Metody i formy pracy z dziećmi w grupach integracyjnych.
Podstawowym celem realizowanego programu w grupach integracyjnych jest kształtowanie indywidualności i zależności każdego dziecka, zaspokojenie jego potrzeb, rozwijanie zainteresowań, umiejętności współpracy i współdziałania, kształtowanie poczucia odpowiedzialności.
Stosowane metody i formy pracy nie odbiegają od tych, które wykorzystujemy w przedszkolach. Naczelną metodą stosowaną we wszystkich formach pracy z dzieckiem jest organizowanie wielostronnego działania poprzez samodzielne doświadczenie, poszukiwanie, zadania stawiane dzieciom do wykonania, ćwiczenia utrwalające, pobudzające dziecko do powtarzania wcześniej nabytych umiejętności.
Poza tym uwzględniane są metody poglądowe i słowne, pełniące rolę drugorzędną. Wyróżnione metody nie mają charakteru rozłącznego, zwykle są skorelowane ze sobą.
W przedszkolu stosowane jest kształcenie wielostronne. Strategia ta sprowadza się do takiego zróżnicowania metod uczenia się, aby umożliwiały dzieciom zdobywanie wiedzy o świecie
i zmienianie się przez tworzenie sytuacji problemowych i próby samodzielnego ich wyjaśniania, poprzez przeżywanie wartości społecznych, moralnych i estetycznych, wreszcie poprzez działanie praktyczne zmieniające na korzyść warunki otoczenia dziecka. Wyróżnione w tej strategii metody - podające, problemowe eksponujące i praktyczne odpowiadają czterem sposobom uczenia się: poprzez przyswajanie, odkrywanie, przeżywanie i działanie.
Formami pracy, które służą realizacji zadań wychowawczych są następujące:
zabawa - dowolna, tematyczna, inspirowana,
prace dowolne i użyteczne - dyżury, praca w ogrodzie, czynności porządkowe,
czynności samoobsługowe
spacery, wycieczki, uroczystości
zajęcia planowane i prowadzone przez nauczycielkę z całą grupą, w zespole, indywidualne.
Najważniejszą i dominującą formą realizacji zadań jest zabawa. Aktywność zabawowa dziecka odbywa się pod wpływem i naciskiem różnych czynników. Każde dziecko, także niepełnosprawne, rozwija emocjonalne, społeczne i umysłowe zdolności a na ich rozwój zarówno pozytywnie, jak i negatywnie oddziałują doświadczenia, system wartości i poziom środowiska społecznego dziecka.
Dziecko:
słyszy, widzi, chwyta, czuje i reaguje w charakterystyczny sposób na bodźce akustyczne, wzrokowe, dotykowe;
porozumiewa się z nami dzięki różnym formom ekspresji, takim jak mimika, gestykulacja, ruch, dźwięk, mowa;
naśladuje ruch, sposoby zachowania, postępowania dzieci, dorosłych i wszystkich istot żywych w otoczeniu;
pokazuje i sprawdza własne, a także nowe formy wyrażania, zachowania i postępowania, reaguje na to, co przeżywa i doświadcza;
odczuwa serdeczność, akceptację, odrzucenie i reaguje na to typowymi dla siebie formami wyrażania się i zachowania.
Wszystkie te umiejętności są podstawowymi zdolnościami człowieka, które dziecko chce rozwijać, przeżywać i których chce się uczyć w codziennej zabawie oraz w kontaktach z innymi. O niepełnosprawnych dzieciach wiemy, że jeżeli jedna ze zdolności nie może się rozwijać z powodu upośledzenia, wówczas konieczne jest, aby te inne zdolności były intensywniej rozwijane, doświadczane i stymulowane dzięki zabawie oraz kontaktom z dziećmi i dorosłymi. Zabawa powinna dziecku zapewnić kształcenie i ćwiczenie umiejętności niezbędnych w praktycznym życiu, przybliżenie społecznych wartości, doświadczeń i uwarunkowań, rozwój aktywności twórczej i artystycznej. Aby osiągnąć ten rezultat, dziecko musi mieć bezpośredni kontakt z e społeczną rzeczywistością (doświadczenia społeczne) i z konkretnym otoczeniem fizycznym (doświadczenie przedmiotów). Wówczas zabawa obudzi w dzieciach dużą energię
w kierunku rozwoju i stymulacji potrzeb społecznych, emocjonalnych oraz kształcenia wszystkich funkcji poznawczych.
