WYKŁADY Z PEDAGOGIKI RESOCJALIZACYJNEJ Z PROFILAKTYKĄ

1. Pedagogika resocjalizacyjna w systemie nauk pedagogicznych i społecznych.

Pedagogika resocjalizacyjna zajmuje się jednostkami społecznie niedostosowanymi, jednostkami odbiegającymi swoim zachowaniem od pewnych norm społecznych, prawnych, moralnych, obyczajowych.

Pedagogika resocjalizacyjna jako nauka ma charakter interdyscyplinarny, tzn. współistnieje z innymi naukami (filozofia, aksjologia, etyka, psychologia, socjologia, prawo, ekonomia, psychopatologia, medycyna). Powiązania te polegają na tym, że pedagogika resocjalizacyjna nie ma swojej jednolitej teorii resocjalizacji, lecz korzysta z dorobku innych nauk, z ich teorii. Jest nauką teoretyczną i praktyczną. Opisuje i wyjaśnia rzeczywistość wychowawczą związaną z funkcjonowaniem jednostek, grup, społecznie niedostosowanych. Jest również nauką praktyczną, ponieważ znając podłoże zjawisk niedostosowania, można sobie z nimi radzić.

Prakseologia - dział filozofii, nauka o sprawnym działaniu, tzn. każde działanie wychowawcze musi być skuteczne, musi mieć swój cel, działanie musi być zaplanowane aby było skuteczne, celem jest zmiana rzeczywistości. Chcemy te jednostki naprawiać, zmieniać, przywrócić społeczeństwu, czyli chcemy je resocjalizować.

Pedagogika resocjalizacyjna ma swoje problemy, metody, twierdzenia. Zasadniczy cel pedagogiki resocjalizacyjnej to przywrócenie jednostki niedostosowanej społeczeństwu, ale nie może się to odbywać bez pokazania ideału wzorca. Cele muszą być realne, możliwe do osiągnięcia, ideał musi być obecny, może odwoływać się do różnych wartości, które należy dopasować do określonego wzorca.

Metody badań w pedagogice resocjalizacyjnej: obserwacja, rozmowa, wywiad, socjometria, ankieta, analiza dokumentów, metoda monograficzna, metoda historyczno-porównawcza.

• wywiad i rozmowa (wywiad kuratorski, w którym diagnozuje się osobowość oraz działalność wychowawczą)

• socjometria - metoda ogólnopedagogiczna - służy do zaprojektowania planu działalności wychowawcy. Bada stosunki (nieformalne) w grupie,

• ankieta - ma wąskie zastosowanie w pedagogice resocjalizacyjnej, jest to forma bezosobowa. Może być stosowana, kiedy chcemy się dowiedzieć czegoś bardzo intymnego,

• metoda monograficzna czy historyczno-wychowawcza - opisuje placówkę od momentu powstania (monograficzna) i pod kątem statutu, na płaszczyźnie przedmiotowej (histor.-wych.),

• eksperyment - może być zastosowany z dużą ostrożnością na gruncie resocjalizacji (może zaszkodzić), występuje olbrzymia rola czynników zakłócających (zmiana grupy, zmiana wychowawcy itp.),

Podstawowe działy pedagogiki resocjalizacyjnej

1. Teleologia wychowania resocjalizującego - koncentruje się na warstwie celów jakie osiągamy.

2. Teoria wychowania resocjalizującego - nie istnieje jednolita definicja wychowania resocjalizującego, wiadomo w jaki sposób osiągnąć cele. Wyjaśnia prawidłowości funkcjonowania człowieka w oparciu o różne teorie.

3. Metodyka resocjalizacji - określa środki, jakimi można osiągać cele.

NORMA I PATOLOGIA W ZACHOWANIU LUDZI (WG. L. PYTKI)

Kryteria zachowań ludzkich.

1. Biologiczne (ekologiczne) - dążenie jednostki do zachowania gatunku, do przetrwania. Ktoś, kto zachowuje się w sposób autodestrukcyjny (samobójstwo, samookaleczanie się) - jest to zachowanie patologiczne, odbiegające od normy;

2. Medyczno-psychiatryczne - normą jest stan doskonałego zdrowia fizycznego i psychicznego, poza tym zdrowa struktura osobowości i niezaburzone funkcje;

3. Psychologiczne - norma są optymalne (najlepsze) sposoby redukcji napięć wewnętrznych, utrzymanie homeostazy (równowagi) psychicznej. Jest to subiektywne poczucie zadowolenia, szczęścia, przystosowania;

4. Interakcyjne - związane z kontaktami interpersonalnymi - normą jest adekwatne reagowanie na bodźce pochodzące z otoczenia społecznego i fizycznego, umiejętność przeciwstawiania się presji niekorzystnych zjawisk, i sytuacji społecznych;

5. Społeczne - najbardziej zbliżone do kryterium statystycznego, do tego co jest najbardziej powszechne i przeciętne. Chodzi tu o zgodność postępowania i motywacji z powszechnie akceptowanymi i obowiązującymi normami, zasadami i wzorami;

6. Pedagogiczne - normą jest dążenie jednostki do autonomii, do samorozwoju, samowychowania (samorealizacji).

Wszystko to co jest normalne jest przystosowaniem społecznym, a wszystko to co jest patologiczne jest niedostosowaniem społecznym.

PROJEKTOWANIE RESOCJALIZACJI

Na projektowanie resocjalizacji składają się trzy etapy takiego projektowania:

1. Ustalanie celów wychowania resocjalizującego;

2. Ustalanie wyjściowego stanu osobowości wychowanka (diagnoza);

3. Ustalanie wyjściowej sytuacji wychowawczej (kontekst środowiskowy, warunki odbywania się resocjalizacji).

Ad.1. Cele - najważniejszym celem jest trwałe przekształcenie osobowości wychowanka. Odbywa się poprzez postawy i zachowania tzn. najpierw próbuję się wpłynąć na zachowanie wychowanka, później odwołuje się do postaw, które są względnie trwałe, a na końcu ingeruje się w osobowość wychowanka. Zanim przejdzie się do celów najważniejszych, należy określić cele etapowe (pośredniczące). Cele powinny być realne, możliwe do osiągnięcia. Należy budować sobie hierarchię ważności celów. Można się tu odwołać do zaspokojenia potrzeb. Najpierw należy zrealizować cele związane z zaspokojeniem potrzeb niższych, później związane z potrzebami wyższego rzędu.

Wyróżniamy:

Cele ostateczne i cele (etapowe) pośredniczące

Określane jako wartości autoteliczne określane jako wartości heteroteliczne

Ad.2. Diagnoza osobowości - Należy wziąć pod uwagę:

1. Kategorie zachowań społecznie nieakceptowanych (ich manifestację, nasilenie trwałość);

2. Poziom intelektualny, poziom wiedzy ogólnej;

3. Całokształt postaw, struktura i determinanty postaw, typ (rodzaj) wykolejenia;

4. Zmienne temperamentalne - kwestia introwertyzmu i ekstrawertyzmu;

5. Typ przywódczy, czy wykonawczy;

6. Neurotyk czy psychopata'

7. Warianty postępowania w różnych sytuacjach (należy takowy opracować);

8. Płeć - kobieta, czy mężczyzna.

9. Okres rozwojowy (młodszy wiek szkolny - 7-11, wiek dorastania 11-15, wiek wczesnej młodości - do 18 roku życia, młodość - 18-25)

Diagnoza powinna również (oprócz elementów negatywnych) obejmować cechy pozytywne - to co jest dobre w człowieku; jego zalety, dobre strony. Są to zainteresowania, zdolności, na których można się oprzeć projektując plan resocjalizacji.

