MECHANIZMY OCHRONY PRAWA WŁASNOŚCI
Ochrona własności to ochrona petytoryjna. Na ochronę własności, czyli ochronę petytoryjną składa się kilka roszczeń, które przysługują właścicielowi. Jest to przede wszystkim roszczenie windykacyjne i roszczenie negatoryjne, przy czym nie należy mylić roszczenia windykacyjnego i roszczenia negatoryjnego z powództwem windykacyjnym i powództwem negatoryjnym. Powództwa stanowią formę procesową tych roszczeń, czyli powództwo windykacyjne i negatoryjne to jest forma procesowa roszczenia windykacyjnego i roszczenia negatoryjnego. Te powództwa służą wzmocnieniu tychże roszczeń. Dodatkowo roszczenie windykacyjne i roszczenie negatoryjne nie chroni w pełni prawa własności właściciela, w związku z tym właścicielowi przysługują jeszcze tzw. roszczenia uzupełniające. Poza tym oprócz roszczenia uzupełniającego właścicielowi przysługuje środek specjalny w postaci powództwa o ustalenie istnienia prawa. Powództwo to jest wnoszone na podstawie art. 189 kpc. Ochrona petytoryjna ma charakter obiektywny, tzn. że przysługuje ona właścicielowi bez względu na nastawienie sprawcy naruszenia. Nawet jeżeli sprawca naruszenia prawa własności był usprawiedliwiony w przekonaniu, że to jest jego rzecz i może postępować z nią jak właściciel, to i tak mimo tej dobrej wiary osoby naruszającej prawo własności, to i tak właścicielowi przysługuje roszczenie windykacyjne i roszczenie negatoryjne. Roszczenia te określone są w art. 222 kc: w § 1 mamy doczynienia z roszczeniem windykacyjnym, w § 2 z roszczeniem negatoryjnym.
Roszczenie windykacyjne to żądanie wydanie rzeczy, czyli jeżeli właściciel utracił posiadanie rzeczy, to może domagać się wydania tej rzeczy występując z roszczeniem windykacyjnym. Z żądaniem tym może wystąpić właściciel, czyli właściciel jest legitymowany do wystąpienia z takim roszczeniem. Z takim roszczeniem może także wystąpić współwłaściciel rzeczy, czyli właściciel albo współwłaściciel mogą wystąpić do osoby, w której posiadaniu znajduje się rzecz o wydanie tej rzeczy. Natomiast osobie, która włada tą rzeczą przysługuje tzw. zarzut hamujący, czyli jeżeli właściciel występuje z roszczeniem windykacyjnym, czyli z żądaniem wydania rzeczy, to osoba która włada rzeczą może podnieść zarzut, że przysługuje jej skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą, bo np. zawarła z właścicielem umowę najmu i dlatego korzysta z rzeczy właściciela. To uprawnienie do władania rzeczą przysługuje nie właścicielowi przez określony czas i właśnie w tym czasie, jeżeli właściciel wystąpi z roszczeniem windykacyjnym, to podnosząc ten zarzut hamujący osoba w której posiadaniu znajduje się rzecz nie musi wydawać tej rzeczy i może nadal z tej rzeczy korzystać.
Art. 223 § 1 - przepis ten dotyczy przedawnienia roszczeń służących ochronie własności i w przypadku roszczeń windykacyjnych właściciela nieruchomości te roszczenia nie przedawniają się, w stosunku do nieruchomości roszczenie windykacyjne nie przedawnia się, ale na skutek upływu czasu może dojść do nabycia własności przez zasiedzenie. Wprawdzie roszczenie windykacyjne jeżeli chodzi o nieruchomość nie przedawnia się, ale upływ czasu może doprowadzić do zasiedzenia nieruchomości przez osobę w której posiadaniu ta nieruchomość się znajduje. Jeżeli chodzi o ruchomości, to roszczenie windykacyjne o wydanie ruchomości przedawnia się zgodnie z terminem wskazanym w art. 118 kc, czyli w terminie lat 10.
