Wojna 30 - letnia

Data Wydarzenie
1618 - 1648 Wojna trzydziestoletnia
1618 - 1621 Etap Czeski
1622 - 1629 Wojna o PalatynatWojna duńska
1625 - 1629 Wojna polsko - szwedzka
1630 - 1635 Etap szwedzki
1635 - 1648 Etap francuski
Etap Czeski
23 maja 1618 · Defenestracja praska (łac. fenestra - okno) - protestanci wyrzucili za okno namiestników cesarskich (cesarz Maciej Habsburg), przyczyna: nieprzestrzeganie przez katolicką władzę praw zagwarantowanych protestantom); · protestanci byli zmuszeni do szukania poparcia za granicą đ Gabor Bethlen (książę Siedmiogrodu w Turcji), protestanckie kraje Zachodu; dyplomatycznego wsparcia udzieliły Anglia i Palatynat;
1619 · detronizacja cesarza, Fryderyk V (władca Palatynatu) królem Czech; · Maciej Habsburg (już były cesarz Czech i władca Niemiec) zmarł đ Ferdynand II cesarzem Niemiec· pierwszy rok wojny upłynął pod znakiem sukcesów protestanckiej koalicji (zwanej Unią protestancką)
listopad 1619 · wojska Bethlena podeszły pod Wiedeń i rozpoczęły jego oblężenie đ I odsiecz wiedeńska — przed katastrofą uratowała Habsburgów pomoc Zygmunta III Wazy đ oddziały lisowczyków (zaciągnięte na terenie Polski przez hrabiego...?) walczyły pod Wiedniem (1619 - 1620)đ koniec oblężenia
8 listopada 1620 · pod Białą Górą (na północ od Pragi) miała miejsce wielka bitwa: protestanci ďđ cesarz· protestanci: król Czech musiał uciekać do Palatynatu· cesarza było więcej i wygrałSkutki powstania dla Czech:· przywódcy powstania oraz jego wybitniejsi uczestnicy zostali straceni z wyroku trybunału nadzwyczajnego; ich majątki uległy konfiskacie i zostały rozdane zwycięzcom (hiszpańskim, belgijskim, irlandzkim najemnikom· kościół katolicki i arystokracja austriacka otrzymały olbrzymie nadania (?)· przestała istnieć czeska szlachta, a miasta zostały obrócone w ruinę· ludność mniejsza o Ľ· dużo protestantów wyemigrowało· Czechy utraciły prawo elekcji władców oraz własny rząd i urzędy terytorialne· królestwo zostało przekształcone w zwykłą prowincję monarchii austriackiejđ katastrofa narodowa· w Czechach panowanie objął Fryderyk II· zabezpieczył się on od strony Węgier, bo chciał coś na Palatynat (wojnę?)
Etap Duński + wojna o palatynat
· Chrystian IV - król duński i norweski - wkroczył do Czech i się nawalali
27 sierpnia 1626 · bitwa pod Luter am Barenberge w Brunszwiku; dowódcą był Tilly
1628 · bitwa pod Wołogoszczem — dowódcą był admirał von Wallenstein (1583 - 1634) - czeski szlachcic z tytułem książęcym (książę Frydlandu, Żagania i Maklemburgii), który w czasie powstania dochował wierności Habsburgom; miał dużo talentów wojskowych i politycznych, a także poparcie cesarza, dorobił się dużej fortuny, uzyskał decydujący wpływ na politykę obozu katolickiego, podczas wojny wystawił czterdziestotysięczną armię na własny koszt
1630 · książęta niemieccy doprowadzili do dymisji Wallensteina
22 maja 1629 · Chrystian IV zawarł pokój w Lubece z Habsburgami
1626 · Gustaw II Adolf - król Szwecji - działania wojenne przeciwko Polsce; najpierw uderzył na Prusy książęce oraz Pomorze
6 listopada 1627 · Bitwa pod Oliwą
1629 · Bitwa pod Trzcianą đ wyróżniał się hetman koronny Koniecpolski
26 wrzesnia 1629 · rozejm między Szwecją a Polską w Altmarku (Stary Targ); na jego mocy szwedzkie załogi pozostały w zajętych już portach pruskich, zagarniając dochody z ceł; Gdańsk, zblokowany przez najeźdźcę, miał płacić Szwecji kilkuprocentowy podatek od ceł; z uzyskanych w Prusach dochodów Gustaw II Adolf finansował swoje działania militarne na terenie Rzeszy.
