T. II
Zarys dziejów rekreacji
1. Rozwój rekreacyjnych form kultury fizycznej w
Polsce do 1920 roku
2. Rekreacja ruchowa w 20-leciu międzywojennym
(1919 - 1939)
3. Rekreacja ruchowa po 1945 roku
Bibliografia:
1. Dąbrowski A., Zarys teorii rekreacji ruchowej,
ALMAMER WSE Warszawa 2006
2. Dudek D., Materiały pomocnicze do ćwiczeń z historii
rekreacji ruchowej, Kraków 2005
Kultura fizyczna jako źródło wartości edukacyjnych była przedmiotem zainteresowania już w starożytności. Wychowanie fizyczne i współzawodnictwo sportowe były nieodłącznym elementem wychowania dzieci i młodzieży będąc częścią procesu wychowania dzieci i młodzieży w Grecji. Wszechstronny rozwój sił fizycznych i duchowych stanowił główny kanon wychowania młodzieży ateńskiej.
Platon ćwiczenia fizyczne uznał za podstawę systemu wychowawczego. Arystoteles również podkreślał znaczenie wychowawcze harmonijnego rozwoju sił fizycznych i duchowych. Wzorcami w Grecji byli herosi z dzieł Homera oraz zawodnicy igrzysk. Uprawianie ćwiczeń fizycznych stało się w Grecji elementem kultury - stylem życia. Ten styl życia przejęli od Greków Rzymianie, znalazło to wyraz w głoszonej sentencji „w zdrowym ciele zdrowy duch”.
W epoce Odrodzenia przywoływano antyczne ideały wychowawcze, wskazując znaczenie uczestnictwa w kulturze fizycznej, nie jako zaprawa fizyczna niezbędna rycerzowi, lecz jako ważny składnik życia, posiadający wpływ na samopoczucie oraz wewnętrzną równowagę człowieka moralną i duchową. Wiek Odrodzenia był okresem upowszechnienia się wykształcenia szkolnego i zainteresowania wychowaniem w czasie wolnym.
W czasach nowożytnych bardzo ważną rolę odegrał angielski filozof John Lock (1632-1704), który w swej rozprawie Myśli o wychowaniu formułuje stwierdzenie iż wychowanie fizyczne ma służyć wzmocnieniu organizmu, rozwojowi sił i zręczności fizycznej nie dla niej samej, lecz ze względu na jej znaczenie dla rozwoju osobowości człowieka.
Locke pisał:
Zdrowy duch w zdrowym ciele oto zwięzły, lecz pełny opis szczęśliwego stanu na tym świecie. Ten, kto ma obie te rzeczy, niewiele już tylko może żyć sobie, komu zaś brak jednej z nich, niczym w pełni nie będzie mógł jej wyrównać. Szczęście i nieszczęście człowieka jest po największej części jego własnym dziełem. Ten, kogo rozum nie prowadzi mądrze, nie wstąpi nigdy na właściwą drogę, ten zaś, czyje ciało jest kruche i słabe, nie będzie nigdy mógł nią podążać.
Myśl i Locke'a miały również wpływ na kształtowanie się poglądów innych filozofów.
1. Rozwój rekreacyjnych form kultury fizycznej w
Polsce do 1920 roku
Jeśli chodzi o Polskę to można stwierdzić, iż różnorodne formy ekspresji ruchowej związane są z naszą najodleglejszą historią. Były one zawsze integralnym elementem procesu wychowawczego, obyczaju czy obrzędowości religijnej. Do najbardziej popularnych wśród plemion słowiańskich zamieszkujących ziemie polskie należały formy ruchu cechujące się dużą użytecznością praktyczną, takie jak: rzut oszczepem, strzelanie z łuku, gonitwy konne, zapasy, pływanie, wiosłowanie. Sprzyjały one uzyskiwaniu przez młodzież sprawności fizycznej nieodzownej w walce, ale spełniały też funkcje zabawowo - rozrywkowe. Rozwój miast spowodował zróżnicowanie charakteru aktywności ruchowej, odpowiadającemu podziałowi na stany. Atrybutem stanu rycerskiego była umiejętność jazdy konnej i władania mieczem natomiast do sprawności ludu wiejskiego należała walka na pięści, zapasy oraz popisy siły i zręczności.
