ŚWIADOMOŚĆ ZDROWOTNA- właściwa człowiekowi zdolność do zdawania sobie sprawy z własnego zachowania służącego zdrowiu jego uwarunkowania i konsekwencji dla zdrowia fizycznego, psychicznego, społecznego i duchowego.

Świadomość to także psychika człowieka - specyficzna cecha regulująca zachowania człowieka i tym właśnie odróżnia człowieka od zwierzęcia.

Świadomość- proces odbierania informacji i kierowania własnym postępowaniem. → odniesienie do psychoanalizy, która wyróżnia stany świadomości- (świadomość, podświadomość, nieświadomość)

ŚWIADOMOŚĆ ODPOWIADA NA PYTANIA:

• czego naprawdę chcę

• czy działanie prowadzi do celu

• kiedy cel osiągnę

• co muszę zmienić aby cele osiągnąć

• jakie koszty poniosę?

• Co się stanie jeśli w swym życiu nic nie zmienię?= antycypacja zdarzeń.

ŚWIADOMOŚĆ JAKO PROCES:

1. DEFINICJA CELU(co i kiedy chcę osiągnąć?)

↓

2. KOSZTY I ŚRODKI(jakie koszty poniosę i jakie środki muszę zgromadzić?)

↓

3. REALIZACJA(działanie i praca nad sobą, namysł nad realizacją- w razie potrzeby korekta planu)

↓

EWALUACJA(szacowanie wysiłków, ocena osiągnięć, wnioski praktyczne, satysfakcja)

Z roku na rok wzrasta świadomość i wiedza Polaków w zakresie schorzeń oraz profilaktyki zdrowotnej(dane wg Pentor).

Wzrasta też świadomość dotycząca znaczenia zdrowego stylu życia, aktywności fizycznej oraz odpowiednio zbilansowanej diety. Wiedza nie idzie jednak w parze z działaniem. Większość Polaków przyznaje, że z powodu braku czasu i odpowiednich środków finansowych dba o stan zdrowia w mniejszym stopniu niż jest to konieczne. Poziom wykształcenia oraz poziom zamożności mają decydujący wpływ na zachowania prozdrowotne.

Wyższe wykształcenie/wyższe dochody:

• Aktywność fizyczna - spacery, jazda na rowerze, basen;

• Zbilansowana dieta;

• Poszukiwanie informacji o zdrowiu poprzez prasę, Internet, fora dyskusyjne;

• Stosowanie preparatów witaminowych i wzmacniających odporność;

• Wykonywanie badań okresowych.

Niższe wykształcenie/niższe dochody:

• Umiarkowana aktywność fizyczna na świeżym powietrzu - spacery, działka

Impulsem do działania, a więc przejawiania określonych zachowań w życiu codziennym jest:

• Świadomość zdrowotna,

• Ocena własnego zdrowia,

• Wartości przypisywane aktualnie dobremu zdrowiu,

• I stopień zainteresowania związanymi z nim problemami.

Te właśnie elementy stanowią bezpośredni kontekst podejmowania decyzji związanych ze zdrowiem.

Prowadzenie prozdrowotnego stylu życia zakłada realizację celowych działań nakierowanych na zdrowie i eliminowanie zachowań zagrażających mu, istotnym elementem jest tu poziom wiedzy i świadomości zdrowotnej jednostek.

Wiedza na temat wzorów zachowań zdrowotnych, ich tendencji do współwystępowania ze sobą, ich dystrybucji w społeczeństwie, powiązań z bardziej ogólnymi stylami życia jednostek i warunkami w jakich żyją, powinna być istotnym elementem programów i strategii działań promujących zdrowie.

Zmiany zachowań (zdrowotnych) zwłaszcza nawyków są bardzo trudne. Wyodrębniono 3 fazy zmiany zachowań:

• faza decyzji o zmianie,

• faza wprowadzania zmian w zachowaniu,

• faza utrwalenia zachowań prozdrowotnych lub prewencyjnych.

Dla wprowadzenia zmian najistotniejsze jest poczucie własnej skuteczności działania - należy więc zawsze rozpoczynać od prostych w realizacji zaleceń dających wyraźny efekt własnych działań. Pozwala to na uzyskanie pozytywnej motywacji wobec kolejnych zaleceń, ich oczekiwane skutki mogą być odległe. Zadaniem ich jest oddziaływanie na świadomość zdrowotną.

Podstawowe zasady zmiany zachowań:

1. Kształtowanie i zmiana zachowań zdrowotnych powinny być rezultatem swobodnego wyboru.

2. Zachowania zdrowotne powinny być powiązane z systemem wartości jednostki i pozytywnie być przez nią oceniane.

3. W realizacji dobrowolnych decyzji zdrowotnych powinna obowiązywać zasada stawiania sobie i innym realistycznych celów, gwarantujących powstanie poczucia własnej skuteczności.