Etap Szwedzki
· Gustaw II Adolf zreformował kraj przekształcając szlacheckie urzędy w rady powoływane w armii, finansach, sądownictwie· sprawna administracja i silna gospodarka (opierająca się na exporcie szwedzkiej miedzi i duńskich przedsięwzięciach finansowych oraz reorganizacja armii (przekształcenie artylerii w formację lekką i ruchliwą(!), kawaleria i piechota stanowiły małe jednostki bojowe, a operacjami trzech szwedzkich armii kierował sprawny sztab wojenny) zadecydowały o potędze Szwecji· król i jego główny doradca - Oxenstierna byli zdecydowani odrzucić Habsburgów od Bałtyku i w ten sposób udaremnić wielki ekonomiczno-wojskowy plan Olivaresa (doradcy Fryderyka II)
wiosna 1631 · wojska cesarskie zdobyły i splądrowały Magdeburg; dowodzący nimi Tilly miał nadzieję znaleźć tam zapasy, które umożliwią mu prowadzenie kolejnej kampanii; jednak zapasy były znikome i
17 wrzesnia 1631 · Gustaw II Adolf (ze szwedzką i saxońską armią protestantów)dopadł Tilliego (z katolicką armią) na północ od Lipska (pod Breitenfield); szwedzka taktyka pokazała wyższość· Gustaw ruszył dalej w głąb Niemiec zdobywając Moguncję
kwiecień 1632 · przywrócenie Wallensteina đ zaczął przygotowywać wojska do nowej kampanii· niejasne plany Gustawa đ prawdopodobnie porzucił on pomysł sprawowania protektoratu nad niemieckimi książętami na rzecz bezpośredniego przyłączenia części ziem niemieckich; nie udało mu się, bo
16 listopada 1632 · zginął w bitwie pod Lützen w Saksonii; bitwę przegrał Wallenstein, który stracił Ľ swej armii i musiał ustąpić do Czech
1634 · Oxenstierna walczył dalej i w tym roku jego armia została pokonana pod Nordingen przez wojsko cesarskie wspomagane kontyngentem hiszpańskim
1634 · Wallenstein, który został posądzony o pertraktacje z obozem protestantów, zamordowany z polecenia Habsburgów
1635 · Liga katolicka, wsparta wydatnie przez posiłki Hiszpanii, odniosła teraz szereg sukcesów, uwieńczonych pokojem ze Szwecją· wobec triumfu Habsburgów do wojny postanowiła się przyłączyć Francja, która podsycała ją dotąd pieniędzmi i działaniami dyplomatycznymi
etap francuski
· w tym okresie religijne i ustrojowe względy zeszły na drugi plan; osią konfliktu była raczej kwestia czy kardynał Richelieu (który wciągnął Francję do wojny trzydziestoletniej) jest w stanie złamać potęgę Olivaresa
1636 · Hiszpanie przenieśli wojnę na teren Francji, a jedna z armii omal nie dotarła pod Paryż, podczas gdy inna operowała na terenie Lotaryngii; ta błyskawiczna kampania nadwyrężyła potencjał militarny Hiszpanii i ukazała wzrastającą przewagę Francji sprzymierzonej z Holandią i Anglią
1637 · Francuzi odzyskali prowincję Artois, a Holendrzy miasto Breda
1639 · bitwa na kanale La Manche - Hiszpanie stracili ostatnią flotę, na którą ich było stać
1637 · śmierć Ferdynanda II· jego następca - Ferdynand III - był bardziej realistyczny; gotów był zrezygnować z imperialistycznych planów poprzednika
1642 · we Francji Mazarini zastąpił Richelieu· Holendrzy stwierdzili, że przyszłe niebezpieczeństwo może się zrodzić w Paryżu, a nie w Madrycie czy w Wiedniu
