Piotr Łubiński
„Ochrona rannych, chorych i rozbitków w świetle I i II konwencji genewskiej”
1. Wstęp
1). Konieczność wojskowa
2). Proporcjonalność
3). Rozróżnienie
4). Ograniczenie
2. Kwestia humanitarnego traktowania
Obowiązek humanitarnego traktowania oznacza to by wszystkie bezbronne osoby były traktowane w sposób godny i zgodny z uznawanymi standardami humanitarnego traktowania.
Uzupełnieniem Konwencji Genewskich jest Protokół Dodatkowy I z 1977 r. (PD I), którego art. 75 zawiera niemalże skondensowaną wersję Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Znajduje się tam postanowienie, zgodnie z którym “wszystkie osoby znajdujące się w mocy jednej ze stron konfliktu powinny być we wszystkich okolicznościach traktowane humanitarnie i to bez względu na kolor skóry, płeć, język itp.”.
Zakaz tortur jak we wszystkich traktatach, konwencjach czy też w wielu konstytucjach ma charakter bezwzględny tj. nie ma wartości nadrzędnej mogącej usprawiedliwić tortury. Tortury zawsze stanowią naruszenie Konwencji Genewskich i stanowią albo zbrodnie wojenne, albo stanowią czynnik konstytuujący inne najpoważniejsze naruszenia MPH, takie jak zbrodnie przeciwko ludzkości lub też ludobójstwo.
Ranni, chorzy i rozbitkowie:
Zakres osobowy zastosowania I i II KG
Regulacje prawne mające zastosowanie do rannych, chorych i rozbitków
Powyższe kwestie są regulowane w tzw. I Konwencji Genewskiej dotyczącej “Polepszenia losu rannych i chorych w armiach czynnych oraz II Konwencji o „Polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu”, jak również w Konwencji Genewskiej IV oraz Protokole Dodatkowym I w części II pt. „Ranni, chorzy i rozbitkowie”.
.
Chorzy i ranni kombatanci:
Zasada równego traktowania zgodnie z art. 8 PD I.
Rozbitkowie:
Rozbitek - uregulowania w art. 13 KG II i art. 8 PD I, który zawiera szerszą definicję:
„Rozbitek oznacza osobę cywilną lub wojskową, która w wyniku wypadku, jaki spotkał ich samych lub przewożący je statek wodny lub powietrzny, znajdują się w niebezpieczeństwie na morzu lub na innych wodach i powstrzymują się od wszelkich działań wrogich”.
Ponadto art. 10 PD I obejmujący rozbitków (morskich i lądowych) stwierdza, iż;
„Wszyscy ranni, chorzy i rozbitkowie, niezależnie od tego do jakiej Strony należą, powinni być szanowani i chronieni”.
Zasada równości traktowania:
Art. 12 KG I stanowi, iż;
„Chorzy i ranni będą szanowani i chronieni we wszelkich okolicznościach; zabronione są wszelkie zamachy na ich życie i zdrowie; będą oni leczenie i traktowani w sposób humanitarny”.
Rozróżnienie na osoby cywilne i wojskowe:
Art. 8 Protokołu Dodatkowego I
Ochrona chorych i rannych (jednostek medycznych) - ustanie ochrony w sytuacji, gdy podejmują działania wrogie.
Akcje odwetowe:
Akcje takie skierowane przeciwko rannym, chorym i rozbitkom są zakazane na mocy art. 46 KG I, art. 47 KG II oraz art. 29 PD I, ranni winni być również chronieni przed rabunkiem i złym traktowaniem, co przewiduje art. 15 KG I, art. 18 KG II, art. 11 PD I oraz art. 8 PD II.
Obowiązek zbierania chorych i rannych z pola walki:
Chorzy i ranni winni być zbierani z pola walki
Osoby spełniające kryterium jeńca wojennego powinny być umieszczane w bezpiecznych miejscach, art. 19 KG III
Celem niesienia pomocy rannym i chorym na polu walki winny być zawierane zawieszenia broni, art. 15.2 KG I
Władze wojskowe powinny zapewnić ochronę ludności niosącej spontanicznie pomoc chorym i rannym. Odnosi się to również do organizacji niosących pomoc, takich jak Czerwony Krzyż, art. 17 PD I
Chorzy i ranni powinni być również chronieni przed działaniami niezgodnymi ze standardami medycznymi.
Identyfikacja:
Ranni i chorzy winni podlegać identyfikacji
Jednostki i zakłady medyczne:
stałe jednostki, pojazdy i ruchome jednostki służby medycznej nie mogą w żadnych okolicznościach być przedmiotem ataku, mówią o tym art. 19 KG I, art. 18 KG IV, art. 12 PD I oraz art. 11 PD II.
Art. 8 lit.(e) PD I rozszerza definicję jednostek medycznych włączając do niej wszystkie zakłady zorganizowane do niesienia pomocy, zarówno cywilne, jak i wojskowe.