Ad.3. Sytuacja wyjściowa (diagnoza środowiska wychowawczego) - warunki realizacji programu wychowania resocjalizującego. Trzeba zmienić nie tylko cechy osobowości, ale również środowisko, w którym przebywa wychowanek. Trzeba spenetrować wszystkie grupy społeczne w których przebywa. Należy wykorzystać zasoby rodziny i tylko sterować resocjalizacją. Wychowawca jest niejako „układem sterującym”.

1. Rodzina

- funkcjonalna - zgodna z normami społecznymi

• dysfunkcjonalna (patologiczna, niewydolna wychowawczo),

• pełna - niepełna,

• uboga - zasobna (materialnie czy duchowo),

2. Grupy rówieśnicze - grupy sąsiedzkie, koleżeńskie, szkolne, tworzone w celu realizacji określonych celów (np. sport, koła zainteresowań) Ważne jest jaka siła wpływu grupy na osobę i to czy jest ona w grupie przywódcą czy tylko jej członkiem.

3. Placówki wychowawczo opiekuńcze - dom dziecka, poprawczak. Ważne jest określenie klimatu społecznego instytucji, relacje między personelem a wychowankami, tzw. „drugie życie” placówki.

Chcąc zmienić środowisko wychowanka, należy podzielić zmienne określające to środowisko na:

• zmienne manipulowalne,

• zmienne niemanipulowalne.

Ustalając cele i dokonując diagnozy należy korzystać z własnego doświadczenia życiowego i (później) z wiedzy teoretycznej.

HISTORIA INSTYTUCJI I KONCEPCJI RESOCJALIZCYJNYCH

W XVI w. w Holandii zaczęły się początki resocjalizacji.

Do XVI wieku w zasadzie jedyną karą była śmierć. Kara śmierci dotykała wszystkich za drobne przestępstwa, ale także za poważne czyny. Śmierć była karą nadużywaną bez orzekania winy, nie było obrońcy. Egzekucje były różne np. wbijanie na pal, krzyżowanie, zakopanie żywcem. Śmierć była poprzedzana torturami, cierpieniem ludzi. Obowiązywało prawo Hammurabiego czyli oko za oko. Egzekucje były publiczne.

W XVI wieku dokonała się ewolucja pojęcia kary, powstał nurt humanistyczny, rozwijał się handel i przemysł. Chłopów rugowano z ich gospodarstw, część z nich wybierała drogę przestępstwa. W obronie własnych interesów przedsiębiorcy wymyślili powstanie instytucji izolacyjnych, które miały odstraszać. Instytucje te miały zabezpieczać oraz wychowywać. O wychowaniu dużo się mówiło, instytucje były lokalizowane blisko budynków kleru. Kraje, które dominowały w tym nurcie to: Anglia, Holandia, Belgia. Powstały tam pierwsze instytucje resocjalizacyjne. Nazywano je domami poprawy lub domami pracy przymusowej. Były to instytucje skupiające zarówno przestępców, jak i żebraków, włóczęgów, prostytutki, dzieci, starców

Pierwszy dom pracy (work house) powstał w Londynie w 1553 r., z inicjatywy króla Edwarda VI. Stosowano w nim przymus pracy jak i kary cielesne. W tym samym czasie powstawały domy w Holandii - w 1589 dla przestępców młodocianych, włóczęgów i żebraków. W 1595 rozbudowano go z przeznaczeniem osobnych budynków dla kobiet i mężczyzn. Nazywano te domy jako „Zakłady dla krnąbrnych chłopców”. Podstawowym środkiem resocjalizującym była praca. Kładziono nacisk na zdobycie fachu np. w zakładach włókienniczych. Za pracę wypłacano wynagrodzenie w systemie tygodniowym. Część tych pieniędzy była przeznaczana na tzw. „fundusz wyjściowy”, to znaczy były one przeznaczane dla więźnia po odbyciu przez niego kary. Zwracano uwagę na brak wykształcenia wśród więźniów. Uczono więc podstaw języka (czytania, pisania), rachunków, religii. Naukę prowadzili głównie duchowni. Powstała w tym czasie pierwsza broszura propagandowa, którą można traktować jako pierwszą literaturę resocjalizacyjną.

„Przysłowia Salomona i inne części Starego i Nowego Testamentu odbite dla korzyści Zakładu Poprawczego w Amsterdamie” - 1599 r. Zwrócono uwagę na wspólne przebywanie w tym samym pomieszczeniu przestępców bardziej zdemoralizowanych z młodocianymi, i w 1603 r. wybudowano nowy budynek dla młodych chłopców. W nocy byli oni izolowani, w dzień wszyscy pracowali razem. Były to początki systemu celkowego.

Zakłady amsterdamskie były znane w całej Europie, były odwiedzane i wizytowane przez osoby związane z prawodawstwem. W 1612 r. wydano kolejną pozycję propagandową pt. „Cuda św. Drwala” (w 3 językach - holenderskim, francuskim i niemieckim). Opisywała ona 19 przypadków uzdrowienia z lenistwa, próżniactwa i innych zbrodniczych czynności. Wypłynął problem możliwości poprawy przestępców.

Za przykładem zakładów w Anglii i Holandii powstały takie w Niemczech i również w Polsce (w Gdańsku). W 1629 roku otwarto w Gdańsku I-szy dom poprawczy typu amsterdamskiego. Sieć placówek tego typu powstała we Włoszech - ze względu m.in. na to, że były one w rękach duchowieństwa (Tollozano, Bonavista, Bonacosta). Zwrócili oni uwagę na to, iż młodocianych przestępców można zmienić na lepsze. Duchowny z Florencji - Franci - w 1667 r. stworzył przytułek „Pobożny dom schronienia”. Wprowadził w nim odosobnienie dla młodocianych. Duchowny francuski - Mabillon - w oparciu o wizyty w „Domu” Franciego napisał dzieło „Uwagi o więzieniach opartych na przepisach religijnych”. W dziele tym podkreślił znaczenie odosobnienia, które jest zbawienne, sprzyja przemyśleniom, kontemplacji, żalowi za przestępstwo, grzech. Kara miała być pokutą.

Pod kierownictwem papieża Klemensa XI powstał w Rzymie w 1704 r. tzw. „Przytułek Św. Michała” - dla 200 młodocianych przestępców, oraz równocześnie jako przytułek dla 500 starców obojga płci. Młodociani byli rozdzielani na noc do osobnych cel, w dzień pracowali (nie wolno było rozmawiać w czasie pracy). Ubrania i wyżywienie były skromne. Za przewinienia karano „chlebem i wodą” Każdego więźnia uczono jakiegoś rzemiosła, aby mógł się utrzymać z pracy.

Papież Klemens XII otworzył podobny zakład dla kobiet w 1735 r. Podobne placówki powstały w Wenecji, Turynie, Mediolanie.

Pierwszym więzieniem zorganizowanym w systemie celkowym był założony w 1775 r. Zakład penitencjarny w Gandawie (Belgia). Rozpropagował ten system Anglik - Howard. Swoje wnioski z wizyt w więzieniach opisał w dziel pt. „Stan więzień” lub „O stanie więzień”. Zwrócił on uwagę na to iż:

• osoby upośledzone (więźniowie) powinni być traktowani inaczej i izolowani od innych więźniów,

• nie powinny być stosowane kary, które odbierają skazanym nadzieję na powrót do życia w społeczeństwie,

• w więzieniach powinno być prowadzone kształcenie umysłowe i wychowanie religijne,

• powinna być wykonywana praca społecznie użyteczna,

• należy stosować odosobnienie skazanych,

• więźniów pracowitych, i wykazujących poprawę należy zwalniać przed terminem.

Kolejnym zakładem wdrażającym system Howarda był zakład w Anglii (Gloucester) w 1791 r. Anglik - Bentham - zaproponował zmianę architektury więzień - miały one mieć kształt rotundy - cele na obrzeżach, a pomieszczenia obsługi w środku. W Anglii system ten (rotunda) nie przyjął się, natomiast budowało się tak i buduje nadal w USA.

