PERIODYZACJA

1. LATA 1939-1945

• Okres wojny i okupacji

• Patriotyzm

• Powaga, przygnębienie, nostalgia, emigracja, upadek wartości moralnych, niepokój, obawy, bohaterstwo żołnierzy na wojnie, konspiracja

• Tworzyło młode pokolenie poetów, młodzież, która prosto po maturze musiała chwycić za broń

• Roman Bratny - Kolumbowie rocznik 20 - K.K. Baczyński (22.01.1921 - 04.08.1944), Tadeusz Gajcy (08.02.1922 - 16-08-1944), Andrzej Trzebiński (27.02.1922 - 12.11.1943), T. Różewicz (09.10.1921), T. Borowski (12.11.1922 - 03.07.1951)

• K.K. Baczyński - Wiersze wybrane, T. Borowski - Gdziekolwiek ziemia, T. Gajcy - Widma, Grom powszedni

2. LATA 1945-1948 (świt pokoju)

• Literackie rozliczenie się z przeszłością okupacyjną

• Dominacja nurtu refleksyjnego nad moralnymi konsekwencjami katastrofy wojennej, zaburzeniem ładu i zasad etyki - okrucieństwo czasów okupacji hitlerowskiej i reżimu stalinowskiego

• Pamiętniki, dzienniki, kronik, poezje, opowiadania i powieści - rozprawa nad ludzką postawą fanatyków totalitaryzmu

• Brak radości, entuzjazmu z niepodległości - wieli hołd złożony pamięci ofiar wojny

• Z. Nałkowska (10.11.1884 - 17.12.1954) - Medaliony, T. Borowski - Proszę państwa do gazu, Dzień na Harmenzach, Gustaw Herling-Grudziński (20.05.1919 - 04.07.2000) - Inny świat, Józef Czapski (03.04.1896 - 12.01.1993; Marek Sienny)- Wspomnienia starobielskie, Na nieludzkiej ziemi, T. Różewicz - Niepokój, Czerwona rękawiczka, Jerzy Szaniawski (10.02.1886 - 16.03.1970) Dwa teatry

• Debiuty - Julian Przyboś (05.03.1901 - 06.10.1970), Kazimierz Wierzyński, (27.08.1894 - 13.02.1969) Jan Lechoń (13.03.1899 - 08.06.1956), Antoni Słonimski (15.11.1895 - 04.07.1976), Adam Ważyk (17.11.1905 - 13.08.1982), Jan Twardowski (01.06.1915 - 18.01.2006)

• Trwa bezwzględna walka komunistów z przeciwnikami ustroju narzuconego siłą - krwawa likwidacja antykomunistycznej opozycji - 15.12.1948 : przyłączenie PPS i PPR - powstała PZPR mająca monopol władzy

3. LATA 1949-1955 (socrealizm, realizm socjalistyczny)

• Styczeń 1949 - IV Zjazd Związku Zawodowego Literatów Polskich w Szczecinie

• Proklamowano w literaturze jako obowiązujący realizm socjalistyczny

• Narzucenie twórcom bardzo ścisłych norm i reguł, których nieprzestrzeganie groziło wycofaniem dzieła z produkcji

• Powstały słabe powieści - produkcyjniaki, tworzone na wzór radzieckiej powieści socrealistycznej

• Panował terror polityczny - czasy stalinowskie

• Ważyk, Woroszylski, Broniewski - ulegli, uwierzyli komunistom, Herbert pisał do szuflady

• 1947 - londyński Związek Literatów Polskich na Obczyźnie postanowił, że pisarze emigracyjni nie będą wydawać swoich utworów w zniewolonym przez komunizm kraju - podział na literaturę krajową i emigracyjną

• Śmierć Stalina (1953) to zapowiedź końca socrealizmu oraz wydanie dzieł : Adama Ważyka Poemat dla dorosłych, Jerzy Szaniawski Dwa teatry