W okresie Odrodzenia, podobnie jak w wielu krajach europejskich, wzrosło zainteresowanie wychowaniem fizycznym, które stało się ważnym składnikiem koncepcji wychowawczych. O znaczeniu ćwiczeń fizycznych z punktu widzenia zdrowotności i potrzeb rozwojowych dzieci i młodzieży mówili i pisali filozof i lekarz prof. U.J. Petrycy oraz Oczko (nadworny lekarz Stefana Batorego uważany za ojca gimnastyki leczniczej w Polsce).
Znaczenie wychowania fizycznego w wychowaniu i zdrowym kształtowaniu młodzieży podkreślali najwybitniejsi przedstawiciele polskiego Odrodzenia - Renesansu: A. Frycz Modrzewski, M. Rej, J. Kochanowski, wskazując na walory zdrowotne, wychowawcze i utylitarne wychowania fizycznego podkreślając związki z wychowaniem moralnym i umysłowym.
W Oświeceniu do myśli tych nawiązywali przedstawiciele tej epoki na czele z S. Konarskim, ale przede wszystkim twórcy Komisji Edukacji Narodowej. W ustawach Komisji znajdują się pierwsze wzory i zalecenia odnoszące się do aktywności fizycznej w czasie wolnym. Ustawy te włączyły rekreację, czyli zorganizowane gry i zabawy, zajęcia artystyczne w system wychowania szkolnego, zwracając również uwagę na to, iż należy każdego dnia przewidzieć dla dzieci czas na rozrywkę po obiedzie i wieczorem, najlepiej na wolnym powietrzu, jeżeli na to pozwoli pogoda. Zalecane w nich były takie zabawy i gry jak: gra w piłkę, rzucanie kamieniem, gonitwy do określonego celu, ściganie się pod górę, jazda konna i inne. Uzupełnieniem było zalecane przez Piramowicza - pływanie.
Dwudziestoletni okres działalności KEN miał duży wpływ na ukształtowanie się oblicza polskiej szkoły w późniejszym okresie. Idee KEN w okresie późniejszym realizowali i rozwijali:
T. Czacki w Liceum Krzemienieckim, w którym realizowano program szerokiego wychowania młodzieży, uwzględniając formy fizycznej aktywności w czasie wolnym;
J. Śniadecki - traktat pedagogiczny O fizycznym wychowaniu dzieci w którym ukazuje wartości zdrowotne i edukacyjne wychowania fizycznego;
E. Estkowski w swej pracy Zbiorek rzeczy swojskich ku nauce i rozrywce dla młodzieży (1859 r.) przedstawia propozycje pożytecznego spędzania czasu wolnego, uwzględniające potrzeby ruchowe dzieci i młodzieży.
1. Pierwsze znaczenie terminu rekreacja
W pierwszym znaczeniu w języku staropolskim rekreacja był rozumiana jako poobiednie lub pokolacyjne towarzyskie posiedzenia, przyjacielskie pogawędki, rozmowy i przechadzki. W 1859 roku S. B. Linde pisał:
U naszych dawnych Polaków słowo rekreacja znaczyło rozerwanie umysłu przez wymiarkowany od zabaw i pilnego uczenia się odpoczynek.
Najstarszy przekaz źródłowy dotyczący takiego rozumienia rekreacji w dawnej polszczyźnie pochodzi z wydanego w 1693 r. Traktatu Jakuba K. Haura pt. Czym się człek doma zabawiać ma i rekreować. Autor pisał Każdemu żyjącemu na świecie człowiekowi zdrowia y szczęścia przybywa, gdy się ma czym w domu zabawić y urekreować, nie wdając się w żadną melankolią, aby iey był kiedy powolnym y owszem się z niey iako ze snu budzić y otrząsnąć potrzeba: a przeto wedle możności y według swego czasu nie tylko się przechodzeniem krzepić y czerstwić, ale też na czas biblioteki nie trzeba zapomnieć y postponować.