W Pennsylwanii, jako jednym z pierwszym ze stanów zaczęto odchodzić od kar cielesnych. Działacz społeczyny - Penn, ogłosił w 17.... tzw. „Kartę Penna. Była tam co prawda stosowana kara śmierci, (za zabójstwo), ale również w szerokim zakresie:

• kara pozbawienia wolności,

• kara chłosty (którą można było negocjować - zamiana na ciężką pracę),

• propagował naukę zawodu w więzieniu, wyrównywanie braków wykształcenia,

• wprowadził instytucję kaucji,

• więźniowie umieszczeni omyłkowo mogli zażądać odszkodowania,

• więzienia miły być wolne od opłat (darmowe żywienie i nocleg),

• dobra przestępców mogły być skonfiskowane i oddane poszkodowanemu na poczet rekompensaty,

• likwidacja miejsc publicznych tortur, budowanie domy pracy przymusowej.

Postulaty Penna nie zostały w pełni zrealizowane (zmarł w 1818 r.) i jego śmierć położyła kres reformom. Do reformy więziennictwa wrócono za czasów Franklina:

• roboty publiczne - praca na cele społecznie użyteczne,

• ujednolicono ubiór więźniów (drelich w kolorze szaroniebieskim).

Jedną z odmian systemu celkowego to system pensylwański lub filadelfijski, drugą z odmian jest system auburnski (od nazwy AUBURN). Te dwie odmiany rozwinęły się pod wpływem czynników:

• ograniczenia kary śmierci (postulaty Penna), rewizja pojęcia kary,

• doktryny religijnej.

System filadelfijski:

• 1 cela - jeden więzień,

• toaleta

• własny spacernik,

• brak kontaktów z rodziną, innymi więźniami i światem zewnętrznym,

• całkowita izolacja.

System ten został zlikwidowany po 100 latach, z uwagi na występujące choroby psychiczne więźniów spowodowane izolacją.

Więzienie w Cherry Hill - było zorganizowane w systemie filadelfijskim. Więźniów separowano na dzień i na noc. Cele były duże i przestrzenne, posiadały kanalizację, wodę, oświetlenie (duże okno), można było w celach wykonywać pracę. Więzień nie kontaktował się z innymi, w celi jadł, spał, spowiadał się. Mógł ją opuścić jedynie w razie ciężkiej choroby. Więzienie to pozbawione było wspólnych pomieszczeń. W późniejszym okresie zaczęto dobudowywać takie pomieszczenia, gdyż życie bez kontaktu z innymi ludźmi skutkowało chorobami psychicznymi, samobójstwami.

System auburnski (od ok. 1823 r.):

• pomieszczenia do wspólnego spożywania posiłków,

• kaplica,

• świetlica.

System ten zakładał na początku osamotnienie więźnia, potem dobudowano jednak wspólne pomieszczenia. Separacja była stosowana nocą, w ciągu dnia więźniowie kontaktowali się ze sobą, jednak w czasie pracy obowiązywał zakaz porozumiewania się. W związku z tym powstał kod, którym porozumiewali się więźniowie poprzez grypsy, przewody wentylacyjne. Przyłapanie na rozmowie było wewnętrznie karane.

Więziennictwo amerykańskie wprowadziło do myśli penitencjarnej ideę nowoczesnego więzienia jako zakładu karnego dla przestępców. Wypracowało perfekcyjnie system celkowy, ponadto wyeksponowało wychowawcze cele więzienia, ponieważ z jednej strony była to praca, a z drugiej rozmyślania nad własnym postępowaniem. Więzienia amerykańskie różniły się od europejskich m.in. tym, iż były przeznaczone tylko dla przestępców, podczas gdy w Europie zamykano w nich również żebraków.

W 1846 r. odbył się międzynarodowy kongres penitencjarny we Frankfurcie (1 sesja) i w 1847 r. w Brukseli, na którym oceniono system amerykański bardzo pozytywnie. Tylko 1 uczestnik sprzeciwił się tym zachwytom (Lucas), gdyż stwierdził, że każdy system penitencjarny powinien dążyć do maksymalnego uspołeczniania więźniów, a sami więźniowie powinni być klasyfikowani i segregowani. Stwierdził, że powinno się różnicować warunki odbywania kary (nagradzać dobre sprawowanie). Lucas był prekursorem progresywizmu (stopniowego łagodzenia rygorów w zależności od postępów w resocjalizacji). Ponadto system ten zakładał występowanie faz. Kontynuatorem myśli Lucasa był Crofton. Opracował on szczegółową koncepcję wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie progresywnym.

Koncepcja Croftona przewidywała 3 fazy:

1. Pierwsza faza (początkowa) dzieliła się na 2 okresy:

1. Wykonywanie żmudnych prac w swoich celach, skromne wyżywienie, ograniczone kontakty społeczne (1/4 orzeczonej kary),

2. Ciekawsza praca, wykonywanie wspólne, wspólne nabożeństwa i nauka.

II. Druga faza (1/2 kary) mogła być skrócona, jeżeli więzień był posłuszny, i wydłużona jeśli nie był:

• opuszczanie cel, praca na zewnątrz (ciężka praca fizyczna),

• na noce wracano do celi.

III. Trzecia faza (1/4 kary):

• przeniesienie do innych zabudowań - brak krat, wysokich murów,

• nieuzbrojeni strażnicy,

• praca za większym wynagrodzeniem,

• lepsze wyżywienie

• kończyła się przedterminowym warunkowym zwolnieniem.

W systemie progresywnym funkcjonowała kolonia karna na wyspie Norfolk w Australii. Założył ją angielski marynarz McConnochi. Uważał on, iż bezsensowny jest przymus w stosunku do więźniów, zwłaszcza zdemoralizowanych, gdyż wywołuje on bunt i opór. Jeśli sami nie opanują własnych emocji, agresji - wszelka praca jest skazana na niepowodzenie. Skazani sami powinni wypracować sobie system samokontroli. McConnochi wyeksponował prawa skazanych. Został odsunięty od prowadzenia kolonii, gdyż jego idee uznano za zbyt liberalne, postępowe. Po jego śmierci Amerykanie stworzyli 2 placówki na podobieństwo kolonii karnej w Norfolk:

1. Reformatorium w Bostonie - była to placówka wychowawczo-poprawcza. Zostało stworzone w 1826 r. na mocy przywileju uchwalonego przez parlament stanu Massachusets, w którym to przywileju stwierdzono, iż młodzież przestępczą należy umieszczać w specjalnym zakładzie. Placówkę finansowało miasto. Przeznaczono na ten cel kilkanaście hektarów ziemi. I zabudowania. Po kilku latach przebywało tam ok. 100 wychowanków, z których 10% stanowiły dziewczęta. Średni wiek nieletnich to 12 lat. Kierownikiem Reformatorium był duchowny protestancki - Wells. Jego koncepcja opierała się na założeniu, że nieletniego można „poprawić” tylko do 15 roku życia. Wprowadził on w Reformatorium system progresywny (6-cio stopniowy) - 3 stopnie „złe” i 3 „dobre”; jeśli wychowanek był na poziomie „dobrym” - mógł opuszczać teren placówki pod opieką tzw. „monitora” - był to wychowanek z wyższego poziomu lub pracownik placówki. Wprowadzono system punktowy - punktowano dobre i złe zachowania, wychowankowie punktowali się sami. Punkty decydowały o awansie lub degradacji. Wpisywano je w „Księdze Zachowania” - każdy miał swoje konto - negatywne lub pozytywne. Wells wprowadził diagnozę na wejściu (wiek, skrucha, przyczyna - decydowały na którym poziomie wychowanek się znalazł).