traktat westfalski
· był uwieńczeniem negocjacji w Münster i Osnabrück
1648 · traktat Westfalski, postanowienia:ü Zniesienie zasady cuius regio, eius religio; oprócz ziem Habsburgów wolność wyznaniaü miasta niemieckie uzyskały pełną suwerennośćü uznanie niepodległości republiki holenderskiej oraz kantonów (krajów wchodzących w skład republiki związkowej) szwajcarskichü Francja odzyskała Alzację oraz cesarskie miasta - biskupstwa: Metz, Toul i Verdunü Szwedzi otrzymali dużą część Pomorzaü Brandenburgia - reszta Pomorza oraz mniejsze terytoria, które prawie połączyły Księstwo Brandenburskie z jej posiadłościami w Nadreniiü Zatwierdzono dziedziczną władzę Habsburgów w Czechach (jedyna korzyść jaką wynieśli oni z wojny)ü potwierdzono augsburski pokój religijny z 1555 roku, przy czym oprócz luteran objął on także kalwinistów· pozycja Habsburgów jako zwierzchników Świętego cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego uległa znacznemu osłabieniu
Skutki Wojny Trzydziestoletniej
· wyludnienie· obrócenie w ruinę wielu krajów niemieckich· kryzys gospodarczy· na zachód od Łaby obumierała struktura stanowo-feudalna· intensywny ruch budowlany w Bawarii, Saksonii i Wittenberdze· księstwa zamieniły się w niezależne twory państwowe đ lenno cesarstwa· zmierzch potęgi Hiszpanii i rządzącej nią gałęzią Habsburgów· wzrost znaczenia Francji i Szwecji· Habsburgowie austriaccy utracili przewagę w Rzeszy, ale zachowali w niej znaczne wpływy, szczególnie wśród władców katolickich· Hansburgowie (Austria) ďrywalizacjađ Burboni (Francja) đ oś Europejskich konfliktów przez następne stulecie· Polska, choć formalnie udziału w wojnie nie wzięła, stała się jedną ze stron konfliktu; wojna toczyła się jednak wyłącznie na obrzeżach wielkiego państwa polsko-litewskiego, które przeżywało w I połowie XVII wieku ostatni okres swej wielkości
Absolutyzm we Francji
1461 - 1483 · panowanie Ludwika XI - powstanie absolutyzmu· wcześniej każdy władca konsultował się z feudałami (koalicją)· kolejni władcy coraz bardziej powiększali swoją władzę
1515 - 1547 · Franciszek I używał armii do powiększenia terenów Francji; prowadził wojny z Habsburgami đ Francja stała się mocarstwem w Europie
1517 · reformacja; Franciszek I popiera reformację w Niemczech i dotarła ona do Francji đ rzeź Hugenotów za Henryka III Walezjusza đ ostatni Walezjusz đ 1572 · po Henryku III Walezjuszu na tron wstąpił Henryk IV Burbon đ popierał absolutyzm đ był hugenotem, ale przeszedł na katolicyzm w celu zwiększenia władzy
1598 · wydał edykt nantejski (pozwalał Hugenotom na publiczne wyznawanie swojej wiary, ale poza Paryżem, dostali 10 twierdz i wojsko, opłacane przez państwo)
1610 · śmierć Henryka IV Burbona đ Ludwik XIII (16 lat) władcą· w związku z jego niepełnoletnością władzę sprawowała regencja z matką Marią Medycejską· żeby umocnić władzę mianowała ona I ministrem kardynała Richelieu
Reformy kardynala Richelieu:
