Jak pomóc dziecku z rodziny dotkniętej chorobą alkoholową?
Alkoholizm w naszym społeczeństwie stanowi jeden z najgroźniejszych problemów natury społecznej i medycznej.
Najczęściej zdarza się, że w centrum uwagi osób zajmujących się tą problematyką jest zwykle sam alkoholik, sprawę pozostałych członków rodziny często się bagatelizuje.
Dlatego chciałabym zwrócić uwagę na problem dzieci alkoholików, które są niewidzialnymi ofiarami tej choroby, cierpiącymi rozpaczliwie i w milczeniu.
Każdy z nas pedagogów, nauczycieli, wychowawców w swojej pracy styka się, na co dzień z dziećmi, których rodziny są dotknięte chorobą alkoholową.
Myślę, ze ogromnie ważne jest, abyśmy potrafili te dzieci dostrzec, a co najważniejsze pomóc im, aby ich świat nie rozpadał się z powodu pijaństwa jednego, często i dwojga rodziców.
Powstaje pytanie jak rozpoznać, że uczeń, wychowanek, z którym pracujemy jest dzieckiem alkoholika, najczęściej dzieci nie chcą otwarcie przyznawać się do tego problemu, a nam często nie starcza czasu, możliwości by dotrzeć do środowiska rodzinnego.
Istnieją symptomy zachowań dzieci w warunkach szkolnych, które powinny zwrócić szczególną uwagę nas pedagogów i zmusi do zainteresowania dzieckiem:
Trudności z koncentracją uwagi;
Powtarzające się nieobecności;
Słabe stopnie, brak odrobionych zadań domowych;
Nagłe zmiany zachowań (dziecko raz jest ciche, innym razem próbuje zwrócić na siebie uwagę);
Oznaki zaniedbania, maltretowania dziecka;
Niska samoocena, nieśmiałość, unikanie kontaktu z innymi dziećmi;
Tłumiona złość, niechęć do współdziałania z kolegami i nauczycielami;
Niepokój, lękliwość bez powodu, smutek, przekonanie o własnym nieszczęściu;
Nieustanne kłopoty ze zdrowiem (bóle głowy, brzucha).
Są to najczęstsze i najbardziej uzewnętrznione symptomy wskazujące, że z dzieckiem,
z którym pracujemy dzieje się coś niedobrego, że w jego życiu wystąpiły problemy, przerastające go, z którymi bez pomocy z zewnątrz nie potrafi sobie poradzić,
Konsekwencje trwania w takiej sytuacji mogą mieć dla psychiki dziecka katastrofalne skutki, pojawia się najczęściej:
Poczucie osamotnienia wynikające z odrzucenia przez jednego lub dwoje rodziców, co często prowadzi do zamrożenia uczuć, wyparcia się własnych potrzeb
Nieprzewidywalność zachowań i reakcji rodziców powoduje, że dziecko zaczyna nieustannie kontrolować siebie i innych, ma potrzebę dokładnego zaprogramowania swojego życia, czuje lęki przed zmianami
Atmosfera ciągłego napięcia wytwarza w dziecku poczucie krzywdy, stałego zagrożenia, brak poczucia bezpieczeństwa, pojawia się stłumiona złość, gniew, nienawiść
Brak autorytetów w rodzinie, jednoznacznego systemu wartości powoduje nieufność, wobec jakich kolwiek autorytetów, przy jednoczesnej potrzebie ich posiadania, niepewność, co do własnej roli w rodzinie.
Dzieci w rodzinie dotkniętej chorobą alkoholową przyjmują najczęściej jedną z ról:
Zagubione dziecko - jego rola sprowadza się do bycia,,niewidzialnym” -,,Nikt mnie nie zobaczy, nie usłyszy”. Dziecko to na zewnątrz jest nieśmiałe, trzyma się zawsze na uboczu, jest zamknięte w sobie, bierne, posłuszne, nie sprawia problemów wychowawczych, usuwa się w cień, często ucieka w świat fantazji, gdzie wszystko jest doskonałe bezpieczne, szuka pociechy w obcowaniu z samym sobą. Wewnątrz jest bardzo samotne, pokrzywdzone, czuje, się nic nie warte, niedobre, do niczego.
Kozioł ofiarny - jego rolą jest odwracanie uwagi od rzeczywistego źródła dysfunkcji rodziny poprzez zwrócenie uwagi tylko na siebie, to najczęściej tak zwane trudne dzieci, postrzegane jako chuligani, próżniacy, nieodpowiedzialni, bezczelni, aroganccy, bez żadnych osiągnięć, zawsze chcą być w centrum uwagi, przyjmują pozy;,Jeszcze wam pokażę” ,,Niczego i nikogo nie potrzebuję”,,Nie zależy mi”,,Nie dam się”,,Nigdy nie będę w porządku”, tymczasem wewnątrz czują się odrzuceni, skrzywdzeni, samotni i przestraszeni, często zagniewani i pełni nienawiści.