• noszono uniformy, późnej na wyższym poziomie - cywilne ubranie (na najwyższym stopniu),

• można było wyjść do miasta bez opieki, dysponowano kluczami np. do biblioteki

• nie można było skarżyć, donosić,

• za publiczne przyznanie się do winy można było być zwolnionym z wewnętrznego systemu kar,

• wyżywienie było stopniowo coraz lepsze.

Wellsa krytykowana za zbytni liberalizm i w 1832 r. odsunięto go od kierowania placówką. Otworzył on swój własny zakład poprawczy, który finansowali rodzice wychowanków.

2. Reformatorium w Elmirze powstało w USA w 1976 r., założone przez Brockway'a, który pełnił funkcje pierwszego dyrektora tej placówki. Wyznawał odmienny pogląd niż Wells na temat resocjalizacji. Uważał, że najbardziej podatni na resocjalizację są osoby w wieku 16-20 lat, nie mogą to być osoby skrajnie zdemoralizowane, mogły być karane 1-szy raz. Wprowadził 3 kategorie skazanych, każda miała swój kolor ubrania. Każdy zaczynał od koloru czarnego (kategoria środkowa), w drodze awansu mógł nosić kolor niebieski, w drodze degradacji - czerwony. Była też kategoria niepoprawnych - przeznaczona dla wychowanków skrajnie agresywnych. Z każdą z kategorii wiązały się przywileje i obowiązki. Brockway kładł nacisk na czynnik finansowy jako regulator; młodsi wychowankowie dostawali wynagrodzenie za naukę, starsi za prace, wszyscy - za ćwiczenia wojskowe. Za złe zachowanie płacono grzywnę. Uważał, iż wychowanków należy przygotowywać do życia na zewnątrz, uczył ćwiczeń cierpliwości, dobrej woli. Skuteczność placówki była duża - do przestępstwa wracało ok. 20%.

Na bazie reformatorium w Elmirze powstały zakłady poprawcze w Niemczech i w Anglii.

SYSTEM RODZINNY (zwany kierunkiem szwajcarskim) powstał w XIX w. Ukształtował się równocześnie z systemem progresywnym. Powstał w Szwajcarii. Opierał się na twierdzeniu, iż rodzina jest najistotniejszym ogniwem resocjalizacji, i dlatego placówki powinny nawiązywać do atmosfery domu rodzinnego. Spróbowano upodobnić dom resocjalizacji do domu rodzinnego (małe grupy wychowanków + wychowawcy - najczęściej małżeństwa).

Pierwsza placówka tego typu:

Zakład w Hofwyl w Szwajcarii założony w 1810 r., powstał z inicjatywy Fellenberga. Zakład skupiał nie tylko osoby, które naruszały normy społeczne i prawne, ale również dzieci samotne, żebrzące, popełniające drobne wykroczenia. Przebywały tam również dzieci z „dobrych domów”, rozwydrzone i rozpuszczone (wiązało się to z profitami dla placówki, gdyż rodzice oddawali dzieci dobrowolnie i płacili za ich pobyt.) Był to zakład o charakterze opiekuńczym.

Jednym z wychowawców był Jan Jakub Wehri. Starał się uczynić pobyt w zakładzie przyjemnym, do systemu nauczania wprowadził naukę przez zabawę i śpiew, propagował uczenie się na własnych błędach i poprzez doświaczenie.

W systemie rodzinnym pojawia się funkcja „monitora”. Był nim brat opiekun, musiał mieć ukończone 15 lat i zasłużyć na swą funkcję dobrym zachowaniem. Dziecko oddawane mu pod opiekę było losowane. Opieka polegała na nauce higieny osobistej, pomocy w odrabianiu lekcji itp. Co 3 miesiące zmieniał się wychowanek i monitor. Wehri kształcił przyszłą kadrę, wychowanków pod kątem otwierania placówek rodzinnych, których wiele powstało na wsiach.

Druga placówka:

Kolonia Francuska w Mettray, powstała w 1839 r. z inicjatywy p. de Metz i de Courteilles i była przeznaczona wyłącznie dla chłopców. Liczebność rodzin była bardzo duża (ok. 30-40 osób). Głową rodziny był ojciec. Każda grupa mieszkała w osobnym domu. Warunki były skromne - spanie w hamakach, jednolite ubrania. Wszyscy wychowankowie pracowali na roli, do pracy tej byli wdrażani przez agronoma. Istniały zakłady rzemieślnicze (szewc, kowal, stolarz), stosowano system nagród i kar, chłopców przygotowywano do roli ojców w przyszłości. System rodzinny rozpowszechnił się w całej Europie.

W Polsce powstał w 1876 r. Zakład w Studzieńcu - wioska, w której były rodzinne domy dziecka.

SYSTEM REPUBLIK I WIOSEK DZIECIĘCYCH

Rozkwit tuż po II wojnie światowej. Najważniejsza w nim była samorządność, która występowała w rozszerzonym zakresie, placówki te przypominały „państwa w państwie”, propagowały zasadę wolności i inicjatywy młodzieży.

Pierwsza placówka powstała w 1895 r. w Freeville - USA, założona przez George'a pod nazwą Koedukacyjna Republika Młodzieży Wykolejonej. Było to „państwo w państwie”, miało ok. 200 hektarów, zabudowania z domami, sklepami, więzieniami, obiektami sportowymi. Przeznaczone było dla młodzieży opuszczonej, zaniedbanej, również dzieci z dobrych domów. Sponsorami byli rodzice, którzy byli protektorami. Placówka była prywatna. Wychowywało się w niej ok. 100 chłopców i 70 dziewcząt, ok. 30% to skazani przez sądy. Stosowano 2 kryteria: norma intelektualna, zdrowie fizyczne 14-21 letnich wychowanków. Młodzież stawała się obywatelami Republiki. Przywódca miał prawo doradcze i prawo veta, z którego w zasadzie nie korzystał. Prawo wydawania ustaw należało do zgromadzenia gminnego, w którym mogli uczestniczyć wszyscy, którzy ukończyli 16 rok życia. Wprowadzono zakaz palenia tytoniu, przedłużenie obowiązku szkolnego do 21 roku życia. Czynnik finansowy pełnił dużą rolę, kara grzywny była karą dominującą. Młodzież była opłacana za pracę, koszty pobytu w zakładzie młodzież opłacała sama. Domy prowadziła matka domu (gospodyni), pobierała opłaty za pokoje, standard były wyższy za większą kwotę. Nie było jednolitych strojów, ubrania można było kupować dowolne. Uprawnienia Republiki były duże, mogła wykupić wychowanka, który np. popełnił przestępstwo poza murami placówki.

Druga - „miasto chłopców” w Omaha założone w 1917 przez Flannagana. Placówka ta skupiała chłopców różnej rasy, różnego pochodzenia i wyznania. Propagowała wyrównanie szans, głosiła hasło: „chłopcy dnia dzisiejszego to mężczyźni jutra” - umieszczono je przed wejściem do ośrodka. Flannagan uważał, że za wykolejenie jednostek winę ponosi społeczeństwo, głosił tezę wyrównywania szans. Miasto składało się z oddzielnych zabudowań, miało własne sklepy, pocztę. Od 1934 roku było prawnie usankcjonowanym miastem, z burmistrzem i władzami miejskimi. Mieszkańców było ponad 1000, ok. 20% to chłopcy kierowani przez sądy. Po śmierci Flannagana zarząd nad miastem przejął ks. Werner.

SYSTEM REPUBLIK I WIOSEK (Rosja, Włochy)

Antoni Makarenko w 1920 r. stworzył Kolonię Karną dla Młodzieży Wykolejonej pod Połtawą, opartą o rolę kolektywu. Grupy nazywane były oddziałami, na czele stał dowódca. Rada Dowódców była organem naczelnym. Wartością podstawową była praca, hasłem - wychowanie przez pracę - do pracy. Istniał większy rygor, karność i przymus. Makarenko uważał, że poprzez pracę przestępca zapominał o złych rzeczach. Interesy jednostki należało podporządkować interesom grupy.

