Kompleks Rolniczej Przydatności -są to jednostki agroekologiczne, takie zespoły gleb, różnie położonych pod względem klimatycznym geomorfologicznym, które wykazują podobne właściwości rolnicze i mogą być podobnie użytkowane -kompleksy stanowią zbiorcze typy siedliskowe rolniczej przestrzeni produkcyjnej, z którymi powiązane są rośliny uprawne, zw. Wskaźnikowymi i współwskażnikowymi -kompleksy: grunty orne 14 komp. (9 nizinne i wyżynne, 4 górskie, 1 na obu obszarach-gleby pod użytkami zielonymi) użytki zielone 3 komp., warzywa 4 grupy gleb Nazwy kompleksów: 1. pszenny b. dobry (pszenica) 2. pszenny dobry (pszenica 3. pszenny wadliwy (pszenica ale podczas suszy za suchy) 4. pszenno-żytni - żytni b. dobry (udają się wszystkie rośliny uprawne) 5. żytni dobry (żyto) 6. żytni słaby 7. żytni b. słaby 8. zbożowo-pastewny mocny (pszenica, kończyna czerwona, rośliny uprawiane na paszę; komp. B. dobry ale czasem za wilgotny) 9. zbożowo-pastewny słaby (rośliny zbożowe albo pastewne o małych wymaganiach; gleby piaskowe podmokłe) 10. pszenny górski (jęczmień, pszenica) 11.zbożowy górski (owies, jęczmień jary, spadek temp. o 1C przy wzroście 1,8 m; 400,450mnpm) 12.owsiano-ziemniaczany górski 13. owsiano-pastewny górski 14.użytki zielone Najważniejsze właściwości gleb w kontekście upraw: -skład granulometryczny Wyróżnia się gleby: 1.lekkie-kwaśnie, gł. piaskowe, które mają mały zasób skł. pokarm., posuszne, mają dużo powietrza, nie mają struktury gruzełkowatej, na nich uprawia się rośliny o małych wymaganiach:saradela, żyto,łubin żółty , groch polny, kukurydza 2.ciężkie-bardzo duży zasób skł. pokarmowych mogą być wysoko uwodnione, gleby ilaste i ilasto-pylaste-utrzymują wodę, nie pozwalają roślinie jej pobrać; musimy glebę rozluźniać, tworzy się wtedy struktura gruzełkowata 3.średnie-można utworzyć właściwą strukturę-gruzełkowatą, odpowiednie ilości sub. pok.; najlepsze (saradela pH4-5, lucerna, jęczmień, burak pH6,5-8; gdy pH wzrasta powyżej 8 roślina nie może pobrać sub. odżywczych -zasobność w składniki pokarm. -odczyn (żyto lubi kwaśny, pszenica lekko zasadowy lub obojętny) Struktura gruzełkowata- sztucznie nadana, składająca się ze zlepków 0,25-10nm o kulistych wymiarach. Powstaje w określonych warunkach ze zlepiania się elementarnych cząsteczek fazy stałej. Gleba o tej właściwości odznacza się najlepszą porowatością i optymalną przewiewnością. Warunki powstawania str. gruzełkowatej: nieodzowne(obecność lepiszcza, próchnica, Ca) + mróż, bakterie wydzielające sluz służące jako lepiszcze, dżdżownice (kalifornijska), stawonogi, mikroorganizmy, nawożenie organiczne (kompost, obornik), uprawa roślin strukturotwórczych (wieloletnie motylkowe:kończyny, lucerny oraz ich mieszanki z trawami, bo rozluźniają glebę, meliorują głęboko glebę, bo mają rozbudowany system korzeniowy) Ujemnie wpływają: niedostatek materii organicznej, intensywne zabiegi uprawne, ugniatanie roślin maszynami. Gleba-znaczenie siedliskowe -gleba wraz z klimatem decydują o szacie roślinnej -warunkuje dobór gatunków i odmian -wpływa na technikę i koszty uprawy Zagrożenia dla gleby: -skażenie metalami ciężkimi -radioaktywne pierwiastki, jod, stront, które z gleby dostają się do roślin a potem do konsumentów -zanieczyszczenie innymi szkodliwymi osadami -nadmierna chemizacja: niewłaściwe |
