63. Romans barokowy jako poprzednik nowoczesnej powieści
Romanse to prozatorskie i wierszowane utwory epickie. Geneza tego gatunku sięga czasów antycznych, romans rozwijał się w średniowieczu, uprawiano go w epoce renesansu, szczególnie zaś rozkwitł w baroku.
Cechy barokowego romansu zdefiniował w 1670 r. francuski teoretyk romansu - Pierre-Daniel Huet (ktoś wie, jak to się wymawia?):
1. fikcyjność świata przedstawionego - romans jest nieprawdziwy w głównym zamyśle fabularnym, w szczegółach może być prawdziwy - czyli na odwrót z historią????;
2. dominacja tematyki miłosnej
3. prozaiczność - preferowanie prozy (a nie wiersza)
4. podporządkowanie kanonom artystycznym - trzymanie się zasad kompozycji, konstruowania postaci, konwencji stylistycznych, Huet opowiadał się za mnogością wątków i bohaterów;
5. nastawienie na wywoływanie przyjemności u czytelnika oraz jednoczesne jego nauczanie
Czyli: romanse to zmyślone opowieści o przygodach miłosnych, pisane zgodnie z regułami sztuki, dla przyjemności i pouczenia czytelnika.
Wyróżnia się różne odmiany romansu, jednak najpopularniejszy był romans sentymentalno-przygodowy.
Powieść nowoczesna jest to gatunek prozy epickiej ukształtowany w literaturze europejskiej XVIII wieku i różni się zasadniczo od swego poprzednika - romansu. Za pierwszą polską powieść uważa się Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Ignacego Krasickiego, które określa się nawet jako „antyromans” ze względu zawartą w nich krytykę tego gatunku. Można powiedzieć, że program powieści powstawał w opozycji do odrzuconego romansu barokowego.
Szczególnie pogardzany był właśnie najpopularniejszy romans sentymentalny, w którym oświeceniowi twórcy nie mogli doszukać się żadnych pozytywnych wartości i w licznych publikacjach oraz utworach literackich był on bezwzględnie wyśmiewany.
1. Krytykowano przede wszystkim to, że romans był nieużyteczny społecznie, niemoralny - skupiał się na miłosnej historii dwojga ludzi. Powieść była tego dokładnym przeciwieństwem - jej głównym zadaniem było wypełnienie określonej misji społecznej, więc była po brzegi wypełniona ideologią oświeceniową, poglądami autorów na aktualny stan Polski, przedstawiała pozytywne wartości, którymi powinni kierować się obywatele.
2. Romans uznano za nieprawdopodobny - historie w nim opowiedziane nie miały prawa mieć miejsca - porwania, nagłe zwroty akcji, ponowne spotkania po długotrwałych poszukiwaniach. Powieść natomiast nastawiona była na realizm, opowiadała o wydarzeniach współczesnych, usytuowanych w konkretnym, realnym (zazwyczaj) miejscu- przedstawiała bohaterów będących zwykłymi ludźmi na tle historycznym, obyczajowym i mentalnym ich środowiska. Aby jak najbardziej urealnić historię opowiedziana w powieści autorzy wprowadzali narratora konkretnego, pierwoszoosobowego, przedstawiającego swą historię w formie pamiętnika, relacji z podróży lub innych form użytkowych. W romansach natomiast mamy doczynienia z narratorem 3-cio osobowym, nieokreślonym, występującym poza światem przedstawionym.
Poza tym trzeba zaznaczyć, że nie wszystkie romanse były pozbawione wartości np. Wacław Potocki w swych romansach (tłumaczenia i przeróbki to były) zawarł pochwałę moralności i postawy obywatelskiej, a w licznych dygresjach odwoływał się do współczesnych problemów.
Przykładami romansu w literaturze polskiej są: „Nadobna Paskwalina” Samuel Twardowskiego, „Argenida”, „Historia Florynada z Lidią” Wacława Potockiego, „Kolloander wierny Leonildzie przyjaźni dotrzymujący”
Autorzy powieści Ignacy Krasicki - „M.D. przypadki”, „Pan Podstoli”; Michał Krajewski - „Wojciech Zdarzyński życie i przypadki swoje opisujące”, „Pani Podczaszyna”, „Józef Korwin Kossakowski”, „Ksiądz Pleban” i „Obywatel”