Sześć lat po stworzeniu kolonii w - 1926 r. Makarenko przeniósł Kolonię do K.... koło Charkowa, równolegle prowadził kolonię w Charkowie.

Republika „Dei Ragazzi” (Republika Chłopców) powstała w 1945 roku we Włoszech, stworzona przez Don Rivolta. Początkowo znajdowali się tam chłopcy w wieku od 10 do 13 lat, później również starsi i młodsi. Przyjmowano chłopców z różnych środowisk. Pobyt był dobrowolny. Republika miała zaspokajać wszystkie potrzeby wykształcenia, wychowania. Składała się z 3 autonomicznych, połączonych ze sobą wiosek. Na jej czele stał wójt, który miał swoich pomocników. Wybory odbywały się raz w miesiącu. Chłopcy wykonywali różne rodzaje prac przygotowujących do zawodu (marynarza, rybaka, hodowcy bydła) Poza republiką można było kontynuować naukę. Organem, który decydował o losach Republiki było Zgromadzenie Ludowe.

Republika kierowała się zasadą tzw. „4 S”:

1. Samorządność,

2. Swoboda,

3. Samowychowanie,

4. Samoutrzymanie.

Chłopcy opłacali swój pobyt, funkcjonowała własna moneta nazywana zasługą (meritto). Monetami można było płacić, wymieniać je na liry. Wydawano gazetę - „Most nad drogą”, w której opisywali problemy Republiki, ale również mogli publikować wiersze, dowcipy itd. Dorośli mieli głos doradczy, stanowili ostoję dla młodszych.

WSPÓŁCZESNE TENDENCJE W RESOCJALIZACJI

Depenalizacja i dejurydyzacja - wynikają z aksjologii we współczesnej resocjalizacji. Odnoszą się do orzecznictwa i wykonywania kary pozbawienia wolności.

Kategorie:

• placówki o charakterze psycholeczniczym,

• zakłady karne z intensywnym oddziaływaniem terapeutycznym,

• placówki o charakterze karno-psychiatrycznym (mieszane).

1. Zakład Kanadyjski w Ontario (1981). Składa się z 2 budynków, każdy dla 8-10 wychowanków. Jeden z nich zamieszkują przestępcy seksualni, w drugim brutalni przestępcy. Panuje w nich eklektyczny (mieszany) system oddziaływania resocjalizacyjnego. Jest on w ten sposób elastyczny, dopasowuje się go do pacjentów (szczególnie psychopatów). Program jest bardzo często modyfikowany.

2. Zakład w Colorado - powstał w 1980 roku. Na 18 wychowanków przypada 14 osób personelu specjalistycznego. Około połowę stanowią przestępcy seksualni, a drugą inni brutalni przestępcy (tacy, którzy byli resocjalizowani w innych placówkach). Przestępcy seksualni są oddzieleni od innych. Podstawową metodą oddziaływania jest terapia grupowa. Spotkania grupowe dotyczą nie tylko zaburzeń przestępców, ale też aktualnych problemów.

3. Zakład w Denver (Colorado) - powstał w 1972 r. Przeprowadzono w nim badania dotyczące dalszego życia wychowanków tej placówki. Recydywa nie przekracza 33%. Opracowuje się specjalny program wychowania dla każdego wychowanka (zróżnicowane traktowanie). Prowadzony jest program intensywnej integracji wychowanków i personelu, polegający na zbliżeniu, mówieniu po imieniu, wspólnej rozmowie wychowanka z wychowawcą, co służy to wzajemnemu porozumieniu.

POZYTYWNA KULTURA RÓWIEŚNICZA

Inicjatorem był Maxwell Jones, w 1953 r. opisał rodzaj działalności grupowej. Była to idea grup terapeutycznych (Zakład w New Jersey - program: „kierowana interakcja grupowa”), resocjalizowano i prowadzono terapię narkomanów. Uważano, iż każda jednostka jest w stanie do przejęcia aktywnej roli w swoim życiu, kierowania swoim życiem. Energii do tego powinien dostarczać wychowawcza. Proces samorealizacji powinien odbywać się na terenie grupy. Ważne jest zapobieganie bezczynności, nudzie (należy organizować różne zajęcia).

TERAPIA RODZINNA

Rodzina traktowana jest jako system (cała rodzina powinna uczestniczyć w terapii rodzinnej). Celem terapii jest odnalezienie komunikacji rodziny z przestępcą, przestępcy trzeba uświadomić, znaczenie rodziny w funkcjonowaniu każdego człowieka, nauka prawidłowości zachowań seksualnych (dot. przestępców seksualnych), poprawienie kontaktów interpersonalnych, pomoc w komunikowaniu się, uświadamianie, że do życia potrzebny jest drugi człowiek, ukazywanie skutków przestępstw seksualnych, wykorzystania seksualnego w dzieciństwie, uczenie technik opanowywania złości i agresji, pokonywania sytuacji konfliktowych.

Terapia rodzinna powinna przełamać stereotypy odnoszące się do rodziny odnoszące się do ról seksualnych, należy uczyć partnerstwa, niezależnie od płci, podnosić poziom wykształcenia ogólnego przestępców w celu lepszego kontrolowania siebie, wyposażyć pacjentów w wiedzę, umiejętności, wykonywania jakiegokolwiek zawodu, zajęcia.

W niektórych przypadkach stosuje się terapię indywidualną, polegającą na psychoanalizie (szukanie przyczyny). Treningi muszą być przeplatane leczeniem farmakologicznym.

KOMUNY TERAPEUTYCZNE DLA OSÓB UZALEŻNIONYCH

Komuna terapeutyczna = wspólnota terapeutyczna = społeczności lecznicze - jest to forma terapii osób uzależnionych na całym świecie. W USA narodził się początek komun terapeutycznych po II Wojnie Światowej (utrata członka rodziny, wielu inwalidów, itp.) - te sytuacje popychały ludzi do nałogów. Duża ilość pacjentów spowodowała, że indywidualnie takiej ilości osób nie da się pomóc. Zaistniała potrzeba stworzenia ośrodków całodobowych. Powstały komuny - założycielem był alkoholik Charles Dedrich oraz Maxwell Jones - lasowali oni tezę, że wszelkie zaburzenia intrapsychiczne (wewnętrzne) są zaburzeniem nieodpowiedniego pełnienia ról społecznych.

Istotą działania komun terapeutycznych było odbudowanie więzi, kontaktów społecznych, poprawa relacji z drugim człowiekiem.

Zasady działania komun terapeutycznych:

1. Prawidłowe pełnienie ról społecznych,

2. Równość i demokracja

3. Samorządność - były osoby odpowiedzialne za pewne czynności,

4. Zasada pełnego uczestnictwa każdej jednostki

5. Przezwyciężanie bierności i apatii, aktywne włączanie się w życie społeczne,

6. Zasada realizmu ( bycia autentycznym, szczerym) ujawnianie wszelkich swoich tajemnic,

7. permisywność (przyzwalanie) - tolerancja dla zachowań niekonwencjonalnych pewnych jednostek.

SYSTEMY RESOCJALIZACJI OPARTE NA ZRÓŻNICOWANYM PODEJŚCIU DO WYCHOWANKA

Opierają się na przesłankach psychologicznych. Autorem typologii jest Herbert Quay - opracował płaszczyzny osobowości, brał pod uwagę zmienne psychologiczne.

Przesłanki:

1. istnieje związek pomiędzy cechami osobowości, a podatnością na przestępstwo,

2. istnieje związek pomiędzy cechami osobowości a podatnością na konkretny rodzaj i typ przestępstwa,

3. nie jedna cecha, ale cały ich zespół jest odpowiedzialny za skłonności przestępcze, przy czym jedną z tych cech uważa się za dominującą.