Wychowawca ma możliwość obserwacji dziecka w czasie zabawy, kiedy ono w niej aktywnie uczestniczy. Obserwować to zauważać zdolności, procesy, sytuacje, wydarzenia. Podczas zabawy dzieci wyrażają swoje potrzeby, zainteresowania, siłę woli, zamiary, szukają porozumienia z innymi dziećmi i dorosłymi, wyostrzają zdolności zmysłowe, rozwijają sprawność motoryczną i mowę. Wszystkie te elementy mogą być zaobserwowane podczas zabawy. Należy przy tym zaznaczyć, że na postrzeganie obserwatora mają wpływ: system wartości, doświadczenie życiowe, uprzedzenia, normy itp. Obserwator jest też pod wpływem wstępnych wyników obserwacji, gdyż zabiera się do obserwowania z silnym wyobrażeniem o przebiegu obserwowanego procesu. Jednocześnie obserwacja jest również zależna od chwilowych (fizycznych i psychicznych) możliwości obserwatora. Wszystko to musi być brana pod uwagę przy ocenie wyników obserwacji.
Należy o tym pamiętać przy analizowaniu wyników obserwacji, gdyż w innym przypadku istnieje niebezpieczeństwo, że dziecko zostanie pospiesznie zaszufladkowane lub jego ocena będzie zniekształcona, przyjętymi przez obserwatora, pedagogicznymi teoriami zachowania. Oba te zjawiska są często spotykane w praktyce terapeutycznej i pedagogicznej.
Pamiętając zastrzeżenia i obserwując dziecko podczas zabawy możemy zauważyć i potwierdzić cały szereg problemów, opóźnień
i zaburzeń (opóźnienie w rozwoju, trudności w uczeniu się i koncentracji, problemy w zachowaniu i nawiązywaniu kontaktu, trudności
w komunikowaniu, zaburzenia mowy, motoryki, sprawności wzroku i słuchu dziecka).
Wiele z możliwych opóźnień i zaburzeń rozwojowych pojawia się w okresie przedszkolnym, inne w tym okresie są dopiero rozpoznawane. W czasie zabawy dziecko może rozluźnić lub rozbić sztywne ramy typowych wzorów zachowania, sposobów postępowania i form wyrażania się. Zabawa jest dla dziecka również “próbowaniem” różnych zachowań. Wychowawca musi o tym wiedzieć i gromadzić doświadczenia dotyczące: zabaw, pomieszczeń i rodzaju zabawek. Powinien brać pod uwagę otoczenie społeczne
i różne rodzaje bodźców i wrażeń dostarczanych dziecku. Powinien on także analizować i tworzyć psychologiczne warunki potrzebne dziecku do zabawy. Warunkiem koniecznym jest podstawowe poczucie bezpieczeństwa. Jest to możliwe do osiągnięcia przez bliskość lub udział w zabawie osoby towarzyszącej dziecku. Bardzo ważne są pedagogiczne umiejętności, dzięki którym można pomóc dziecku przezwyciężyć zahamowanie w zabawie, lęk przed nią, nudę, mogące wynikać z obcości otoczenia, sytuacji i przedmiotów lub nadmiaru propozycji. Oznacza to również, że nauczyciel sam musi umieć się bawić, być dobrym kompanem i uczestniczyć w zabawie dzieci.
Druga ważna forma to twórczość i sztuka. Celem tych zajęć jest nauczenie dzieci wyrażania emocji przez sztukę, co jest szczególnie ważne dla tych dzieci, których ograniczone zdolności językowe nie pozwalają na relacjonowanie innym swoich przeżyć. Każde dziecko może być włączone do zajęć, korzystać z nich i cieszyć się nimi na własnym poziomie. Ważne jest jego uczestnictwo w procesie twórczej aktywności - to, że coś rozpoczyna i kończy. Nie oceniamy wartości estetycznej jego wytworów, nie podlegają one żadnym zewnętrznym standardom, najważniejsze jest to, że każde dziecko wyraża przez sztukę to, co czuje.