W drugim znaczeniu rekreacja związana była z aktywnym wypoczynkiem młodzieży po nauce w dawnych szkołach polskich. J. Kitowicz pisał, że już w czasach Augusta III (króla polskiego) rekreacja była majowym wypoczynkiem, danym uczniom od nauk szkolnych. W każdy wtorek i czwartek uczniowie wychodzili z profesorami za miasto na rekreacje. Głównymi zabawami były biegi, gry w piłkę, huśtawka, palant i palcaty (bitwa na kije).
W drugiej połowie XVIII w. problem rekreacji był skodyfikowany przez Komisję Edukacji Narodowej, która w swoich Ustawach w Rozdziale XXI pt. Czas wolny od nauk pisze Przerwa i pofolgowanie w naukach nie tylko ożywieniem jest ochoty do większego w nich zasmakowania, ale też istotną edukacji częścią; ile do wzmocnienia ciała służąc, sposobność sposobność młodym sprawuje do wykonania powinności swoich i do należytego przykładania się ku temu wszystkiemu, co go oświeconym i do obowiązków społeczności zdolnym czyni.
W Rozdziale XXV Edukacja fizyczna względem zwykłych rekreacji podano następujące przypisy:
Dwa razy w tydzień, to jest we wtorek i we czwartek po obiedzie, rekreacyje będą. Kiedy święto jakie w tym tygodniu przypadnie, jeden się dzień rekreacyji wytrąci;
Każdego dnia rekreacji dyrektorowie z uczniami wychodzić na przechadzkę powinni, bez wymówki niepogody;
Rozrywki, gry ćwiczenia sił, które na rekreacjach używane być mają, (-) wybieranie onych ma być wspólnie z dziećmi czynione. Najwięcej zaś zalecają się takowe ćwiczenia, które naśladując żołnierskie obroty, ku zręczności a szykowności ciała i ku zaprawianiu mocy a tęgości duszy, natchnieniu punktu honoru, na zawsze pomódz mogą.
Według zapisów Ustawy Komisji Edukacji Narodowej, integralną częścią edukacji fizycznej były następujące rekreacje:
Takowe zaś ćwiczenia i gry, do mocy, szykowności, zręczności i szybkości ciała, do męstwa i odwagi pomagające, najprzyzwoitsze zdają się te: gra w piłkę z ubieganiem się i żywym obracaniem; balon, balon, czyli gra dużą piłką, ciskanie zręczne kamieni na wodę, gonitwy do pewnego kresu, wyprzedzanie się na wzgórki i przykre miejsca, potykanie się w palcaty, jeżdżenie konno, rozmierzanie ogrodów, pól, miejsc do przystępu trudniejszych i tym podobne. Za godne szlacheckiej młodzi poczytać się powinny ćwiczenia takowe, które obrotów żołnierskich, żołnierskich ciągnieniu, szykowaniu, dobywaniu i bronieniu jakiego miejsca naśladują; nic bardziej do wpojenia męstwa, mocy duszy, szlachetnej wielomyślności i ducha starodawnego rycerstwa nie pomoże, jako takowa młodzi zaprawa.
Należy pamiętać, że w XVIII wieku szkolne rekreacje dotyczyły wyłącznie uczniów i studentów.
W XIX wieku określenie uczniowskie rekreacje, rozumiane jako forma pozalekcyjnej aktywności fizycznej młodzieży szkolnej, praktycznie już nie było używane. Zanikły one po trzecim rozbiorze jako przeżytek szlachecki ale powróciły pod inną postacią tzw. majówek szkolnych. W dawnych szkołach majówka była uroczystością szkolną, organizowaną najczęściej w dniu 1 maja, jako święto przyrody i powracającej wiosny.