Na bazie tych przesłanek Quay określił 4 płaszczyzny właściwości osobowości, później wyprowadził z tych płaszczyzn typy przestępcze.

1. Płaszczyzna wiąże się z takimi cechami, które wyrażają brak uspołecznienia, brak emocjonalnych związków z innymi ludźmi,

2. Płaszczyzna zawiera takie cechy osobowości, które wiążą się ze złośliwymi, agresywnymi zachowaniami, podbudowane lękiem, poczuciem nieszczęścia, kłopotów. Tym zachowaniom towarzyszy poczucie winy.

3. Właściwości cech osobowości wiąże się z takimi cechami, które sprzyjają odrzuceniu wartości ogólnie obowiązujących, a hołdują wartościom podkulturowym, czyli sprzecznym z wartościami społecznymi.

4. Wiążą się z takimi cechami osobowości, które powodują zachowania chwiejne, niedojrzałe, infantylne, nieadekwatne. Właściwości osobowości sprzyjają wycofaniu się z trudnych problemów.

Profile przestępcze wg. Quay'a:

1. Typ nieadekwatny, niedojrzały - odpowiednik 4 płaszczyzny, osoba bierna, infantylna, niezdarna, nieuważna, bezradna, niezainteresowana otaczającym światem, procesami zachodzącymi w świecie. Są to jednostki oporne, bierne albo zbyt uległe, dające sobą manipulować, łatwo ulegające wpływom rówieśników, zwłaszcza wpływom negatywnym. Zalecenia resocjalizacji:

• Wytwarzanie tzw. nawyków moralnych (tak aby wybór dobrych zachowań stał się wyborem automatycznym i nie był kontrolowany przez wychowanka kiedy jest obserwowalny),

• Stymulowanie konstruktywnej aktywności (dostarczanie okazji do twórczości),

• Budzenie zainteresowań,

• Budowanie pewnych mechanizmów motywujących do pracy nad sobą.

2. Typ neurotyczny, konfliktowy - odpowiednik 2 płaszczyzny. Osoby o dużym poziomie lęku, często popadają w depresje, przygnębienie, mają kompleks niższości, który wynika z zaniżenia samooceny; często popadają w konflikty na tle neurologicznym, lękowym, popełniają przestępstwa, później żałują, mają poczucie winy. Dużo rozmawiają o swoich problemach, tłumaczą się, usprawiedliwiają, zrzucają czyn na kogoś innego. Zalecenia resocjalizacji:

• Terapia indywidualna, rozmowy,

• Próba wytwarzania empatycznych związków z innymi ludźmi. W 2 fazie, kiedy nastąpi do odblokowania, należy kierować aktywność skoncentrowaną na swojej osobie, na problemy, zadania wynikające z zewnątrz.

3. Typ niezsocjalizowany, agresywny albo psychopatyczny - odpowiednik 1 płaszczyzny. Zachowania agresywne, złośliwość, szkodzenie innym. Są to osoby które bardzo szybko się nudzą, mają większe zapotrzebowanie na stymulację (teoria poszukiwania mocnych wrażeń) Eksploatowanie innych, manipulowanie. Inne osoby są instrumentami, są traktowane przedmiotowo, odbywa się to bez cienia poczucia winy i wyrzutów sumienia. Zalecenia resocjalizacji:

• Zapewnienie aktywności przez cały dzień,

• Surowa, autorytarna dyscyplina,

• Dokładność i sprawiedliwość w ocenie (psychopaci są osobami drobiazgowymi, wyczulonymi na krytykę, szczególnie niesprawiedliwą),

• Próba wytwarzania głębokich związków z innymi ludźmi.

4. Typ zsocjalizowany w obrębie podkultury - odpowiednik płaszczyzny 3. Są to osoby, które nie mają poważnych problemów emocjonalnych, nie widać gołym okiem przejawów niedostosowania, bardzo szybko dostosowują się do grup podkulturowych - są wobec nich bezkrytyczni. Zalecenia resocjalizacyjne:

• Surowa i konsekwentna dyscyplina - ponieważ w obrębie grup podkulturowych rygor występował, czuje się wtedy dobrze,

• Obniżenie atrakcyjności grupy przestępczej czy podkulturowej,

• Umiejętnie stosowana manipulacja karami i nagrodami, bardziej w stronę wynagradzania.

5. Płaszczyzna 1 i 4 - typ niedojrzale zorientowany na podkulturę. Jest najbardziej podatny na wpływy podkulturowe, ten którym się da najbardziej manipulować. Zalecenia resocjalizacyjne:

• Obowiązują zalecenia z płaszczyzn 1 i 4 +

• Zbudowanie autorytetu wychowawczy (wychowawca, który ma zaimponować np. osiągnięciami sportowymi). Jeśli jest nagroda, to musi być opłacalna. Wychowawca powinien zaimponować, zaproponować coś wychowankowi, a nie odwrotnie. Plastyczność i elastyczność w postępowaniu. Nie należy narzucać własnej pomocy, ale pokazywać, że bez pomocy innych nie da się żyć

KSZTAŁTOWANIE, WYZWALANIE MECHANIZMÓW DOJRZEWANIA SPOŁECZNEGO.

Ten podział jest także niedoskonały, ponieważ jest to szufladkowanie, przyklejanie etykietki; trzeba jednak klasyfikować, aby odpowiednio dobrać metody. Można indywidualizować łącznie z klasyfikacją.

Warren, Sullivan, Grant - klasyfikacja oparta na teorii dojrzałości interpersonalnej - opiera się na punkcie widzenia socjologicznego.

Przesłanki tej klasyfikacji:

1. Sposób oddziaływania resocjalizacyjnego musi być dopasowany do uwarunkowań i przejawów złego zachowania się jednostki.

2. Zachowanie danego człowieka zależy od tego, jak on sam widzi siebie wśród innych ludzi.

Zachowanie człowieka zależy od tego, na którym poziomie dojrzałości interpersonalnej się znajdzie. Istnieje 7 poziomów.

PRZYCZYNY PRZESTĘPCZOŚCI W ŚWIETLE WYBRANYCH TEORII BIOLOGICZNYCH, PSYCHOLOGICZNYCH, SOCJOLOGICZNYCH.

Biologiczne - odwołują się do czynników biofizycznych (cechy budowy ciała człowieka, zaburzenia funkcjonowania gruczołów dokrewnych - hormony, zaburzenia genetyczne - nieprawidłowy układ chromosomalny)

1. Teorie antropologiczne (biofizyczne).

2. Teorie endokrynologiczne (hormonalne),

3. Teorie genetyczne (zaburzenia genetyczne).

Ad. 1. Teorie biologiczne.

Przedstawicielem tej teorii był Cezare Lombroso - włoski lekarz, psychiatra, zajmował się ustalaniem przyczyn przestępczości. Dokonał pomiarów czaszek, układu kości policzkowych, później skupił się na innych częściach ciała. U 40% badanych odnalazł cechy odpowiedzialne za cechy przestępcze. Urodzony przestępca wg. Lombroso to: cechy budowy ciała człowieka prehistorycznego - cofnięte czoło, mocno zarysowane kości policzkowe, mocno uwypuklone szczęki, owłosienie twarzy, za duże lub za małe uszy w stosunku do budowy głowy, tępy wyraz twarzy, nadrozwinięte ramiona, przygarbiona sylwetka, szeroka klatka piersiowa. Tym cechom budowy ciała miały towarzyszyć: niska inteligencja, cechy wskazujące na okrucieństwo, brutalność. Zaczęła to być więc koncepcja biologiczno-psychologiczna. Lombroso opracował typ gwałciciela: niski blondyn, krótkie ręce, anomalie narządów płciowych, anomalie nosa, blada cera, nieśmiałość w kontaktach z ludźmi, zaburzenia neurotyczne.