Twórczość ma również ogromne walory terapeutyczne. Szczególnego znaczenia nabiera twórczość w pracy z dzieckiem niepełnosprawnym. Dzieci te mają często poważne trudności we wskazywaniu i rozróżnianiu źródeł swoich stanów emocjonalnych. Terapia przez sztukę pozwala im poznać, uporządkować i zrozumieć własne emocje, odreagować w sposób akceptowany społecznie swoje nadmierne napięcie emocjonalne. Stanowi dla nich szansę, nie tylko rozwoju, ale bardziej złożonego doświadczania świata i siebie w tym świecie, prowokuje do samodzielnego wysiłku i stabilizuje uwagę na jego efektach.
Praca wychowawczo - dydaktyczna prowadzona jest w przedszkolu dwutorowo: poprzez uczestnictwo wszystkich dzieci w zajęciach grupowych oraz prowadzone są zajęcia indywidualne, stymulujące lub terapeutyczno - rewalidacyjne.
CZĘŚĆ DRUGA
Metody pracy z całą grupą.
Zajęcia z całą grupą prowadzone są przez nauczycielki pracujące w oddziale - jedno lub dwa dziennie, o różnym czasie trwania
w zależności od wieku dzieci. W młodszych grupach dzieci mogą nie brać w ogóle udziału w pracy grupy, lub włączać się w zajęcia
w każdym momencie. Zakres obowiązków wzrasta wraz z wiekiem dziecka - dzieci z grupy najstarszej powinny brać udział we wszystkich zajęciach ze względu na konieczność wdrażania ich do obowiązków szkolnych. W przypadku trudności z wykonywaniem określonego zadania każde dziecko może liczyć na wsparcie ze strony nauczyciela. Rodzaj zajęć, ich treść, wykorzystywane metody
i pomoce dydaktyczne określone są w planach miesięcznych każdego oddziału i zapisach w dziennikach zajęć.
Często w zajęciach wykorzystywane są metody i programy:
Pedagogika zabawy “KLANZA” jest symboliczna nazwa poszukiwań metodycznych ułatwiających proces uczenia. Proponuje sytuacje, w których uczestnik grupy może bez leku rozwijać swoje najlepsze strony. Pedagogika zabawy wybiera z repertuaru zabaw tradycyjnych, terapeutycznych tylko te, które spełniają określone zasady, a zwłaszcza: zapewniają dobrowolność uczestnictwa, uwzględniają wszystkie poziomy komunikowania, uznają pozytywne przeżycia jako wartość i unikają rywalizacji, posługują się różnorodnymi środkami wyrazu.
Drama jest metodą, która odwołuje się do indywidualności każdej jednostki, sprzyja wydobywaniu i rozwijaniu najbardziej pożądanych cech osobowości człowieka. Oznacza to w praktyce: wyrabianie wrażliwości na otaczające przedmioty i zjawiska, odkrywanie swoich możliwości poprzez wyrażanie siebie w sposób niewerbalny i werbalny, działania twórcze w różnych obszarach aktywności, doświadczanie siebie w określonej rzeczywistości, właściwa ocena wartości, uwrażliwienie na krzywdę innych, przyjmowanie właściwej postawy wobec środowiska społecznego, biologicznego i rzeczowego. Oznacza to, że tylko
w dramie możliwe są doświadczenia i przeżycia, jakich zwykle człowiek nie ma możliwości doznawać. Drama służy realizacji związanych z rozwojem dziecka emocji, nie jest “sztuką dla sztuki”.
Sposobem aktywizacji ruchowej dzieci stały się elementy metody Kniessów. Metodę tę cechuje szeroko rozumiana ekspresja ruchowa i duża aktywność ćwiczących. Jest ona oparta na pozytywnej motywacji, co wiąże się z zasadą podmiotowego traktowania dzieci. Ćwicząca grupa odwzorowuje (naśladuje) ruchy nauczyciela, wszystkie utrzymane w rytmicznym tempie, przy rytmicznej muzyce. Dużą wagę przypisuje się przyborom - powinny być one stosowane dwustronnie tj. prawą i lewa ręką.
