Parmenides z Elei (gr. Παρμενίδης ὁ Ἐλεάτης Parmenides ho Eleates, ok. 540 - 470 p.n.e.) - grecki filozof, wedle tradycji - słuchacz Ksenofanesa, twórca szkoły elejskiej.
Centralnym pojęciem parmenidejskiej refleksji jest byt: po raz pierwszy w greckiej filozofii analizowany tak systematycznie i szczegółowo. Po pierwsze, Byt utożsamiany jest więc z Prawdą: tylko to, co jest, jest prawdziwe; jest to ujęcie charakterystyczne dla całej filozofii greckiej. Wszelkie własności Bytu odpowiadają więc z konieczności przymiotom Prawdy. Własności te zaś wynikają z poczynionego spostrzeżenia, że "Byt jest, a niebytu nie ma". Parmenides stwierdził więc, że byt jest wieczny, nie ma początku ani końca (bo musiałby powstać lub przeistoczyć się w niebyt, a niebytu nie ma), ponadto jest nieruchomy i niezmienny (bo zmienić mógłby się jedynie w niebyt), niepodzielny, stały i jeden.
Uzasadnieniem dla punktu wyjścia stało się utożsamienie myśli i rzeczy - wedle Parmenidesa umysł miał zachowywać się biernie i odtwarzać tylko coś istniejącego.
Znaczenie Parmenidesa polegało przede wszystkim na stworzeniu teorii niezmienności i jednostkowości bytu, ogłoszeniu tożsamości myśli i rzeczy (co wiązało się z wprowadzaniem dualizmu - odróżnienia myśli od zawodnych spostrzeżeń zmysłowych) oraz na wprowadzeniu dedukcyjnej metody filozofowania.
Filozofia Parmenidesa to reakcja na filozofię milezyjską i heraklitejską.
Punktem wyjścia jego filozofii jest zasada tożsamości i niesprzeczności: nie może istnieć jednocześnie byt i nie-byt. Oznacza to w praktyce tyle, że nie może istnieć przemiana z bytu w niebyt, lub z niebytu w byt. Byt trwa - był, jest i zawsze będzie. Byt nie jest tym co widzimy, lecz tym o czym możemy pomyśleć.
Efektem tego było zanegowanie poznania zmysłowego, które jest fałszywe.
"Tylko ta jedna opowieść O drodze, że jest pozostaje. Na niej są bardzo liczne Oznaki tego, że byt niezrodzony jest tez niezniszczalny, Całkowity oraz jedyny, niewzruszony oraz doskonały. Nie był kiedyś ni będzie, gdyż teraz jest razem wszystek. Jeden, rozciągły. Bo jakiż rodowód szukałbyś dla niego? Jakże i skąd miałby wyróść ? Otóż nie pozwolę mówić tobie I myśleć, że z niebytu, gdyż ani wyrazić, ani zrozumieć Nie można owego nie jest. Jakiż to przymus by go skłonił Z nicości poczynając, prędzej czy później, się narodzić ?" fragment zaczerpnięty z "Historia Filozofii Starożytnej" tom I, Giovanni Reale Wyd. KUL, 1999, str. 143. w przekładzie Edwarda Iwo Zielińskiego tłumaczenie fragmentu ósmego "O naturze" - M.Wesoły
Znaczenie:
prekursor ontologii
stworzenie podstaw myślenia logicznego
początki abstrakcyjnego filozofowania
Problemy: zatracenie zjawisk