Związki cech budowy ciała z temperamentem - Sheldon:

• pokaźna budowa ciała - związana z typem cholerycznym,

• drobna budowa ciała - związana z typem melancholicznym.

Ad. 2. Teorie endokrynologiczne.

Wydzielanie hormonów przez gruczoły dokrewne np. nadmiar testosteronu - osoba agresywna, mająca podwyższony poziom agresji.

Ad. 2. Teorie genetyczne.

Najbardziej popularne poglądy mówią o dodatkowych chromosomach X lub Y (Marek Kossewski - „Agresywni przestępcy”).

KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE odwołujące się do zmiennych w cechach osobowościowych przestępcy

Koncepcja Quai'a:

• zmienne ułatwiają zachowania przestępcze,

• zmienne mogą utrudniać zachowania przestępcze.

Zmienne to: inteligencja, niska agresywność, agresja, zaburzenia psychotyczne, zaburzenia psychonerwicowe (ułatwia pojawianie się na drodze przestępczej np. schizofrenicy) oraz zachowania prospołeczne.

Teoria racjonalnego wyboru odwołuje się do zakresu pojęć ekonomicznych. Każdy człowiek w świetle tej teorii będzie zastanawiał się czy mu się to opłaci, będzie kalkulował, przeliczał. Jeżeli ekonomiczna kalkulacja wyjdzie dodatnio, znaczy, że to przestępstwo się opłaca. Są to przestępstwa zaplanowane. Przestępstwo w afekcie nie może być zaliczane do tej teorii.

Teoria poszukiwana mocnych wrażeń - są ludzie, którzy rodzą się z hiperaktywnym systemem nerwowym, który potrzebuje większej liczby bodźców, ludzie tacy lubią mieć podniesiony poziom adrenaliny. Quay uważa, że bardzo ważna rolę odgrywają w tej teorii rodzice (osobowość psychopatyczna) - zależy to od wychowania, podejścia rodziców, braku kontaktu emocjonalnego z matką w pierwszych miesiącach życia (teoria Freuda) - pogląd dwoistości natury ludzkiej (Freud( - człowiek zbudowany jest z dobrej i złej strony (Anioł i Diabeł)

Trójwarstwowa struktura osobowości (Freud).

Superego, Ego, Id - Freud mówił o zachowaniu równowagi. Ego czuwać ma nad rozwojem Superego i kontrolować Id. Badania nad rozwojem Superego prowadziła Melania Klein, próbowała udowodnić, że niedobrze jest kiedy jest zbyt rozwinięte Superego (człowiek obwinia się za wszystko) może spowodować to zachowania neurotyczne, doprowadzić do przestępstw.

Anna Freud (córka Zygmunta Freuda) stworzyła, wyłoniła 4 funkcje Ego:

1. Funkcja poznawcza - twierdziła, iż zdrowe Ego poznaje, ocenia siebie i swoje wnętrze, poznaje i ocenia otoczenie,

2. Funkcje energetyczne Ego - zdrowe Ego skłania jednostkę do zachowań racjonalnych, chociaż przykrych dla organizmu (np. wizyta u dentysty),

3. Funkcje syntetyczne Ego - mówi o tym, że zdrowe Ego musi zachować równowagę między systemem wartości, którego kontrolerem jest Superego, a popędami płynącymi z Id,

4. Funkcje selektywne Ego - zdrowe Ego dokonuje wyboru najlepszego z możliwych zachowań.

Teoria socjologiczna - te grupy które upatrują przyczyn przestępczości w wymiarach społeczno-środowiskowych i na ich kryminogennej roli.

• makroczynniki - postęp cywilizacji, urbanizacja (teorie Anomii - Durheima i Merta),

• mikrocznniki - funkcjonowanie rodziny (teoria kontroli społecznej Hirszyckiego

Teoria dewiacji Floriana Znanieckiego (socjolog).

Konformizm - mówił, że każdy człowiek od momentu urodzenia jest poddawany grupom społecznym, które nas wychowują i mamy żyć w świecie wartości, w świecie konformizmu. Znaniecki uważa, że część osób znajduje się w tzw. nienormalności częściowej i ona może przybierać postać:

1. Podnormalności - dewiacja negatywna - należą do tej kategorii ludzie, którzy nie mogą lub nie chcą podporządkować się normom i zasadom,

2. Nadnormalności - dewiacja pozytywna - ludzie, którzy pełnią role społeczne lepiej, niż oczekuje od nich tego społeczeństwo, tzn. swoim zachowaniem podwyższają standardy działania.

Ocena dewianta: każdy dewiant i jego dewiacja podlegają ocenie. Ocena dokonywana przez społeczeństwo nie zawsze jest spójna z oceną subiektywną np. odbieranie osób przez społeczeństwo. Ocena powoduje bunt dewianta.

• Podnormalność - bunt egocentryczny, skupia się sam na sobie.

• Nadnormalność - ma charakter prospołeczny, nie odnosi się do osób, które krytykują tylko do porządku społecznego, który zdaniem dewianta jest zły i należy go zmienić.

• Źródło dewiacji u dewianta pozytywnego: kontakt z innym dewiantem jest czynnikiem dynamizującym, pobudzającym, powoduje postęp społeczny.

• Źródło dewiacji u dewianta negatywnego: załamanie się struktury społecznej, chaos, stan anomii, brak więzi społecznej.

KARY POZBAWIENIA WOLNOŚCI .

Jest to kara kryminalna, kara grożąca za popełnienie pewnego czynu zabronionego (przestępstwo). Przestępstwo jest naruszeniem normy prawnej. Zbiór norm prawnych zawarty jest w Kodeksie Karnym. Część norm prawnych pokrywa się z normami społecznymi (np. zabójstwo), część norm prawnych nie jest kodyfikowana (np. prostytucja).

Przestępstwo ma miejsce wtedy, gdy:

1. Zachowanie jednostki lub grupy osób jest zabronione przez ustawę karną,

2. Prawo nie działa wstecz, tzn. że przestępstwo musi nastąpić w momencie, gdy funkcjonują przepisy,

3. Dany czyn, przestępstwo musi odznaczać się pewnym stopniem szkodliwości społecznej.

Przestępcą jest osoba dopiero w momencie, gdy:

• musi zostać schwytana, wina musi być udowodniona,

• musi odbyć się proces i osoba musi zostać skazana.

Każda kara kryminalna musi być pewna dolegliwością:

• dolegliwość fizyczna (np. kara śmierci),

• dolegliwość społeczna kary - wiąże się z ograniczeniem swobody w życiu publicznym (np. niemożność uczestnictwa w wyborach, odebrania prawa wykonywania zawodu),

• dolegliwość psychiczna - wiąże się ze sferą psychiczną sprawcy.

Dolegliwość wiąże się z całkowitym brakiem realizacji potrzeb lub ze znacznym zmniejszeniem (podkultura więzienna).

Podział kar pozbawienia wolności:

• kara dożywotniego pozbawienia wolności

• kara 25 lat pozbawienia wolności,

• kary długoterminowe (5-10-15 lat),

• kary średnioterminowe (2-5 lat),

• kary krótkoterminowe (do 2 lat).

Kary dzielić można na:

• bezwzględne

• z zawieszeniem (skazania warunkowe).

Inne kary:

• kara ograniczenia wolności (niedostateczna ilość dowodów, obowiązek stawiania się 1 raz w miesiącu na Policji, odebranie paszportu, niemożność wyjazdu z kraju),

• kara grzywny - samoistna (tylko kara grzywny), razem z innymi środkami.

• warunkowe umorzenie postępowania - głównie z braku dowodów.

• warunkowe przedterminowe zwolnienie dla osób pozbawionych wolności (trzeba odsiedzieć co najmniej połowę kary, nadzór kuratora, amnestia warunkowa).