„Program ruchu rozwijającego” Veroniki Sherborne - jego celem jest, oprócz usprawniania ruchowego, osiągnięcie wewnętrznego spokoju, uświadomienie sobie własnej wartości, odprężenie i zrelaksowanie. Można do tego dojść stopniowo: poprzez poznanie samego siebie, własnego ciała, następnie przeniesienie poczucia własnego bezpieczeństwa na najbliższe otoczenie i wreszcie nawiązanie stosunków z innymi ludźmi. Metoda ta w dużym stopniu odtwarza wczesno-niemowlęce zabawy rodziców z dziećmi.
Metoda Bon Depart - metoda wzrokowo-słuchowo- motoryczna, w której rolę odgrywają następujące trzy elementy: element wzrokowy (wzory graficzne),słuchowy (piosenka) i motoryczny - wykonywanie ruchów zharmonizowanych z rytmem piosenki
i jednocześnie ilustrujących figury zawarte we wzorach graficznych. Podstawę ćwiczeń stanowi tu zestaw wzorów graficznych uszeregowanych wg zasady stopniowania trudności i wymagających coraz większej precyzji ruchów podczas odtwarzania. Polską adaptacją tej metody jest metoda “Dobrego Startu” opracowana przez M. Bogdanowicz. W przedszkolu, w pracy z dziećmi
z upośledzeniem umiarkowanym możliwe jest wprowadzenie tylko najprostszych wzorów.
„Muzyczna Apteczka czyli profilaktyka i terapia muzyczna na co dzień” M. Kierył, zespół różnorodnych ćwiczeń ruchowych, rytmicznych, perkusyjnych, oddechowych, wyobrażeniowych i relaksacyjnych stymulowanych odpowiednią muzyką;
celem ćwiczeń jest wczesna redukcja wzmożonego napięcia psychofizycznego, integracja i poprawa komunikacji w grupie, usprawnienie koordynacji ruchowej, zrytmizowanie codziennych czynności, korekta postawy ciała, oddechu, mowy, pogłębienie wrażliwości muzycznej, ujawnienie zdolności twórczych, nauczanie autorelaksacji.
„Edukacja matematyczna sześciolatków” E. Gruszczyk - Kolczyńskiej, E. Zielińskiej, wykorzystanie proponowanych scenariuszy zajęć do kształtowania i rozwijania pojęć i umiejętności matematycznych.
„Kinezjologia edukacyjna” P. Denisona - zespół prostych ćwiczeń ruchowych stosowanych w celu zwiększenia umiejętności wszelkiego rodzaju uczenia się całym mózgiem, umożliwiającym dzieciom rozwinięcie ich potencjalnych możliwości zblokowanych w ciele; ćwiczenia stymulują pracę obu półkul mózgu, wpływają na współ - pracę między płatami potylicznymi
i czołowym mózgu odpowiedzialnymi odpowiednio za odbiór informacji i ich ekspresję oraz ćwiczenia te stabilizują emocje.
Metody pracy indywidualnej.
Na początku każdego roku szkolnego ustalany jest indywidualny program rewalidacji dla każdego dziecka z zaburzeniami w rozwoju, opracowany przez nauczycielki pracujące w grupie i psychologa.
Treść oddziaływań wychowawczo - dydaktycznych dostosowana jest do potrzeb i możliwości indywidualnych konkretnego dziecka. Celem zajęć jest przezwyciężenie trudności i kompensowanie braków (rozłożenie czynności złożonej na najprostsze elementy, wielokrotne powtarzanie przyswojonych wiadomości i umiejętności, usprawnienie manualne i polisensoryczne).
Wobec niektórych dzieci niepełnosprawnych ze środowisk zaniedbanych lub niewydolnych wychowawczo stosowane są intensywne działania i szczególne metody, np. zastępowanie rodziców w uczeniu samoobsługi, korygowanie zaniedbań. Zajęcia korekcyjno - terapeutyczne prowadzone są przez psychologa, nauczyciela ze specjalnością pedagogika korekcyjna, zajęcia rewalidacyjne przez nauczyciela pedagogiki specjalnej i logopedę.
