Sądy boże w starożytności
Nie zawsze istnieje możliwość stwierdzenia winy oskarżonego. Tak jest np. gdy mąż podejrzewa żonę o zdradę albo, gdy ktoś rzucił na kogoś podejrzenie o czary. W starożytności dużą rolę dla społeczeństwa odgrywał świat sacrum. To właśnie Bóg, jako istota bardziej doskonała od człowieka, rozwiązywał bezspornie każdą sprawę. Często brak świadków i niemożność przedstawienia dowodów zmuszała ludzi do znalezienia innego sposobu na sprawiedliwe osądzenie. Tym sposobem były ordalia.
Sąd boży to nadzwyczajny środek postępowania sądowego polegający na przechodzeniu przez oskarżonego określonych prób dla udowodnienia swojej niewinności. Ordalia opierały się na oczywistym dla współczesnych przeświadczeniu, że Bóg nie dopuści do krzywdy niewinnego. Wierzono, że dzięki boskiej interwencji wyjdzie na jaw kto jest przestępcą.
Oskarżony, aby wykazać swoją niewinność i oddalić oskarżenie, powoływał na swojego świadka samego Boga, który dawał świadectwo prawdzie. Było ono jednoznaczne, niepodważalne i ostateczne. Nie było wypracowanych form procesowych. W związku z tym nie było zeznań świadków, demonstracji dowodów rzeczowych, mowy obrońców, odwołań czy ułaskawień. W przypadku przeprowadzenia ordaliów, nie odbywało się dalsze postępowanie dowodowe, gdyż stanowiłoby to obrazę woli bożej. Osoby pomyślnie przechodzące sąd boży były uniewinniane. Te zaś, dla których próba okazała się niepomyślna, okazywały się winnymi i podlegały karze za dowiedzione w ten sposób przestępstwo. Bardzo prawdopodobne jest, że istniały miejsca ordaliczne (locus infernus)- są to miejsca, w których świat profanum miesza się z światem sacrum. Był to często teren otoczony niesamowitą scenerią - np. groty , źródła.
Istniało wiele rodzajów tych nietypowych sądów. Źródła podają próby wody, ognia , a także, chociaż jest to kwestia bardzo dyskusyjna - boży pojedynek.
Wykorzystanie wody pod rozmaitą postacią- rzek, źródeł czy jezior, było prawdopodobnie najstarszą i najbardziej typową formą sądu bożego. Na terenie Mezopotamii, w kręgu kultury sumeryjskiej, ordal był dokonywany poprzez zanurzenie w rzece.
Paragraf 10 Kodeksu Ur- Nammu głosi:
„Jeżeli obywatel oskarża innego o […] i ten został przeprowadzony przed boga rzeki, a bóg rzeki oznajmił, że jest niewinny, ten, który go przeprowadził […]”.
Postępowaniem kierował sędzia przy obecności gapiów. Niewinnym okazywał się ten , kto nie utonął. Z tego wynika, że rzeka, a dosłownie bóg rzeki, jest elementem sakralnym, który wspiera sędziów, wskazując na winę lub niewinność oskarżonego. Co ciekawe konsekwencje boskiego wskazania obkładają wyrokiem już ludzcy sędziowie. Prawdopodobnie na terenie Mezopotamii ten rodzaj sądu istniał permanentnie. Istnieje również możliwość , że był on powiązany ze ściśle określonym kalendarzem liturgicznym.
U Hetytów obok sądu bożego związanego z wodą istnieje także inna forma oradlu- tzw. „boski kielich życia”. Miał on formę przysięgi prewencyjnej, która miała zapobiec kradzieży lub rozwiązać zaistniałe już sprawy. Oskarżony rzucał przekleństwo na swoją rodzinę, po czym wypijał zawartość kielicha, narażając się w przypadku fałszu na boską karę.
SOGAND XURDAN jest to perskie określenie, które oznacza „konsumować, spożywać, przyjmować siarkę”. Są to słowa przysięgi - ordalu, który przez zbadanie stopnia pochłonięcia siarki pozwalał zweryfikować szczerość przysięgającego.
Także w Biblii, w Księdze Liczb została wyeksponowana rola przysięgi.
11 Rzekł znowu Pan do Mojżesza:
12 Tak mów do Izraelitów: Gdy maż ma żonę rozpustną i ta go zdradzi
13 przez to, ze inny mężczyzna z nią obcuje cieleśnie wylewając nasienie, a nie
spostrzegł tego jej mąż, i dopuściła się nieczystości w ukryciu, gdyż nie było świadka,
który by ją pochwycił na gorącym uczynku
14 gdy więc duch podejrzenia ogarnie męża i zacznie podejrzewać żonę swoją, w
wypadku gdy rzeczywiście się splamiła, lub będzie ja posądzał, choć się nie splamiła -
15 wówczas winien mąż przyprowadzić żonę swoją do kapłana i przynieść jako dar
ofiarny za nią dziesiątą część efy mąki jęczmiennej. Nie wyleje jednak na to oliwy ani
też nie położy kadzidła, gdyż jest to ofiara posadzenia, ofiara wyjawienia, która ma
wykazać winę.