Polegała ona na tym, że w dniu majówki młodzież opuszczała mury szkolne równo z dzwonkiem i na czele z dyrektorem i nauczycielami udawała się do najbliższej wioski. Tam wcześniej powiadomiony gospodarz organizował poczęstunek, który smakował wyjątkowo po przejściu dużego kawałka drogi w promieniach wiosennego słońca. W niektórych miejscach prawdziwi panowie polscy zapisywali folwarki całe, żeby młodzież szkolna miała się gdzie bawić i hojnie mogła być częstowana podczas majówki.
Reasumując:
w pierwszej połowie XIX w. już nie mówiło się o rekreacjach szkolnych ale o majówkach;
do 1884 r. majówki były zwyczajową i nadobowiazkową częścią organizacji życia szkolnego;
w drugiej połowie XIX w. w systemie szkolnym, obok majówek pojawiły się wycieczki.
Wycieczki miały cel naukowy, zdrowotny oraz gimnastyczny, były czynnikiem cielesnego i umysłowego wychowania szkolnego.
W XIX w. słowo rekreacja miało również trzecie zwyczajowe znaczenie. Oznaczało ono wyjazdy do kurortów i cieplic w celach zdrowotno-wypoczynkowych po kąpiele do wód. Czasopismo „Szczutek” opublikowało satyryczny wiersz, który rozpoczynał się od:
Jeżdżą ludzie po kąpielach,
By odzyskać zdrowie;
Jeżdżą biedni i bogaci,
Jeżdżą monarchowie.
Jeżdżą ci i jeżdżą tamci,
Aby wytchnąć chwilę;
U wód nawet dyplomacja
Marzy nader mile.(-).
W latach osiemdziesiątych XIX wieku miała miejsce cenna inicjatywa Henryka Jordana w zakresie pozaszkolnego wychowania do rekreacji, który w latach osiemdziesiątych XIX wieku założył w Krakowie pierwszy Park Gier i Zabaw Ruchowych. Inicjatywa ta znalazła poparcie w śród pedagogów i lekarzy, dzięki czemu została upowszechniona w cały kraju w postaci „ogrodów jordanowskich”.
Powstały wiosną 1889 r. park krakowski posiadał 8 ha, był to zadrzewiony, zielony teren, na którym znajdowało się 12 boisk do gier i zabaw oraz budynki z salami do ćwiczeń, szatniami, natryskami, magazynami, pomieszczeniami administracyjnymi itd. Park był czynny latem i zimą. Młodzież podzielono na dwie grupy:
szkolną, która zajęcia miała w tygodniu;
rzemieślniczą, która w parku przebywała w niedzielę i święta.
W Warszawie w tym okresie Warszawskie Towarzystwo Higieniczne powołało Komitet Ogrodów im. Raua. Pierwszy z ogrodów powstał w 1889 r. na Agrykoli, do 1905 roku założono ich 14. Ogrody te w programie miały: gry i zabawy, zawody sportowe, kąpiele, wycieczki, prace ręczne, śpiew.
W XIX w. ukształtował się na ziemiach polskich oryginalny i wartościowy system edukacji poza szkołą oparty na rekreacji fizycznej pojmowanej jako dziedzina wychowania. Powstały wówczas prywatne zakłady gimnastyczne oraz kluby o charakterze towarzysko-sportowym:
Warszawa - Zakład Gimnastyczny T. Matthesa niemieckiego nauczyciela szermierki i gimnastyki który spełniał istotną rolę w upowszechnianiu rekreacyjnych form kultury fizycznej;
Kraków - Szkoła Gimnastyczna Krakowska - prowadzono w niej zajęcia o charakterze ruchowym gimnastykę dla dzieci i młodzieży w podziale wiekowym, gimnastykę ortopedyczną, woltyżerkę. Stosowano też biegi, ćwiczenia w podnoszeniu ciężarów, rzuty, wspinanie, skakanie itp.;
Poznań - Zakład Gimnastyczno - Ortopedyczny T. Mateckiego - prowadzono w nim gimnastykę szwedzką, leczniczą i ortopedyczną.
