Definicje pojęcia „praca”
Wg Oskara Langego (definicja produkcyjna)
Praca to zespół czynności wykonywanych w procesie produkcji , a mających na celu wytwarzanie dóbr , tj. przedmiotów służących do zaspokojenia potrzeb ludzkich.
Wg Tadeusza Kotarbińskiego (definicja prakseologiczna; prakseologia - inaczej teoria sprawnego działania. Jest dziedziną badań naukowych dotyczących wszelkiego celowego działania ludzkiego.)
Praca jest to wszelki splot czynów (w poszczególnych przypadkach pasmo czynów) mający charakter pokonywania trudności dla uczynienia zadość czyimś potrzebom istotnym.
Wg Karola Marksa (definicja produkcyjno-społeczna)
Praca jest przede wszystkim procesem zachodzącym między człowiekiem, a przyrodą, procesem, w którym człowiek poprzez swoją własną działalność realizuje, reguluje i kontroluje wymianę materii między sobą a przyrodą.
Wg Szczepańskiego (definicja socjologiczna)
Praca jest to suma wysiłków umysłowych i mięśniowych podejmowanych dla rozwiązania zadań technicznych w procesie produkcji dóbr.
Wg ekonomii politycznej
Praca to celowa i świadoma działalność człowieka, skierowana na środowisko przyrodnicze w celu przystosowania go do własnych potrzeb.
Wg fizyki i mechaniki
Praca oznacza iloczyn siły i drogi L = F x S
Pojęcia „praca” używa się także w trzech potocznych znaczeniach:
czynnościowym np. „odpowiedzialna praca operatora dźwigu”,
wytworu np. „praca doktorska”
zadania np. „praca domowa z geografii”
(Pojęcia zebrane przez T. Szuk)
Wg Nory Krusze („Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw ogrodniczych” PWRiL, Warszawa 1984, 280)
Praca jest to celowa czynność człowieka zmierzająca do zaspokojenia jego potrzeb.
Nauka o organizacji pracy zajmuje się podnoszeniem sprawności działania człowieka w procesie pracy. Powstała ona na przełomie XIX i XX w., ale wykorzystuje doświadczenia starożytnego Babilonu, Egiptu i Rzymu.
Racjonalny dobór pracowników, siły pociągowej oraz maszyn, narzędzi i urządzeń w celu efektywnego prowadzenia procesu produkcyjnego nazywamy organizacją pracy.
Racjonalna organizacja pracy polega na takim zespoleniu wszystkich elementów składowych procesu pracy, aby osiągnąć najlepszy wynik produkcyjny przy optymalnych nakładach i kosztach produkcji.. Efektem właściwego zorganizowania procesów pracy jest wzrost wydajności pracy , a to decyduje o poziomie dochodu i polepszeniu stopy życiowej producenta i społeczeństwa. (Ciechomski W., Jabłońks L. 1980: „Ćwiczenia z ekonomiki i organizacji produkcji ogrodniczej” zeszyt 1, wydanie II, 5).
Już w starożytność formułowano zasadę, że do sprawnego wykonania każdej czynności niezbędne są następujące czynniki:
trzeba umieć,
trzeba móc,
trzeba chcieć.
Żeby coś dobrze umieć, należy ograniczyć zakres wykonywanej pracy - np. liczbę czynności. Stąd wziął się podział pracy (korzyści z podziału pracy podkreślali już Arystoteles i Platon).
Umiejętności zależą od ogólnego poziomu sprawności umysłowej i fizycznej, od wykształcenia ogólnego i zawodowego oraz od nabytego doświadczenia i wrodzonych zdolności.
Móc - oznacza:
mieć środki produkcji i energię niezbędną do ich uruchomienia,
mieć miejsce pracy pozwalające na właściwe rozmieszczenie sił i środków.
Chcieć - to mieć wolę i ochotę do wykonania danej pracy (motywacja). (Krusze Nora ibidem)
Najogólniejszym pojęciem z zakresu organizacji pracy jest proces produkcji. W każdym procesie produkcji biorą udział:
ludzie,
środki pracy,
przedmioty pracy.