4. Propozycje prozdrowotne i popularyzacja wiedzy o zdrowiu powinny być dostosowane do odbiorów i ich możliwości.

5. Treść zachowań zdrowotnych powinna być elastycznie dostosowana do odbiorców lub stanowić wynik wyboru.

6. W kształtowaniu zachowań zdrowotnych bardzo ważną rolę odgrywa wspomagające oddziaływanie grup społecznych i wsparcie profesjonalistów.

Wykorzystanie przytoczonych zasad zmiany zachowań może przyczynić się do zwiększenia skuteczności programów promocji zdrowia i profilaktyki chorób realizowanych na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej.

Promocja zdrowia osób starszych

Niewątpliwie zjawisko starzenia się rodzi liczne konsekwencje o charakterze ekonomicznym, politycznym, społecznym i zdrowotnym. Wydaje się, że jedna z możliwych form redukowania ich jest promocja zdrowia osób starszych. Warto przy tym dodać, iż według Catforda i Legera, starzenie się ze względu na wydłużanie się czasu życia i rozwój zależności od innych ludzi- to jedno z siedmiu zjawisk, na które promocja zdrowia powinna aktualnie reagować i pilnie podjąć odpowiednie działania

CEL PROMOCJI ZDROWIA OSÓB STARSZYCH

W opracowaniach na temat promocji zdrowia ludzi starszych jej cele formułowane są w różnorodny sposób. Warto jednak przyjąć za Szczerbinska, iż działania promujące zdrowie osób z najstarszych grup wiekowych maja na celu:

• zapewnienie im możliwości jak najdłuższego samodzielnego funkcjonowania, tzn. pozostawania we własnym domu i środowisku rodzinnym

• utrzymanie sprawności dającej podstawy do niezależnego, aktywnego życia.

• poprawę jakości życia osób w wieku podeszłym.

Obok starzenia się Catford i Leger wymieniają ponadto takie obszary/zjawiska, na których aktualnie powinna koncentrować się promocja zdrowia, jak: miejsce zamieszkania, rodzina, praca, przemoc, rynek oraz porozumiewanie sie.

Ze względu na miejsce funkcjonowania człowieka starszego wyróżnia się:

• promocje zdrowia w środowisku naturalnym

• promocje zdrowia w domu opieki.

Niniejszy artykuł dotyczy pierwszej z wymienionych tu form działań promocyjnych.

Jednym z narzędzi promocji zdrowia, pomocnych w osiąganiu jej celów, są programy prozdrowotne.

PROMOCJA ZDROWIA A ZMIANA STYLU ŻYCIA OSÓB STARSZYCH

Jeden z głównych obszarów, na którym skupione są programy prozdrowotne adresowane do ludzi młodych, to zmiana stylu życia, w tym przede wszystkim zachowań antyzdrowotnych będących czynnikami ryzyka różnorodnych schorzeń.Wwpływ stylu życia na zapadalność na choroby cywilizacyjne i przedwczesna śmierć jest większy niż wszystkich pozostałych czynników łącznie (wpływ ten został określony na 53%). Zdrowy styl życia jest bardzo ważny na każdym etapie życia człowieka, a mitem dotyczącym procesu starzenia sie jest przekonanie, że jest już wtedy za późno na podejmowanie takiego stylu życia. Podkreśla sie, iż wdrożenie przez osobę starszą aktywności fizycznej, zdrowej diety, rzucenie palenia, ograniczenie ilości wypijanego alkoholu, a także rozsądne zażywanie leków mogą przyczynić sie do zapobiegania rozwoju różnych chorób oraz spadku sprawności, zwiększenia lat życia, a także podniesienia jego jakości.

Dlaczego wiec w publikacjach na temat promocji zdrowia populacji osób z najstarszych grup wiekowych pojawia się sie ostrzeżenie, iz w tym okresie życia człowieka nie należy oczekiwać radykalnej zmiany stylu życia? Wynika to z pewnej specyfiki starości, m.in. ze sposobu myślenia i postrzegania rzeczywistości prze te część populacji. Przyczyny takie postrzegania radykalnej zmiany stylu życia:

• brak możliwości podjęcia określonego zachowania zdrowotnego (np. trudno od osoby obłożnie chorej wymagać podjęcia ćwiczeń fizycznych) lub też mogą występować medyczne przeciwwskazania do tego (np. jeśli idzie o aktywność fizyczna u osoby z zaawansowana osteoporoza).

