społecznej.
Styczność społeczna nauczyciela i ucznia w przeszłości i współcześnie.
Dawniej styczność społeczna nauczyciela i ucznia była bardzo bliska, dotyczyła wielu wspólnych spraw. Nauczyciel reprezentował grupę lub nie duże zwarte społeczeństwo, do którego miał wejść uczeń. Ustrój społeczny i kultura tego społeczeństwa lub grupy była względnie prosta - jeden nauczyciel wystarczał do przygotowania ucznia, a ich stosunek nosił cechy osobistej wyłączności - tu nauczyciel to przewodnik społeczny ucznia. Dziś styczność społeczna między nauczycielem a uczniem staje się bardziej bezosobowa, rzeczowo wyspecjalizowana, krótkotrwała. Proces ten wynika ze złożoności ustroju społecznego oraz z rosnącego bogactwa naszej kultury. Jeżeli już zajdzie styczność między nauczycielem a uczniem to, jest to styczność sporadyczna i jednostronna ze strony nauczyciela, i ogranicza się do wykonania jakiegoś planu rzeczowego, zacieśnionego tylko do pewnej dziedziny, czy przedmiotu - tu przestał być przewodnikiem społecznym ucznia.
Miejsce nauczyciela, znaczenie jego cech osobistych, autorytetu i prestiżu dla pracy wychowawczej.
Wielość specjalizacji nauczycielskich uniemożliwiają wyczerpujący opis kompetencji potrzebnych do pracy pedagoga. Opis ten zawsze jest nie pełny, tzn. wybiórczy - odnoszący się tylko do wybranych kompetencji i złożeniowy - prowadzony wedle jakiejś koncepcji ludzkiego doświadczenia, które przesądza o tym, jakie w ogóle kompetencje wyodrębniamy, jakie bierzemy do opisu, uznając za podstawowe i za pomocą jakich kategorii je opiszemy.
Każdy z nas, także i nauczyciel, ma kompetencje praktyczno - moralne. W skład tych kompetencji wchodzą:
1. kompetencje interpretacyjne
2. kompetencje moralne
3.kompetencje komunikacyjne;
oraz kompetencje techniczne, do których należą:
a) postulacyjne
b)metodyczne
c)realizacyjne
Najczęściej za kompetencje zawodowe uznawane są kompetencje techniczne, a praktyczno- moralne jako kompetencje osobowe. Pierwsze należą do kształcenia zawodowego, drugie do doświadczenia prywatnego. W przypadku nauczyciela kompetencje jedne i drugie trzeba uznać za zawodowe. Kompetencje praktyczno- moralne i kompetencje techniczne pozostają ze sobą w ścisłym związku. Kompetencji moralnych nie można przekazywać w taki sam sposób jak kompetencje techniczne.
Kompetencje praktyczno- moralne wymagają zupełnie innej pedagogiki niż kompetencje techniczne - radykalnej zmiany komunikowania się z nauczycielem czy kandydatem na nauczyciela. Jedynie pedagogika krytyczno- hermeneutyczna podejmuje pytania właściwe dla dialogu.
Praca nauczyciela i jego rola społeczna we współczesnym społeczeństwie polskim.
We współczesnym społeczeństwie polskim jest nośnikiem i dawcą wiedzy, kontrolerem - kontroluje uczniów i efekty swojej pracy, jest przewodnikiem, pełni role opiekuńczą oraz rolę doradcy jednostki.
Proces kształtowania się nowoczesnej szkoły.
Na początku szkoły kształciły do wykonywania określonej funkcji. Szkoła była wynikiem starszego pokolenia do wydzielenia i odosobnienia młodzieży, która przygotowano do czynnego udziału w życiu społecznym. Celem było uchronienie młodzieży od wpływów zewnętrznych, uznanych za szkodliwe, na czas nauki. W odosobnieniu młodzieży towarzyszyli starsi zwani nauczycielami, których zadaniem było przygotowanie młodzieży. Zarodek szkoły to odosobnienie młodych ludzi w plemionach na kilka tygodni, by na czas wtajemniczenia odciągnąć go od złego wpływu środowiska. Pierwszy prototyp szkoły to kolegia kapłańskie, w których kandydaci kapłanów, a także ci, którzy mieli spełniać ważne świeckie funkcje pod kierunkiem kapłanów - nauczycieli odbywali dłuższą naukę i ćwiczenia. Przy nie których świątyniach starożytnego wschodu znajdowały się szkoły specjalne dla muzykantów, tancerzy, prostytutek sakralnych. W pewnym momencie zauważono, że dla rozwoju młodego człowieka niezbędne jest towarzystwo rówieśników. Powstaje szkoła zamknięta, w której członkowie grupy szkolnej zamieszkują osobny dom na zamkniętym terenie. Szkoły te w dzisiejszych czasach to np. seminaria duchowe, szkoły wojskowe. Dziś przeważają szkoły otwarte - uczeń i nauczyciel maja kontakt z innymi grupami - rodzina, otoczenie sąsiedzkie, wnoszą do szkoły czynniki zewnętrzne - zainteresowania, tradycje, uczą się też wiele różnych rzeczy poza szkołą. W dzisiejszej szkole powoli zaczyna się odchodzić, przynajmniej takie są postulaty, by uczyć dzieci tego, co jest im w życiu bardzo potrzebna lub według zainteresowań, a nie tego, co sztywnie przewidują ramy programowe.
Czynniki sprzyjające oraz czynniki utrudniające wywiązywanie się szkoły z jej zdań wychowawczych.
Szkoła twórcza.
Szkoła twórcza inaczej szkoła pracy, jak ją przedstawia Rowie, który chce by:
1.Zostały zastąpione fikcyjne zagadnienia i nieżywotne czynności szkolne zagadnieniami, które w oczach dziecka będą realne, a czynności żywotnie interesujące
2. Wprowadzono czynne przyswajanie doświadczeń samorzutnie dobieranych przez dziecko w przebiegu twórczej działalności na miejsce biernego przyswajania doświadczeń narzucanych z zewnątrz
3.Ćwiczenia we współpracy społecznej.
Wychowanie bezrefleksyjne - wychowanie takie, które nie jest inicjowane lub modyfikowane przy udziale refleksji tz. nie zastanawiamy się nad narzędziami i metodami osiągnięcia zamierzonego celu.