16 Wówczas rozkaże kapłan zbliżyć się kobiecie i stawi ja przed Panem.
17 Następnie naleje kapłan wody świętej do naczynia glinianego, weźmie nieco pyłu
znajdującego się na podłodze przybytku i rzuci go do wody.
18 Teraz postawi kapłan kobietę przed Panem, odkryje jej włosy i położy na jej ręce
ofiarę wyjawienia, czyli posądzenia; wodę zaś gorzką, niosącą klątwę, kapłan będzie
trzymał w swym reku.
19 Wtedy zaprzysięgnie kobietę i powie do niej: Jeśli rzeczywiście żaden inny
mężczyzna z tobą nie obcował i jeśliś się z innym nie splamiła nieczystością
względem swego męża, wówczas woda goryczy i przekleństwa nie przyniesie ci
szkody.
20 Jeśli jednak byłaś niewierna swemu mężowi i stałaś się przez to nieczysta,
ponieważ inny mężczyzna, a nie twój mąż, obcował z tobą, wylewając nasienie
21 wówczas przeklnie kapłan kobietę przysięga przekleństwa i powie do niej:
Niechże cię Pan uczyni poprzysiężonym przekleństwem pośród ludu twego, niech
zwiotczeją twoje biodra, a łono niech spuchnie.
22 Woda niosąca przekleństwo niech wniknie do twego wnętrza i niech sprawi, że
spuchnie twoje łono, a biodra zwiotczeją. Odpowie na to kobieta: Amen, Amen.
23 Teraz wypisze kapłan na zwoju słowa przekleństwa, a następnie zmyje je woda
goryczy.
24 Wreszcie da wypić kobiecie wodę gorzką, niosącą klątwę, aby wody przekleństwa
weszły w nią sprawiając gorzki ból.
25 Następnie weźmie kapłan z rąk kobiety ofiarę posądzenia, wykona gest kołysania
przed Panem i złoży na ołtarzu.
26 Potem weźmie z niej pełną dłonią cześć jako pamiątkę i spali na ołtarzu.
27 Teraz da kobiecie do picia wodę przeklętą: jeśli naprawdę stała się nieczysta i
swojemu mężowi niewierna, woda wniknie w nią, sprawiając gorzki ból. Łono jej
spuchnie, a biodra zwiotczeją, i będzie owa kobieta przedmiotem przekleństwa
pośród swego narodu.
28 Jeśli jednak ta kobieta nie stała sie nieczysta, lecz przeciwnie - jest czysta
pozostanie bez szkody i znów będzie rodzić dzieci.
Pojedynek sądowy był najczęściej stosowanym dowodem spośród ordaliów. Pomimo wiary w bezpośrednią ingerencję boską podczas sądu bożego praktyka dowodziła, że w przypadku innych ordaliów zdarzały się manipulacje. Pojedynek uchodził za idealny dowód winy lub niewinności. Gajusz Juliusz Cezar wspomina w De bello Gallico o rozstrzyganiu sporów wśród plemion germańskich w drodze walki dwóch osób na miecze. Wraz z wędrówkami germańskich plemion zwyczaj ten rozszerzył się na całą Europę. Już w średniowieczu pojedynek sądowy znało prawo wszystkich krajów europejskich.
Sądów bożych nie używano jedynie po to by udowodnić komuś winę, bądź by rozstrzygać spory. Dzięki tej formie można było samemu oczyścić się z zarzutów. Tak też zrobiła zniesławiona, westalka Tucja. Sama „ ośmieliła się podjąć czynu niemożliwego .” Zaczerpnęła sitem wodę z rzeki i poniosła ją aż na forum, po czym wylała zawartość u stóp kapłanów.
Na zakończenie mojego referatu mogę dodać, że geneza przynajmniej niektórych średniowiecznych sądów bożych wywodzi się właśnie z czasów antycznych. Jednak sposób wykonywania sądu uległ zmianie i rozszerzeniu. W licznych źródłach napotykamy na następujące rodzaje ordaliów, które polegały na: walce, przechodzeniu przez ogień, pławieniu w wodzie, wyciąganiu losów, zjadaniu w określonym czasie nadmiernej ilości pożywienia, a także na dotykaniu zwłok ofiary przez osobę podejrzaną o zabójstwo.
pytania:
1. Jakie warunki musiał spełniać sąd boży(ordal), by miał rację bytu?
2.Dlaczego istniało tak wielkie zróżnicowanie w stosowaniu sądów bożych(ordali)?