• specyficzny sposób myślenia i postrzegania zdrowia przez ludzi w starszym wieku. I tak np. grupa ta, w porównaniu do osób młodych i w średnim wieku, jest mniej skłonna do postrzegania palenia tytoniu jako zachowania szkodliwego dla zdrowia (Vetter i wsp., 1988).

• ludzie starsi są mniej podatni na wpływ poradnictwa dotyczącego zdrowego odżywiania sie.

• fatalizm osób starszych w postrzeganiu problemów zdrowotnych. Osoby te bowiem uważają, iż kłopoty ze zdrowiem są naturalna konsekwencja procesu starzenia sie (Carter i wsp., 1984). U jednostek, które maja taka świadomość zdrowotna, jest znacznie mniejsza szansa zmiany stylu życia w porównaniu do tych osób, które maja poczucie wpływu własnych zachowań na stan zdrowia.

• Nieumiejętnie realizowane programy ukierunkowane na zmianę stylu życia mogą być postrzegane przez osoby starsze jako próba narzucania im pewnych zachowań. Występowanie u ludzi z najstarszych grup wiekowych poczucia braku możliwości wyboru oraz wrażenia ograniczonej kontroli nad własnym życiem może mieć wpływ na pogorszenie sie stanu ich zdrowia fizycznego i psychicznego. Natomiast obecność tych dwóch czynników (tj. poczucia kontroli i możliwości wyboru) oddziałują pozytywnie na stan zdrowia ludzi w sędziwym wieku. Osoby z najstarszych grup wiekowych mogące samodzielnie dokonywać wyborów życiowych są mniej zestresowane i cieszą sie lepszym zdrowiem.

Z powyższych rozważań wynika wiec, że u osób starszych możliwość zmiany stylu życia jest znacznie mniejsza niż u młodych, co wynikać może m.in. z przyczyn obiektywnych, a także ich świadomości zdrowotnej. O ile ukierunkowanie programów adresowanych do ludzi najstarszych może być wskazane ze względów medycznych, to czasami warto z niego zrezygnować, gdyż zmiana zachowania u osoby czerpiącej z niego przyjemność może wpłynąć negatywnie na jakość jej życia lub też, gdy jest narzucona, a przez to ogranicza możliwość wyboru i poczucie kontroli, może przyczynić sie do pogorszenia sie stanu zdrowia beneficjenta takiej interwencji.

ZASADNICZE KIERUNKI DZIAŁAN NA RZECZ PROMOCJI ZDROWIA OSÓB

STARSZYCH

Jeśli nie na stymulowanie zmiany stylu życia (w tym zwłaszcza zachowań antyzdrowotnych), to na co powinny być ukierunkowane programy prozdrowotne, by przyczyniły sie do realizacji celu promocji zdrowia osób starszych? Jeśli idzie o zasadnicze kierunki działań promocyjnych, to Szczerbinska proponuje ich następujący podział:

• programy w zakresie zachowania i poprawy samokontroli zdrowia (w sensie dbałości o własne zdrowie),

• programy ukierunkowane na tworzenie sie więzi społecznych,

• programy dotyczące zachowania i zwiększenia ogólnej sprawności fizycznej i psychicznej (wydolności funkcjonalnej).

Należy wyraźnie zaznaczyć, iż powyższa klasyfikacja jest umowna, ponieważ wymienione kierunki działania współzależą i nakładają sie wzajemnie.

WNIOSKI

Celem promocji zdrowia osób starszych jest stwarzanie im możliwości samodzielnego i aktywnego funkcjonowania w środowisku oraz zapewnienie odpowiedniej jakości życia.

Jego osiągnięcie wymaga działań zakrojonych na bardzo szeroka skale, w tym z zakresu opieki medycznej oraz polityki zdrowotnej. Jednym z narzędzi, które mogą być przy tym wykorzystane, są programy prozdrowotne. W przypadku, gdy ich adresatami są ludzie starsi, powinny być one ukierunkowane głównie na:

• zachowanie i poprawę samokontroli zdrowia oraz ogólnej ich sprawności fizycznej i psychicznej

• stymulowanie rozwoju więzi i wsparcia społecznego.

Dlaczego nacisk nie jest tu postawiony na zmianę stylu życia? Otóż, wynika to ze specyfiki sędziwego wieku. Ponadto, wydaje się, że zdecydowanie bardziej, wymienione powyżej kierunki działań promocyjnych, a nie stymulowanie do zmiany zachowań antyzdrowotnych, mogą wpłynąć na poprawę funkcjonowania człowieka starego w środowisku, czyli do osiągania celu promocji zdrowia tej części populacji.

---