4. LATA 1956-1968 (przełom październikowy, okres naszej małej stabilizacji)

• 1 poł. 1949 - XX Zjazd KPZR - Nikita Chruszczow : referat, w którym potępił tzw. kult jednostki (Stalin) i jego następstwa : okres błędów i wypaczeń (czasy stalinowskie)

• Czerwiec 1956 - w Poznaniu doszło do wystąpień i manifestacji

• Październik 1956 - VIII Plenum PZPR - złagodzenie kursu partii

• Do władzy wrócił Gomułka i zezwolił na niezależny od partii rozwój literatury i sztuki - inteligencki Klub Krzywego Koła, Studencki Teatr Satyryków, Piwnica pod Baranami, teatr Bim-Bom, kluby jazzowe

• Debiut pokolenia twórców - Miron Białoszewski (30.06.1922 - 17.06.1983), Zbigniew Herbert (29.10.1924 - 28.07.1998), Stanisław Grochowiak (24.01.1934 - 02.09.1976), Marek Hłasko (14.01.1934 - 14.06.1969)

• Prześladowania - aresztowanie kardynała Wyszyńskiego, przejęcie Tygodnika Powszechnego przez PAX, likwidacja pisma Po prostu;

• Lata 60 - likwidacja Klubu Krzywego Koła

• Cenzura coraz głębiej ingerowała w literaturę

• List 34 - list protestacyjny napisany do premiera Cyrankiewicza przez czołowych intelektualistów polskich (Dąbrowska, Słonimski, Jasienica, Andrzejewski, Tatarkiewicz, Wańkowicz, Estreicher)

• Dominowała proza małego realizmu - twórczość bez większych ambicji artystycznych czy politycznych (T. Różewicz - Nasza mała stabilizacja)

5. LATA 1968-1980 (okres propagandy sukcesu - do wydarzeń sierpniowych i

Solidarności)

• Marzec 1968 - zakaz wystawiania Dziadów Mickiewicza reżyserii Kazimierza Dejmka wydany przez Gomułkę z powodu protestu ambasady radzieckiej przeciwko rzekomo antyrosyjskiej wymowie dramatu - pretekst do licznych manifestacji ludzi z braku swobód obywatelskich i politycznych, które były brutalnie tłumione przez milicję i ORMO

• Aresztowano Adama Michnika i Jacka Kuronia

• 1968 - do głosu doszło nowe pokolenie Nowa Fala (Adam Zagajewski, Stanisław Barańczak, Ryszard Krynicki, Ewa Lipska)

• Krwawe wydarzenia grudniowe 1970 w Gdańsku - odejście Gomułki i przejęcie władzy przez ekipę Gierka

• Okres propagandy sukcesu - pozorne polepszenie sytuacji ekonomicznej kraju i podniesienie stopy życiowej społeczeństwa okupione zostały gigantycznym zadłużeniem Polski na Zachodzie i ogromnym uzależnieniem polityczno-gospodarczym od ZSRR

• Coraz mocniejsze stawały się cenzura i PZPR

• Sierpień 1980 - powstanie NZSS Solidarność

• Literatura lat 70 - nurt wiejski (Edward Redliński Konopielka), nurt kresowy (Tadeusz Konwicki Bohiń, Czesław Miłosz Dolina Issy), nurt żydowski (Julian Stryjkowski Austeria)

6. LATA 1981-1994 (stan wojenny, upadek komunizmu, literatura Polski suwerennej)

• 13.12.1981 - wprowadzenie przez gen. Jaruzelskiego stanu wojennego - zahamowanie przemian demokratycznych

• Internowano większość działaczy Solidarności, doszło do pacyfikacji kopalni Wujek przez ZOMO

• Powstało podziemie literackie, powszechny stał się tzw. Drugi Obieg

• 1989 - pierwsze wolne (w części) wybory do Sejmu i Senatu - władzę przejęły środowiska dawnej opozycji

• Zlikwidowanie cenzury

• Utrata znaczenia podziału literatury polskiej na krajową i emigracyjną

---