Dodatkowe środki walki z przestępczością:

• środki zabezpieczające typu leczniczego np. umieszczenie na oddziale odwykowym, psychiatrycznym, terapeutycznym),

• środki zabezpieczające typu administracyjnego (zakaz wykonywania zawodu, zajmowania określonego stanowiska, zakaz prowadzenia pojazdów).

Funkcje kary pozbawienia wolności:

Funkcje są realizowane różnie, zależy to od kraju, warunków i systemów.

1. Funkcja odwetowa - odpłata za przestępstwo, zemsta;

2. Funkcja eliminacyjna - kara eliminuje na jakiś czas przestępcę ze społeczeństwa, fakt izolacji chroni społeczeństwo przed atakiem ze strony p-cy

3. Funkcja odstraszająca - dotyczy zarówno osób skazanych jak i reszty społeczeństwa (coś w rodzaju straszaka)

4. Funkcja poprawcza zwana reedukacyjną, resocjalizacyjną, wychowawczą - przekonanie, że każdego człowieka nawet najbardziej zdemoralizowanego można naprawić (kary i nagrody w więzieniu, nauczanie itp.)

Realnie z zakładu karnego wychodzą osoby bardziej zdemoralizowane.

Funkcje te realizowane są w zależności od różnych czynników np. długości trwania kary.

Diagnozy dokonuje komisja penitencjarna, komisja diagnozuje biorąc pod uwagę płeć, wiek, charakter przestępstwa, podatność na resocjalizację, stan zdrowia, temperament.

Polski system - 4 rodzaje zakładów karnych:

• dla młodocianych

• dla karanych po raz pierwszy

• dla recydywistów

• dla wojskowych

Zakłady są zamknięte, półotwarte i otwarte. W polskim więziennictwie panuje zasada progresji (stopniowego łagodzenia kary).

Systemy pozbawiania wolności:

• zwykły

• terapeutyczny - odnosi się do osób uzależnionych

• programowanego oddziaływania - opiera się na zasadzie indywidualności, często podpisuje się kontrakty z więźniami (umowa między skazanym a kimś z personelu, dotycząca warunków odbywania kary np. praca poza zakładem).

PRAWA I OBOWIĄZKI SKAZANEGO (art. 102 KKW)

Odnoszą się do potrzeb elementarnych, każdy skazany ma prawa:

• prawo do wyżywienia (3 posiłki dziennie z odp. ilością kalorii), ubrania, godziwych warunków bytowania (co najmniej 3 m2), prawo do opieki lekarskiej i sanitarnej,

• prawo do utrzymywania więzi z rodziną i kontaktów z bliskimi,

• prawo do korzystania z wolności religijnej,

• prawo do otrzymywania wynagrodzenia za pracę i ubezpieczenia,

• prawo do kształcenia i samokształcenia oraz wykonywania twórczości własnej (prawo do nauki i własnych zainteresowań),

• prawo do korzystania z urządzeń i zajęć kulturalno-oświatowych (sportowych, radia, TV, książek i prasy),

• prawo do komunikowania się z obrońcą, pełnomocnikiem, reprezentantem skazanego (prawo nieograniczone),

• prawo do wglądu do własnych akt, dokumentacji na swój temat,

• prawo do składania różnych skarg i wniosków.

Obowiązki:

• przestrzegania regulaminu wewnątrzzakładowego,

• poprawnego zachowania się (co wyjaśnia regulamin),

• poddania się badaniom lekarskim, zabiegom leczniczym, zabiegom operacyjnym,

• przestrzegania higieny osobistej i czystości pomieszczeń,

• wykonywania pracy, która wiąże się z czystością obiektu,

• dbałości o mienie zakładu,

• obowiązek poddania się rewizji osobistej,

• obowiązek fotografowania w celu identyfikacji skazanego (np. tatuaż)

Kary i nagrody - manipulowanie przywilejami.

Zakładami karnymi kierują dyrektorzy, zakłady podlegają Ministerstwu Sprawiedliwości.

PROFILAKTYKA

Profilaktyka jest to długotrwały proces, który wspiera zdrowie, poprzez umożliwienie ludziom uzyskanie pomocy potrzebnej im do konfrontacji ze złożonymi, stresującymi warunkami życia oraz przez umożliwienie jednostce osiąganie satysfakcjonującego, społecznie akceptowanego, bogatego życia, życia wypełnionego treścią.

Wszelkie działania profilaktyczne muszą posiadać komplementarne nurty (wzajmnie się uzupełniające):

1. Nurt - celowy i konstruktywny proces nakierowany na promowanie rozwoju jednostek w kierunku realizowania ich potencjalnych możliwości.

2. Nurt - przeciwdziałanie destrukcyjnym czynnikom tj. ryzyko utraty zdrowia i bezpieczeństwa, stresy rodzinne i zawodowe, izolacja i wykluczenie społeczne, przemoc, trudności finansowe, niewłaściwe warunki mieszkaniowe, zła opieka lekarska, brak pomocy w opiece nad małym dzieckiem.

Istnieją trzy rodzaje profilaktyki

1. profilaktyka I-rzędowa

2. profilaktyka II-rzędowa

3. profilaktyka III-rzędowa

Różnią się kręgiem odbioru. I poziom jest najwyższy, skierowana jest do wszystkich, z akcentem na ludzi młodych, osoby w wieku rozwojowym.

Profilaktyka I, są to wszelkiego rodzaju działania:

• promocja zdrowia, przedłużania życia,

• zapobiegania zachowaniom dysfunkcyjnym, uodparnianie się na stres sytuację zagrożeń.

Profilaktyka II ma na celu usprawnianie osób o najwyższym stopniu ryzyka dysfunkcjonalnego oraz pomoc im w redukcji tego ryzyka. Adresat grupy ryzyka np. społeczność byłych PGR-ów, środowiska wielkomiejskie.

Profilaktyka III jest rozumiana jako interwencja po wystąpieniu dysfunkcji, praca z osobami, które mają już istotny problem.

Grupy programów profilaktycznych:

1. programy informacyjne, bazują na założeniu, że dostarczenie rzetelnej wiedzy prowadzi do zmiany postaw,

2. programy efektywnej edukacji, opierają się na założeniu, że pobudzanie wielostronnego rozwoju osobowości jednostki wiąże się z osłabieniem ryzyka angażowania się młodego człowieka w działalność ryzyka (samoocena - techniki - wzmacnianie samooceny, nauka radzenia sobie w sytuacjach trudnych),

3. programy kompetencji społecznej, nauka normalnego funkcjonowania w grupie społecznej, podnoszenie poziomu komunikacji w grupie - techniki odnoszą się do starannego doboru przyjaciół, programy, któ®e mają uczyć mówienia „nie:,

4. programy działań alternatywnych - opierają się na założeniu, że zachowania ryzykowne są wynikiem współwystępowania czynników zewnętrznych i wewnętrznych, tzn. że nie tylko od naszej osobowości zależy, czy popadniemy w problem, konflikt, ale również od czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Należy dostarczać młodzieży zajęć alternatywnych, młodzież pozytywnie zagospodarowywać.

5. programy wczesnej interwencji adresowane do grup ryzyka, koncentrują się na identyfikowaniu młodzieży dostarczającej problemu oraz organizowaniu programów, które zapobiegną takiemu zachowaniu. Osoba, która prowadzi program, musi być wysoce wyspecjalizowana lub rówieśnicy doradcy (np. byli narkomani - to samo pokolenie).

Tworzenie programów profilaktycznych:

Zasady:

• dobrać zespół działaczy,

• zaufanie, współdziałanie, współpraca,

• umiejętność rozwiązywania problemów,

• akceptacja

• samoocena

• zaangażowanie, entuzjazm,

• usprawnienie wewnątrzgrupowej komunikacji,

• osobowy, zawodowy rozwój wszystkich członków zespołu.

Ważne jest, aby wdrażać programy, które mogą być powielane, powtarzalne.

16

---