Mówiąc o ludziach mamy na myśli ich walory fizyczne i umysłowe, jakie oni prezentują. Środki pracy to wszelkiego rodzaju narzędzia i maszyny od łopaty po kombajn, również pasze i nawozy. Przedmioty pracy to ziemia, rośliny uprawne, zwierzęta.
Proces pracy stanowi zespół celowych operacji, zabiegów po sobie następujących w kolejności wynikającej z rozwoju roślin lub zwierząt w określonym cyklu produkcji. Proces ten łączy się z technologią wytwarzania danych produktów. Proces pracy może nie pokrywać się z procesem technologicznym - zarówno w produkcji roślinnej jak i zwierzęcej (np. proces technologiczny pozyskania mleka odbywa się po zakończeniu fazy produkcji).
Proces produkcji = proces pracy + proces technologiczny
Technologia produkcji (proces technologiczny) - to ustalony sposób wytwarzania jakiegoś produktu w oparciu o określoną organizację produkcji i organizację pracy przy wykorzystaniu określonych środków technicznych i energetycznych.
Proces pracy dzieli się na następujące elementy:
Operacja - jest to fragment procesu pracy wykonywany w czasie określonym przez specyficzne warunki przyrodnicze i szczególny charakter produkcji rolniczej. Przykłady: wiosenna uprawa roli, siew z uprawkami dodatkowymi, sadzenie, pielęgnacja, sianokosy, żniwa, wykopki. W produkcji mleka: przygotowanie pasz, karmienie, usuwanie obornika, dój.
Zabieg (robota) - jest to część operacji, którą da się wyodrębnić i oddzielnie nazwać, np: orka, bronowanie, kultywatorowanie, siew, sadzenie; a w produkcji zwierzęcej: załadunek paszy, dowóz pasz, zadanie paszy.
Czynność - jest to zespół prostych i złożonych ruchów roboczych wykonywanych przez człowieka na oznaczonym miejscu w toku określonych zabiegów np: zawracanie ciągnikiem przy orce, odczepianie i zaczepianie pługa, nasypywanie ziarna do siewnika, masaż wymienia, zakładanie kubków udojowych.
Ruch roboczy - najmniejszy i w zasadzie niepodzielny element procesu pracy np: opuszczanie lub podniesienie kosy, włączenie lub wyłączenie dźwigni w ciągniku, podniesienie ziemniaka, wrzucenie go do kosza.
Ocena uciążliwości pracy łączy się z ilością pracy wykonanej w jednostce czasu oraz technicznym wyposażeniem pracującego.
Pełna ocena stanowiska roboczego obejmuje (według Żuka):
ocenę obciążenia fizycznego (wydatek energetyczny, wysiłek statyczny, monotypowość ruchów roboczych),
ocenę obciążenia psychicznego,
ocenę stopnia oddziaływania materialnych warunków środowiska pracy.
Wydatek energetyczny (pozycja + rodzaj pracy) określa się:
metodą kalorymetrii pośredniej,
metodą chronometrażowo-tabelaryczną.
Ocenę wysiłku statycznego dokonuje się na podstawie pozycji pracy i % udziału czynności wymuszających trwałe napięcie mięśni kończyn w dłuższym czasie.
Określając jednostajność ruchów roboczych - bierzemy pod uwagę:
stopień ograniczenia ruchowego,
liczba monotypowych powtórzeń,
wielkość rozwijanych sił mięśniowych.
Obciążenie psychiczne określamy na podstawie stosowanego przez psychologów podziału pracy na trzy etap:
odbieranie informacji,
podejmowanie decyzji,
wykonywanie czynności.
Stopień wysiłku psychicznego zależy od:
częstotliwości - ilości informacji, decyzji lub czynności przypadających na dzień pracy,
złożoności - stopnia skomplikowania każdego z trzech etapów pracy,
dokładności,
zmienności na powyższych polach,
ważności decyzji czy czynności - rozmiar ujemnych skutków decyzji w zależności od podjętych decyzji czy wykonywanej pracy.
Monotonię pracy charakteryzuje się poprzez:
niezmienność procesu pracy,
niezmienność otaczających warunków,
występowanie fizycznych elementów wpływających ujemnie na psychikę człowieka (barwa, kształt).