W okresie tym powstało wiele zakładów gimnastycznych były to jednak w większości placówki elitarne ze względu na pobierane opłaty, które były stosunkowo wysokie. Trzeba jednak uznać ich pionierskie znaczenie dla popularyzacji aktywności ruchowej w czasie wolnym.
Szczególne znaczenie dla popularyzacji rekreacji fizycznej i sportu na ziemiach polskich pod zaborami miało Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” powstałe w 1867 roku. Ośrodki „Sokoła” udostępniono młodzieży, pozbawionej wówczas lekcji w.f. w szkole. Obok rozwoju tężyzny i sprawności fizycznej były też szkołą postaw patriotycznych i obywatelskich ucząc takich cech jak poczucie obowiązku, samodyscypliny i karności.
Specjalne znaczenie w procesie krzewienia rekreacji miało harcerstwo, powstałe na wzór angielskiego skautingu, rozwijające swą działalność m.in. dzięki opiece T.G. „Sokół”. Harcerstwo do pierwszej wojny światowej kształtowało w śród młodzieży postawy wychowawczo - obywatelskie i patriotyczne a także miało atrakcyjną ofertę różnorodnych sprawności i umiejętności.
2. Rekreacja ruchowa w 20-leciu międzywojennym
(1919 - 1939)
Po odzyskaniu niepodległości, po pierwszej wojnie światowej przed państwem polskim stanęły ogromne problemy natury organizacyjnej, ekonomicznej, gospodarczej, kulturalnej, oświatowej. W tej sytuacji nie znajdowały właściwego zrozumienia i możliwości kontynuacji piękne tradycje wychowania młodzieży do rekreacji fizycznej.
Po zakończeniu wojny swą działalność reaktywowało T.G. „Sokół”, którego oddzielne związki połączyły się w 1919 roku w jedną organizację. Wzrastała liczba członków w 1922 r. było ich 58 tys, 10 lat później w 1932 roku 75 tys. W organizacji tej wychowanie fizyczne, rekreację ruchową i sport uznano za istotne instrumenty wychowawcze. Uprawiano gimnastykę, lekką atletykę, gry zespołowe, kolarstwo, pływanie, wioślarstwo, kajakarstwo, hokej łucznictwo i boks a także turystykę.
W 1919 roku powołano organizację paramilitarną Związek Strzelecki „Strzelec”, która miała duże znaczenie dla rozwoju rekreacji ruchowej. Celem tej organizacji było „rozbudzanie i hartowanie ducha narodowego, karności, dzielności moralnej i fizycznej oraz szerzenie wiedzy wojskowej.
W 1939 roku ZS „Strzelec” liczył pół miliona członków. W ramach tej organizacji odbywały się biegi, marsze a także prowadzone były zajęcia czysto sportowe: strzelectwo, łucznictwo, koszykówka, piłka siatkowa,, piłka ręczna, pływanie, żeglarstwo, kajakarstwo, boks, zapasy, narciarstwo, szybownictwo itp. Liczne uczestnictwo w ZS „Sokół” miała młodzież wiejska.
Szczególne znaczenie dla podniesienia popularności rekreacyjnych form k.f. miało ustanowienie w 1930 roku Państwowej Odznaki Sportowej, ustalającej konkurencje i ich poziom dla różnych kategorii wieku młodzieży i dorosłych.
W okresie tym rozwinął znacznie działalność ZHP liczący 190 tys. członków. Związek ten w sferze rekreacyjnych form k.f. zrobił bardzo dużo co wynikało z wymagań wobec członków zdobywania sprawności i stopni harcerskich takich jak: gimnastyk, miłośnik gier, pływak, wioślarz, żeglarz, jeździec, łyżwiarz, kolarz, szermierz, narciarz. W ZHP działały też kluby sportowe.