Indywidualizacja działań powoduje wyrównanie szans dla dzieci niepełnosprawnych przy jednoczesnym wspomaganiu dzieci zdrowych.
Wychodząc z założenia, że żadne konkretne i jednostronne działanie nie rozwiąże wszystkich problemów dzieci niepełnosprawnych,
z zaburzeniami w rozwoju, korzystamy z wielu koncepcji i technik nauczania, między innymi:
- Przykładami ćwiczeń i zabaw ruchowych wykorzystywanymi w pracy z dziećmi upośledzonymi są elementy terapii Janiny Magnuskiej, którą opracowała ona dla potrzeb dzieci dyslektycznych i nerwicowych. Propozycje te potrafią wyzwolić pomysłowość, aktywność i radość dzieci.
Sporo miejsca w pracy rewalidacyjnej z dziećmi zajmują ćwiczenia usprawniające rękę, wykorzystywane przede wszystkim u dzieci
z zespołem Downa (np.: mieszanie sypkich materiałów, przesypywanie garściami piachu, turlanie przedmiotów itp.,)
- zabawy paluszkowe zaproponowane przez Wandę Szuman np.: darcie papieru na skrawki, zgniatanie papieru w kulkę, modelowanie, składanie gazet, wygniatanie gąbek, kruszenia chleba, zapinanie różnej wielkości guzików, zamków błyskawicznych itp.
- O. Ivara Lovaasa „Nauczanie dzieci niepełnosprawnych umysłowo” - program przeznaczony dla dzieci z zaburzeniami zachowania, autyzmem, upośledzeniem umysłowym, uszkodzeniami mózgu, różnego typu zaburzeniami rozwojowymi; autor skupia się na procesie uczenia poszczególnych umiejętności, które tworzą logiczny system funkcjonalny umożliwiający w przyszłości dziecku życie w społeczeństwie.
- terapia przez zabawę wg A. M. Jernberg przeznaczona dla dzieci, u których występują różne problemy emocjonalne, zaburzenia zachowania oraz trudności w przystosowaniu społecznym; celem terapii jest zastąpienie niewłaściwego sposobu rozwiązywania problemów i patologicznych zachowań takimi, które są aprobowane społecznie, twórcze i odpowiednie dla wieku dziecka.
- terapia przez sztukę dla dzieci upośledzonych i z zaburzeniami emocjonalnymi - wykorzystanie ćwiczeń Marian Liebmann i Giny Levete; celem terapii jest lepsze poznanie i określenie siebie, zapoznanie dzieci z możliwościami wyrażania emocji przez sztukę.
- „Kolorowe tygodnie w szkole życia” Felicyty Krawczyk ; nauka prawidłowego rozróżniania barw, odwołanie się do wrażliwości
na barwy i ich oddziaływanie - terapia wspomagająca rozwój emocjonalny dziecka.
- „Poranny krąg” Jacka Kielina - stymulacja polisensoryczna według pór roku; podstawą programu jest bogaty świat przyrody, celem nie tylko stymulacja, ale i komunikacja.
- „Programy aktywności. Świadomość ciała, Kontakt i Komunikacja” M. Knill i Ch. Knill; przeznaczone dla dzieci o różnym poziomie rozwoju intelektualnego i z różnymi rodzajami niesprawności fizycznej. Celem terapii jest rozwijanie świadomości ciała, wzrost dziecięcej aktywności, nawiązanie dobrego kontaktu z dzieckiem, przełamywanie barier komunikacji. Podczas realizacji programów dziecko słyszy muzykę, która zdaniem autorów stymuluje i podwyższa uwagę - dzięki temu dziecko staje się uważne i czuje się bezpieczne.
- „Dotyk i komunikacja” Ch. Knill przeznaczony dla dzieci, które niezależnie od przyczyny nie nawiązują kontaktu z najbliższym otoczeniem; program wskazuje sposoby, dzięki którym stosowanie dotyku w sposób delikatny i regularny może przyczynić się do pozytywnego rozwoju kontaktu i komunikacji.