Maskotka - jej rola polega na poprawianiu nastroju w rodzinie, rozładowaniu napięcia śmiechem, humorem, na zewnątrz to zabawne dziecko, rzadko traktowane poważnie, przyjmuje często rolę,,klasowego błazna”, ciągle się popisuje, żartuje, zrobi wszystko, aby zwrócić na siebie uwagę, postrzegane jako osoba niedojrzała. Maskotka sama ma poczucie, ze musi coś zrobić, by być zauważona, że gdy inni się śmieją to znaczy, ze jest lubiana, nikt jej nie będzie lubił, kiedy będzie poważna, a jej rolą jest rozweselanie innych. W środku maskotka czuje się przestraszona, niepewna, zdezorientowana, osamotniona, pełna lęku.
Bohater - to dziecko pełniące w rodzinie rolę dorosłego, jego zadaniem jest dostarczanie rodzinie poczucia własnej wartości, dumy i sukcesu. Postrzegane jako osoba rozważna, pełna poświęceń, odpowiedzialna, zaangażowana, dążąca za wszelką cenę do sukcesu, to przedwcześnie dorosłe dziecko. Bohater na zewnątrz pragnie za wszelką cenę pokazać, że jest silny, zawsze da sobie radę, można na nim polegać, nigdy nie przysporzy innym zmartwień. Tymczasem wewnątrz czuje się winny, nieszczęśliwy, skrzywdzony, zdezorientowany, niewart sukcesu, nienadający się do niczego.
Zastanówmy się, ileż razy w naszej pracy pedagogicznej mieliśmy do czynienia
z maskotkami, kozłami ofiarnymi, bohaterami i niewidzialnymi dziećmi, czy potrafiliśmy dostrzec ich problem oraz co najważniejsze, czy potrafiliśmy im pomóc.
W naszych działaniach mających na celu udzielenie wsparcia naszym uczniom
i wychowankom, których rodziny dotknięte są alkoholizmem, pomocne mogą być następujące wskazówki:
Komunikuj się z nimi na poziomie uczuć, przytul, pochwal, ale nie bądź rodzicem, nie zastąpisz rodzica i to oni bez ciebie będą musieli sobie poradzić z alkoholizmem rodziców.
2. Unikaj jednak nadopiekuńczości, wyznaczaj mocne i jasne granice, nie wspieraj regresji.
3. Pozwól im dokonywać wyborów, chroń i buduj ich autonomię.
4. Zapewnij, że nie są odpowiedzialni za zachowania rodziców.
5. Pokazuj, różne rodziny, uświadom, że jest wiele rodzajów rodzin, by mogli mieć realne spojrzenie.
6. Powstrzymaj się przed etykietą, że są odporni na urazy psychiczne, jeśli sprawiają takie wrażenie traktuj ich z dużą uwagą.
7. Pomagaj w nawiązywaniu uczuć i ich wyrażaniu, nie oceniaj uczuć.
8. Pamiętaj, problemy w zachowaniu nie stanowią o zepsuciu dziecka.
9. Pomóż w rozwijaniu uczucia zaufania:
wprowadź ład, jasne reguły i normy;
dotrzymuj umów, nie obiecuj niczego, czego nie mógłbyś dotrzymać.
10. Pozwól bawić się i czerpać radość z tej zabawy, ze szczególnym uwzględnieniem zajęć podnoszących samoocenę.
11. Staraj się by klasa, grupa wychowawcza była swego rodzaju sanktuarium, w którym będą czuć się pewnie, mieć poczucie bezpieczeństwa i zaufania.
za:B.E.Robinson, M.Woodside,,Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholików”
Uważam, ze są to bardzo istotne wskazówki do naszej pracy pedagogicznej, problem alkoholizmu niestety nie maleje, coraz więcej dzieci pozostaje bezradnych wobec dysfunkcjonalności swojej rodziny wynikającej z nadużywania alkoholu przez jedno lub obydwoje rodziców.
Myślę, że nie powinniśmy przechodzić obok tego problemu obojętnie, powinniśmy starać się uświadomić dziecku, że nie jest samo, przekonać, iż to nie jego wina, że rodzice są alkoholikami, stworzyć warunki do lepszego zrozumienia siebie i opiekowania się sobą, uczyć obcowanie z własnymi emocjami, dać szansę na zdobywanie umiejętności kontaktowania i komunikowania z innymi dziećmi, a co najważniejsze pozwólmy by dziecko czuło, że jest ktoś dorosły, kto chce mu pomóc, by miało świadomość, że może liczyć na nas nauczycieli, pedagogów.
Praca ta powstała w oparciu o wiedzę wyniesioną z warsztatów metodycznych z zakresu profilaktyki alkoholowej prowadzonych pod kierunkiem mgr Haliny Sołtys oraz własnych doświadczeń z wieloletniej pracy z dziećmi, których rodziny dotknięte są chorobą alkoholową.
Opracowała:
Mirosława Kaźmierczak