W dwudziestoleciu międzywojennym w programach wielu organizacji młodzieżowych i dziecięcych znajdowały się rekreacyjne formy kultury fizycznej. Organizacje te to:
Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej;
Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej (1919 r.);
YMCA (Young Mens Christian Assotiation).
Organizacje o profilu ideowym miały również w swych programach krzewienie rekreacyjnych form kultury fizycznej - były to:
Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego;
Związek Robotniczych Stowarzyszeń Sportowych;
Czerwone Harcerstwo;
Komunistyczny Związek Młodzieży Polskiej;
Związek Młodzieży Wiejskiej „Wici”.
W dwudziestoleciu międzywojennym słowo rekreacja powróciło do szkolnego systemu oświatowego w nowej postaci i oznaczało Przerwę między lekcjami, pauzę. W ten sposób nawiązywano do wychowania dworskiego, w którym rekreacje wypełniały czas między nauką z tym, że w latach dwudziestych przerwy rekreacyjne stały się częścią wychowania szkolnego. Związano zatem rekreację, z zagadnieniami dotyczącymi higieny nauczania, która miała za zadanie wspieranie psychofizycznego rozwoju dziecka.
Po odzyskaniu niepodległości, szkolne przerwy rekreacyjne były regulowane przez Okólnik MWRiOP z dnia 29 września 1919 r. w sprawie spędzania przerw między lekcjami, który stanowił że:
podczas każdej przerwy uczniowie musieli opuszczać swoje sale lekcyjne;
uczniowie - o ile pozwalały na to warunki i szczególnie w trakcie dużych przerw - pod kierunkiem nauczyciela wykonywali ćwiczenia fizyczne;
w przypadku nieodpowiedniej pogody uczniowie pozostawali na korytarzach lub w salach rekreacyjnych.
Pod wpływem wybitnych teoretyków wychowania fizycznego E. Piaseckiego i W. Sikorskiego w wielu szkołach stosowano zasadę równoległości zajęć ruchowych młodzieży w szkole i poza nią. W programach pozaszkolnych uwzględniano gry sportowe, zabawy, sporty indywidualne, zajęcia boiskowe. Do szczególnie wyróżniających się szkół w tym względzie należały:
Szkoła eksperymentalna w Rydzynie gdzie wychowanie fizyczne było płaszczyzną pracy wychowawczej w szkole i poza szkołą. Popołudniami czas wypełniony był grami sportowymi a w wakacje młodsi uczniowie uprawiali sporty wodne starsi natomiast brali udział w obozach wędrownych;
Szkoła Karola Szlenkiera w Warszawie, Wszystkie przerwy i czas wolny spędzali uczniowie na boisku szkolnym, brali też udział w popisach gimnastycznych wspólnie z „Sokołem”, a także czas wolny przeznaczany był na prace fizyczne;
Gimnazjum Humanistyczne Towarzystwa Szkół Pracy w Ostrowie pod Wieluniem w szkole tej stawiano przed uczniem zadanie uzyskiwania osobistej sprawności fizycznej w jak najliczniejszych dyscyplinach sportowych;
Gimnazjum im. Batorego w Warszawie realizowano tu pogląd iż wychowanie moralne, naukowe i artystyczne może być urzeczywistniane tylko na podstawie wychowania fizycznego. Szkoła posiadała rozbudowaną infrastrukturę w postaci urządzeń sportowych i obiektów rekreacyjnych m.in. przystań wodną na Wiśle z kajakami i łodziami sportowymi.
W 20-leciu międzywojennym powstały także szkoły wyższe wychowania fizycznego kształcące kadrę nauczycielską i instruktorską dla szkolnej i wolnoczasowej działalności w tej dziedzinie, były to:
Dwuletnie Studia Wychowania Fizycznego w Uniwersytetach Poznańskim i Krakowskim;
Centralny Instytut Wychowania Fizycznego w Warszawie.