stosowanie nawozów mineralnych i chemicznych środków ochrony- zanieczyszcza to wody gruntowe, zmiana zbiorowiska organizmów glebowych Czynnik topograficzny Najważniejsze w kształtowaniu środowiska roślin to: -wysokość nad poziom morza (do 400 mnpm) -geomorfologia=rzeżba terenu (górzysty, rzeżba płaska 80%, pagórkowaty-użytki zielone, falisty- nawiewanie pyłu ze wschodu w czwartorzędzie, np. lubelskie, świętokrzyskie, tereny uprawne) -ekspozycja i kąt nachylenia zbocza Gdy dochodzą d0 290-300mnpm i nachylenie nie większe niż 10-12% są używane jako grunty orne. Gdy zbocza od strony południowej i płd-zach, rośliny się nie udają bo przed wiosną ciepło a zimą zamarza Erozją gleby- związana z kątem nachylenia zbocza i sposobem gospodarowania na tym zboczu. Degradacja gleby, poziom próchniczy przeniesione są w dolne partie stoku. Na stokach powstają gleby inicjalne, silnie zmywana. Teoretyczne podstawy uprawy roli: -zadania uprawy roli, -rola i jej cechy Uprawa roli musi -niwelować ujemne skutki technologii stosowanej w produkcji roślinnej na danym polu, -likwidować zagęszczenie gleby spowodowane licznymi przejazdami ciągników i maszyn, -likwidować głębokie koleiny pozostające na polu po zbiorze i transporcie ziemiopłodów w warunkach dużego uwilgotnienia (burak cukrowy i ziemniak-bardzo niszczą glebę, rzepak ozimy-mało) -mieszać z większą warstwą gleby pozostałości herbicydów, zmniejszając ich stężenie (np. triazyny rozkładają się po roku). Efektem widocznym uprawy roli jest pokruszenie i wymieszanie roli, zmiana składu i konfiguracji. Idealna gleba: 45%cz. mineralne,5%sub. organiczna, 25% woda, 25% powietrze). Części mineralne- produkty wietrzenia skał i minerałów, 1.najdrobniejsze (ił koloidalny<0.002mm, 2.najgrubsze (szkieletowe>1mm). Koloidy glebowe- najważniejsze, rodzaj koloidów, ich zawartość w glebach decydują o wszystkich właściwościach warstwy uprawnej gleby, sorbują i przechowują kationy, 1.mineralne, 2.organiczne (próchnica-powstaje w wyniku przemian sub. organicznej, jej ilość zależy od glrby, stosunków powietrzno-wodnych, dopływu sub. org., temp, pH, sposobu uprawy), 3.linealne (np. śluzy=dżdżownica). Zawartość próchnicy w warstwie 0-20cm Czarnoziem 2,6-4% Czarna ziemia 1,8-5,6% Mada 1,1-4,2% Rędzina 2,6% Gleby brunatne 1,5-2,5% Gleby bielicowe piaskowe 0,6-1,8% Substancja org; tkanki roślin, resztki pożniwne, nawozy organiczne, obumarłe org. glebowe, korzenie roślin uprawnych (w zakresie 2,4 tony/ha-zboża; do 5,8 tony/ha-lucerna + trawy; materiał ten ulega mineralizacji, tylko 25% może przekształcić się w próchnicę). Woda w glebie występuje w postaci roztworu o różnym stężeniu, pary wodnej, związana chemicznie. Teoretyczne podstawy uprawy roli -cel uprawy roli -właściwości roli regulowane uprawą mechaniczną (właść. fiz, chem i bio) -zwalczanie roślinności konkurencyjnej -wprowadzanie do gleby resztek pożniwnych i nawozów org. -agronomiczne właściwości roli (sprawność roli, wydobrzenie roli, kultura roli) Cel uprawy -stworzenie najlepszych warunków do wzrostu i rozwoju roślin przez zapewnienie im optymalnego układu elementów składowych roli (cel ten osiąga się przez stosowanie różnych zabiegów uprawnych). |