Jednostki takie nie mogą być użyte do działań szkodliwych wobec nieprzyjaciela (art. 21 KGI, 34 KG II, 19.1 KG IV, 13 PD I, 11.2 PD II).
Czas pełnienia funkcji tego rodzaju jednostek określają art. 19 KG I, 57.1 KG IV, 14 PD I.
Ochrona pojazdów:
Pojazdy transportujące chorych i rannych winny być szanowane i chronione; by korzystały z tej ochrony, muszą być stosownie oznaczone, stanowią o tym art. 36 i 42 KG I, art. 21 KG IV, art. 18 PD I i art. 12 PD II.
Środki transportu medycznego wykorzystywane w sposób sprzeczny ze swym przeznaczeniem, np. wożą zdrowych żołnierzy, tracą swój chroniony status, mówią o tym art. 21 i 22 KG I oraz art. 13 PD I; by środki transportu medycznego posiadały chroniony status, winny być oznaczone, nawet jeśli pełnią swoje funkcje tymczasowo.
Lotnictwo medyczne:
Ma być przeznaczone do funkcji medycznych i musi podlegać władzom strony konfliktu
Oznaczenie ochronne
Lotnictwo takie nie może być używane w celach militarnych, art. 28 PD I.
Statki szpitalne:
Wyporność, art. 26 KG II.
Sposób oznaczenia, art. 42 KG II
Kto może być transportowany, art. 13 KG I i KG II.
Utrata statusu, art. 34 KG II
Przesłanki, które nie powodują utraty chronionego statusu, są wymienione w art. 35 KG II
Personel medyczny:
Zasadą jest, iż personel medyczny cywilny i wojskowy jest uprawniony do szczególnej ochrony. Oznacza to, iż nie może być atakowany, a także nie powinno im się zabraniać wykonywać ich funkcji. Potwierdzają ochronę art. 23.1 i 24 KG I, art. 37 KG II, art. 14 KG IV, art. 15 PD I oraz art. 9,10 i 11 PD II.
W skład personelu medycznego wojskowego, którego nie zaliczamy do kombatantów, wchodzi:
Personel bezpośrednio zaangażowany w opiekę, np. siostry, sanitariusze, art. 24 KG I, art. 30 KG I, art. 22 i 23 PD I
Personel administracyjny szpitala, np. kierownicy, pomocniczy personel kuchenny
Medyczny personel stowarzyszeń pomocowych
Personel medyczny przypisany do organizacji obrony cywilnej
Nie stały personel medyczny (przyuczony do pełnienia funkcji medycznych)
Stały personel medyczny oraz kapelani
Brak uprawnienia do szkodzenia przeciwnikowi.
Członkowie stowarzyszeń pomocowych, takich jak Czerwony Krzyż czy Zakon Maltański, są traktowani jak personel wymieniony w art. 24 KG I.
Osoby należące do personelu medycznego nie są pojmane („captured”) a jedynie zatrzymane („retained”). Zatrzymany personel powinien wykonywać swoje funkcje najlepiej wobec jeńców wojennych „własnych”. Służby te podlegają władzom sił, które je zatrzymały, art. 28 i 30 KG I.
W sytuacji, gdy personel nie jest konieczny do pełnienia swych funkcji, np. państwo-strona zapewnia właściwy poziom pomocy medycznej, personel zatrzymany powinien być niezwłocznie repatriowany (art. 30 KG I i art. 37 KG II, art. 27 i 32 KG I oraz 9.2 PD I).
Personel medyczny wojskowy nie stały (sanitariusze, noszowi) - art. 29 i 5 KG I.
Uzbrojenie:
Personel medyczny może być uzbrojony w zakresie służącym do własnej obrony (art.35 KG II, art. 13 i 15 PD I).
Strefy i miejscowości sanitarne:
strefy sanitarne (szpitalne - hospital zones) i miejscowości sanitarne dla ochrony chorych i rannych oraz personelu medycznego spod efektów konfliktu - art. 23 KG I
KG IV przewiduje również tworzenie stref sanitarnych oraz stref bezpieczeństwa (art. 14 KG IV)
strefy zneutralizowane przewiduje art. 15 IV KG
strefy zdemilitaryzowane - art. 60 IV KG
Strefy zdemilitaryzowane:
Stanowią rozwinięcie stref zneutralizowanych - art. 15 IV KG zawiera przesłanki, jakie muszą być spełnione dla takiej strefy:
Zakaz obecności kombatantów i broni w strefie
Stałe instalacje wojskowe nie mogą być używane
Władze i populacja ma powstrzymywać się od działań wrogich
Znak rozpoznawczy:
Czerwony Krzyż
Czerwony Półksiężyc
użycie w sposób podstępny (art. 49, 53 i 54 KG I, 44 KG II, 37, 38 i 85 PD I, art. 12 PD II)
Kamuflowanie miejsc oznaczonych znakiem czerwonego krzyża.
Patrz art. 40 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. czy też art. 3 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950 r.
4