Warto również wspomnieć, że rozwinęły się też nauki o wychowaniu fizycznym, w których czołową rolę spełniali E. Piasecki, W. Sikorski, J. Mydlarski, Z. Gilewicz, W. Osmolski i W. Missiuro.
3. Rekreacja ruchowa po 1945 roku
Okrutne następstwa drugiej wojny światowej oraz zmiana sytuacji politycznej w Polsce miały istotne znaczenie dla dalszych losów kultury fizycznej. W 1948 r. przyjęto Ustawę o powszechnym obowiązku przysposobienia zawodowego, wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego młodzieży. W ustawie uznano, że Jednym z najważniejszych elementów budowy podstaw socjalizmu w Polsce Ludowej jest wychowanie nowego człowieka, świadomego twórcy nowego, sprawiedliwego ustroju. W procesie tego wychowania poważną rolę spełniają wychowanie fizyczne i sport, które przez podnoszenie sprawności fizycznej i stanu zdrowia narodu przysposabia go do wydajnej pracy i obrony Ludowej Ojczyzny. Staje się on ważnym czynnikiem społecznej aktywizacji i wychowania młodzieży.
Już w pierwszych latach powojennych w 1946 r. powołano przy Ministerstwie Obrony Narodowej Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego oraz Państwową Radę Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. W 1951 r. przy Ministerstwie Oświaty powołano Departament Wychowania Pozaszkolnego, który przejął pieczę nad placówkami wychowania pozaszkolnego w całym kraju, we współpracy z GKKF, Ministerstwem Kultury oraz organizacjami młodzieżowymi i społecznymi. Wspomniany Główny Komitet Kultury Fizycznej - centralny kolegialny organ administracji państwowej działający przy Prezesie Rady Ministrów, kierujący sprawami kultury fizycznej utworzono w 1949 roku i z różnymi zmianami funkcjonował do 2002 roku.
Znaczącym wydarzeniem dla rekreacji stanowiła Ustawa o rozwoju systemu oświaty i wychowania z lipca 1961 r., która wychowanie pozaszkolne traktowała jako integralny człon systemu oświatowego. Artykuł 21 tego dokumentu mówił o zajęciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych. Wychowanie pozalekcyjne prowadzą szkoły natomiast Wychowanie pozaszkolne jest organizowane w młodzieżowych domach kultury i domach kultury dzieci i młodzieży, ośrodkach i szkolnych klubach sportowych, w świetlicach dziecięcych i młodzieżowych, w ogrodach jordanowskich, w stałych i sezonowych placówkach wczasowych i innych formach.
Placówki wychowania w 45-leciu powojennym ukształtowała się następująca struktura placówek wychowania w czasie wolnym:
Pałace młodzieży - funkcjonowały głównie w dużych miastach (Katowice, Warszawa, Łódź, Szczecin), bardzo dobrze wyposażone, posiadały najlepsze warunki lokalowe, przedstawiały najbogatszą ofertę w dziedzinie wolnoczasowej pracy z młodzieżą. W tych wiodących ośrodków pracowała najlepiej przygotowana kadra. Posiadały własne statuty, rozbudowaną sieć pracowni, gabinetów, klubów i zespołów , duże możliwości realizacji bogatego programu pracy z dziećmi dziećmi młodzieżą oraz działalności oświatowo-kulturalnej w swoich środowiskach. Zrzeszały kilkutysięczne populacje uczestników. U schyłku lat 80-tych było ich 10.
Młodzieżowe domy kultury. Zbliżone w swej strukturze do Pałaców Młodzieży, w statucie swym miały zadania podobne jak w Pałacach Młodzieży. Przeznaczone były dla dzieci i młodzieży w wieku 10-18 lat. Powstawały we wszystkich większych miastach i wielu dzielnicach dużych ośrodków miejskich. W latach 80-tych było ich 126.