- Program Terapii i Edukacji Dzieci Autystycznych i z Zaburzeniami w Komunikacji (TEACCH) Erica Schoplera zawierający test przeznaczony dla dzieci autystycznych, uważanych dotychczas za nietestowne, na podstawie którego wyników można precyzyjnie ustalić indywidualne programy nauczania oraz bogaty zestaw ćwiczeń i metody pracy nad zachowaniem.
- Program rozwijający percepcję wzrokową M. Frostig składa się z trzech części: poziom podstawowy, poziom średni i poziom wyższy. Zeszyty do ćwiczeń stanowią zintegrowany wybór zadań angażujący wszystkie sfery percepcji wzrokowej na danym poziomie trudności. Zaleca się używanie ich w celu doskonalenia percepcjo wzrokowej będącej ważnym aspektem gotowości szkolnej.
W ćwiczeniach składających się na poziom podstawowy nacisk położono na zadania kształtujące koordynację wzrokowo - ruchową.
Na poziomie średnim zwrócono uwagę na zadania rozwijające orientację w stosunkach przestrzennych, natomiast na poziomie wyższym skoncentrowano się głównie na ćwiczeniach integrujących zdolności percepcyjne z wymaganiami stawianymi dzieciom w nauce szkolnej.
- Ćwiczenia grafomotoryczne przygotowujące do nauki pisania Hany Tymichovej, czyli zajęcia graficzne, które usprawniają czynności ruchowe rąk oraz współdziałanie oka i ręki, ponieważ odbywają się pod kontrolą wzroku. Materiały te służą do: zabawy dla wszystkich dzieci w wieku od 5 do 8 lat, a szczególnie dla tych, które niespecjalnie lubią rysować, ćwiczeń przygotowujących do nauki pisania, zwłaszcza dla dzieci leworęcznych oraz zajęć terapeutycznych dla dzieci mało sprawnych ruchowo, piszących powoli i brzydko.
- Ćwiczenia graficzne Zofii Pietrzak - Stępkowskiej kształtujące proces analizy i syntezy wzrokowej, słuchowej oraz koordynacji wzrokowo - ruchowej.
- Program H.C. Gunzburga dotyczący postępu w rozwoju społecznym, wykorzystanie diagramu oceny tego postępu.
LITERATURA:
M. Borkowska: |
„ABC rehabilitacji dzieci z mózgowym porażeniem” |
|||
J. Francis Williams: |
„Dzieci ze specjalnymi trudnościami w nauce” |
|||
N. C. Kephart: |
„Dziecko opóźnione w nauce szkolnej” |
|||
E. Czownicka: |
„Psychologiczne problemu wczesnego autyzmu dziecięcego” |
|||
E. Minczakiewicz: |
„Gdy u dziecka rozpoznano zespół Downa” |
|||
E. Gruszczyk-Kolczyńska: |
„Dzieci ze specjalnymi trudnościami w uczeniu się matematyki” |
|||
J. Wyczesany: |
„Uczeń o obniżonym poziomie umysłowym w szkole podstawowej” |
|||
O. Lipkowski: |
„Pedagogika specjalna” PWN |
|||
Z. Sękowska: |
„Pedagogika specjalna” PWN |
|||
N. G. Hering, R. L. Schiefelbusch: |
„Metody pedagogiki specjalnej” PWN |
|||
M. Bogdanowicz: |
„Metoda Weroniki Sherbornew terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka” |
|||
C. Lindenberg: |
„Szkoła bez lęku” |
|||
P. J. Cooper: |
„Sprawne porozumiewanie się” 114 scenariuszy w mówieniu i słuchaniu. |
|||
J. Kielin: |
„Rozwój daje radość” Terapia dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim. |
|||
O. Ivar Lovaas: |
„Nauczanie dzieci niepełnosprawnych umysłowo” |
|||
E. Schopler: |
„Zindywidualizowana ocena i terapia dzieci autystycznych oraz dzieci z zaburzeniami Rozwoju” |
|||
|
||||
|
||||