RZODKIEW ŚWIRZEPA (Raphanus raphanistrum) zawierają glukozynolany, których ilość wzrasta wraz z rozwojem rośliny. Występują pospolicie na wszystkich glebach i we wszystkich uprawach. ZIEMOWIT JESIENNY (Colchicum autumnale) zawiera alkaloid kolchicynę śmiertelny dla bydła (też lek przeciw białaczce) w badanich genetycznych podwaja liczbę chromosomów. Występuje na łąkach. NOSTRZYKI (Melilotus sp.) zwłaszcza n.żółty zawierają kumaryny (o przyjemnym zapachu), które są antagonistyczne do witaminy K, obniża to krzepliwość krwi, dając w efekcie spontaniczne krwawienia u bydła. Nostrzyki rosną w bardzo różnych miejschach, a biały jest nawet uprawiany. NAPARSTNICA (Digitalis purpurea) zawiera glikozydy nasercowe, ale u zwierząt wywołuje biegunki i zaburzenia krążenia krwi. Rośnie na słabych glebach i pastwiskach. DZIURAWIEC (Hypericum perforatum) zawiera hipercynę, związek o działaniu fotodynamicznych. Zwierzęta o jasnej skórze po jego zjedzeniu wykazują zmiany skórne, długotrwałe, po przebywaniu na słońcu. Rośnie w miejscach suchych i dobrze naświetlonych. CIEMIĘŻYCA BIAŁĄ (veratrum album) i c.zielona- alkaloidy powodujące potworkowatość (np. cyklopie oko u jagniąt). Rośnie na górskich halach. SZCZWÓŁ PLAMISTY (conium maculatum)- alkaloidy silnie toksyczne i teratogenne (wywołujące potworkowatość)- coniina. Rośnie na nieużytkach i poboczach (tym otruto socratesa) SZALEJ JADOWITY (cicuta virosa) zawiera alkaloidy o silnym toksycznym działaniu. Rośnie na terenach podmokłych. BLEKOT POSPOLITY (Aethusa cynapium)- alkaloidy działające na system nerwowy i toksyczne. Rośnie na glebach wapiennych we wszystkich roślinach uprawnych. PSIANKA CZARNA (Solanum nigrum) i inne gatunki z psiankowatych mają toksyczny alkaloid solaninę, najwięcej w niedojrzałych owocach. Rosną na żyznych alkalicznych glebach; mogą też wywoływać hyperkalkemię- zatrucie wapnem odkładanym w naczyniach krwionośnych (bydło, konie). STARCE (senecio sp.) np. starzec Jakubek- alakolidy wywołujące biegunki; bardzo pospolity na pastwiskach. HELIOTROP (heliotropium europeaum)- alkaloidy wywołujące schorzenia wątroby i toksyczne. Rośnie na łąkach w siedliskach cieplejszych. ZANICZYSZCZENIA ZIARNA ZBÓŻ LUB NASION INNYCH ROŚLIN Niektóre chwasty o toksycznych nasionach dojrzewają razem z rośliną uprawną i dostają się do plonu, a więc mogą zanieczyszczać pasze i produkty spożywcze. KĄKOL POLNY(agrostemme githago) zawiera saponiny (5-6% w sm.), wywołują cierpki smak paszy, pogarszają jakość mleka; najbardziej wrażliwe są świnie i drób, mniej przeżuwacze. Rośnie w zbożach ozimych. ŻYCICE: roczna (lolitum temulentum)- w nasionach porażonych przez grzyby tworzą się toksyczne glikozydy działające odurzająco. Rośnie w zbożach jarych. Ż,lnowa rośnie we lnie. WYKI (vicia sp) wąskolistna, drobnokwiatowa, czteronasienna i inne, zawierają neurotoksyczne aminokwasy (cjanoalaninę). Rosną w zbożach, głównie ozimych. NOSTRZYKI (melilotus sp.) w nasionach zawiera związki pochodne kumaryny, które wywołują martwicę, głownie w wątrobie. Mają charakterystyczny przyjemny zapach (jak trawa żubrówka). BIELUŃ DZIĘDZIERZAWA (Datura stramonium) zawierają alkaloidy akopolaminę i hiposcyjaninę działające na system nerwowy, szczególnie wrażliwe są świnie. Nasiona zanieczyszczają soję i len. GORCZYCA POLNA ( sinapsis arvensis) i RZODKIEW ŚWIRZEPA (raphanus raphanistrum) zawierają glukozynolany. |
Wiele toksycznych roślin rośnie w siedliskach nierolniczych. MOŻLIWOŚCI OGRANICZANIA toksycznego działania substancji antyodżywczych
-suszenie zielonek (nie niszczy saponin a wręcz zwiększa) -eliminowanie chwastów -stosowanie czystego ziarna i nasion jako paszy -testowanie śruty sojowej (ogrzewanie parą) lub inne przetwarzanie nasion tej rośliny (wiele sposobów).
|