Domy kultury dzieci i młodzieży - działały przede wszystkim w ośrodkach miejskich oraz dzielnicach dużych miast. Skupiały głównie dzieci szkół podstawowych. Prowadziły zajęcia na zasadach zbliżonych do MDK, kierując się zaleceniami tego samego statutu. W latach 80-tych działało 215 Domów Kultury Dzieci i Młodzieży.
Ogniska pracy pozaszkolnej mieściły się w budynkach szkolnych, klubowych, lokalach różnych instytucji, często były to jedyne ośrodki spędzania czasu wolnego od zajęć, organizowano w nich zespoły pracy umysłowej, taneczne, muzyczne, artystyczne. W latach 80-tych pracowało 356 placówek tego typu.
Świetlice pozaszkolne, placówki te były prowadzone przez organizacje młodzieżowe i społeczne, komitety blokowe i rady zakładowe. Były miejscem organizowania wolnego czasu dzieciom i młodzieży, umożliwiając im rozwój zainteresowań i dożywianie. W tym typie funkcjonowały świetlice międzyszkolne, młodzieżowe świetlicowe dworcowe, świetlice przyzakładowe, świetlice blokowe, osiedlowe.
Ogrody jordanowskie, których zadaniem było organizowanie zajęć ruchowych na wolnym powietrzu w sposób odpowiadający potrzebom rozwojowym dzieci i młodzieży w wieku szkolnym (do 16 lat). W latach 80-tych działały 73 takie placówki.
Place gier i zabaw, były to odpowiednio przygotowane tereny zabaw dziecięcych, prowadzące sezonowe zajęcia ruchowe, dzieci i młodzież uczestniczyły w nich masowo.
Specjalistyczne placówki wychowania pozaszkolnego, zbliżone w działaniu do MDK ale posiadały rozbudowany jeden dział pracy dla najbardziej uzdolnionej młodzieży.
Dziecięce i młodzieżowe drużyny (zespoły) podwórkowe, szczególny rodzaj placówek wychowania do rekreacji ruchowej, organizowane w miejscach zamieszkania przez komitety osiedlowe, organizacje społeczne i młodzieżowe, spełniające istotną rolę wychowawczą i integracyjną w środowisku.
Biblioteki i czytelnie dla dzieci i młodzieży, występowały w wielu miastach Polski jako samodzielne instytucje lub działy bibliotek publicznych publicznych prowadziły ożywioną działalność w środowisku swoich czytelników. Były integralną częścią innych placówek wychowania pozaszkolnego.
Działy dziecięce i młodzieżowe w domach kultury, prowadziły zajęcia w kołach i pracowniach różnego typu (taneczne, teatralne, muzyczne, chóralne).
Ogniska muzyczne i plastyczne, zadaniem było kształtowanie u dzieci i młodzieży kultury estetycznej i umiejętności artystycznych.
Rekreacyjne formy kultury fizycznej w programach organizacji młodzieżowych
Na różnych etapach, z różnym nasileniem, wszystkie organizacje młodzieżowe i społeczne zaangażowane były w proces wychowania młodych pokoleń w duchu ideałów demokracji socjalistycznej. Kultura fizyczna w PRL, w organizacjach młodzieżowych szczególnie, stanowiła arenę działań o charakterze ideowo-politycznym. W tym sensie główne cele ich działalności pozostawały poza sferą kultury fizycznej, a podstawowymi motywami działania były przesłanki ideowo-polityczne, które określała aktualna sytuacja zewnętrzna (blok państw socjalistycznych) i wewnętrzna.
Organizacje młodzieżowe i społeczne
Działalność ZWM, ZMP, ZMS, ZHP, ZMW.
ZMS we współpracy z GKKFiT, CRZZ, TKKF, SZS i AZS organizował dla swoich członków masowe imprezy turystyczne i sportowe, podobnie zresztą LZS i ZMW.
15