Roszczenie negatoryjne (§ 2), czyli jeżeli ktoś zabrał właścicielowi rzecz, to wtedy właściciel występuje z roszczeniem windykacyjnym, ale jeżeli ktoś korzysta z rzeczy właściciela np. przejeżdża przez nieruchomość, przechodzi, przepędza przez nieruchomość bydło, to wtedy przysługuje właścicielowi roszczenie negatoryjne. Roszczenie negatoryjne może iść w dwóch kierunkach. Po pierwsze w tym kierunku, aby przywrócić stan zgodny z prawem i po drugie, aby dany podmiot zaniechał naruszeń , czyli jeżeli ktoś chodzi przez nieruchomość właściciela, to właściciel występując z roszczeniem negatoryjnym żąda zaniechania naruszeń swojej własności, ale jeżeli ktoś przepędza bydło przez tą nieruchomość i to bydło dewastuje uprawę jakiegoś pola, to wówczas właściciel może wystąpić z żądaniem o przywrócenie stanu zgodnego z prawem. Roszczenie negatoryjne, podobnie jak roszczenie windykacyjne, jeżeli chodzi o nieruchomość nie przedawnia się (to wynika także z art. 223 § 1), a jeżeli chodzi o ruchomość to przedawnia się w terminach ogólnych, czyli w terminach wskazanych w art. 118, czyli w terminie 10 lat.
Jeżeli chodzi o roszczenie windykacyjne i roszczenie negatoryjne, to jednak nie chronią one w pełni uprawnień właściciela, w związku z tym ustawodawca przewidział coś takiego jak roszczenia uzupełniające. Roszczenia uzupełniające służą wyrównaniu uszczerbku spowodowanego tym, że z rzeczy właściciel nie korzystał, czyli roszczenia uzupełniające służą naprawieniu uszczerbku spowodowanego tym, że właściciel z rzeczy nie korzystał. Roszczenia uzupełniające regulowane są w art. 224-225 kc i roszczenia uzupełniające obejmują po pierwsze roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, po drugie roszczenie o zwrot pożytków i po trzecie roszczenie o odszkodowanie za szkodę spowodowaną zużyciem, pogorszeniem lub utrata rzeczy. W przypadku tych roszczeń nie mają one charakteru obiektywnego, czyli oznacza to, że zakres tych roszczeń uzależniony jest od dobrej i złej wiary osoby naruszającej własność. Jeżeli ta osoba była w dobrej wierze, to te roszczenia uzupełniające w zasadzie nie powstają, tylko osoba musi wydać ekwiwalent wynikający z utraty rzeczy, w przypadku złej wiary konieczne jest wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy.
Dodatkowo osobie, która naruszyła posiadanie, przysługują roszczenia o zwrot nakładów, bo jeżeli ktoś posiadał tą rzecz musiał poczynić na nią nakłady. Nakłady dzielimy na nakłady konieczne i inne nakłady. Jeżeli chodzi o rozliczenie nakładów nie mają one charakteru obiektywnego, uzależnione są od dobrej i złej wiary. Kwestie nakładów regulują art. 226, 227, 229 (który dotyczy przedawnienia roszczeń) i art. 231 kc. Jeżeli chodzi o przedawnienie roszczeń, to roszczenia o zwrot nakładów i roszczenia uzupełniające przedawniają się z upływem roku. Art. 231 - jest przepis, który dotyczy sytuacji, kiedy na gruncie stanowiącym własność określonego podmiotu inny podmiot wznosi budynek, który jest dosyć cenny. Zasadą jest „superficiess solo cedit”, czyli skoro ten budynek został wzniesiony na gruncie, to staje się częścią składową gruntu, ale gdyby stał się częścią składową gruntu, to właściciel gruntu musiałby tej osobie, która wzniosła ta budowlę zapłacić określone wynagrodzenie i często właściciela gruntu nie stać na to wynagrodzenie i w związku z tym w art. 231 ustawodawca dopuścił tzw. roszczenie o wykup działki zajętej pod budowę, czyli osoba, która na tym gruncie wzniosła nieruchomość, przysługuje jej roszczenie o wykup działki zajętej pod budowę po spełnieniu pewnych przesłanek, a mianowicie: posiadanie samoistne, dobra wiara, znaczna wartość tej nieruchomości, ale z art. 231 wynika także roszczenie właściciela gruntu o nabycie pożytku.
3