· zreorganizował aparat administracyjny· stworzył urząd intendenta đ w imieniu króla zarządzał jakąś prowincją, zależał tylko i wyłącznie od króla, władza absolutna w prowincji· zwalczał arystokrację (bo dążyła do decentralizacji)· zlikwidował przywileje polityczne hugenotów· powiększył armię i rozbudował flotę· więc musiał nałożyć podatki, co doprowadziło do buntu chłopów i mieszczaństwa (too much podatki)
1640 · koniec panowania Ludwika XIII đ Ludwik XIV (małolat), więc znowu regencja + mama đ Anna Austriaczka
1642 · śmierć kardynała Richelieu· nowym ministrem został kardynał Juliusz Mazarini, który kontynuował politykę Richelieu· chłopi się buntowali
1648 - 1653 · Fronda (nazwa pochodzi od procy) — bunty mieszczaństwa i części możnych zapoczątkowane przez parlament paryski (instytucja sądowa) przeciwko podatkom i umacnianiu władzy królewskiej; żądania godziły w takie filary absolutyzmu:n nakładanie podatków bez aprobaty parlamentu paryskiegon działalność intendentów królewskichn aresztowania poddanych bez wyroku sądowego· bunt został stłumiony i nic się nie zmieniło
1651 · umarł Mazarini đ władzę osobiście sprawuje Ludwik XIV· Państwo to ja - Ludwik XIV· królowi podlegali:n rada skarbun rada stron (sprawy sądowe)n wysoka radan rada depesz (odpowiadała na listy przybywające z zagranicy lub z prowincji)· realizowali decyzje króla:n kontroler generalny skarbu (sprawy gospodarcze i skarbowe)n kanclerz (sprawy sądowe)n sekretarze stanu* wojny* spraw zagranicznych* marynarki* dworu królewskiegon intendent (przedstawiciel króla w prowincjach, zajmował się ważnymi sprawami: sprawiedliwość, policja, skarb, wojsko)
Podstawy wladzy Ludwika XIV
1643 - 1715 · panowanie Ludwika XVI - monarchia absolutna· siedziba đ Wersal w Paryżu· dążył do pozbawienia arystokracji realnej władzy politycznej· dążył do tłumienia wszelkich buntów w zarodku· zgromadził w Wersalu kwiat arystokracji Francuskiej (dzięki temu mógł ją kontrolować)· był jedynym sędzią i prawodawcą· zlikwidował urząd I ministra· równowaga pomiędzy głównymi siłami społecznymi królestwa· urzędy dla mieszczan (rząd fachowców)· odwołał edykt nantejski đ prześladowanie hugenotów· rozbudował aparat policyjny· tajna policja mogła zgarnąć każdego (więzienie Bastylia đ przepełnione)· nie zwoływał Stanów Generalnych· jedność religijna · gospodarka i wojsko đ ważne đ zajmował się nimi minister finansów· jednym z ministrów, szefem administracji i finansów państwa był Jean Baptiste Colbert; prowadził on politykę merkantylizmu đ doktryna ekonomiczna mająca na celu uzyskanie dodatniego bilansu w handlu zagranicznym đ duży export, mały import; powiększył on stan liczebny armii z 72 tysięcy na 270 tysięcy; każdy rodzaj broni dostał jednolite umundurowanie; wyposażył piechotę w muszkiety; budował magazyny zaopatrzeniowe ........ ; zakładał akademie rycerskie; budował szpitale wojskowe i twierdze
Rewolucja Burzuazyjna
· grupy zróżnicowane wewnętrznie:n arystokracja rodowan burżuazja handlowo-finansyjnan szlachta rodowan nowa szlachta (a) new gentry, b) szlachta przemysłowo-handlowa) đ szlachta średnian a) żyli hucznie, prowadzili elitarne życien b) gromadzili dobra, starali się wpłynąć na władzęn jeomeni (coś między nową szlachtą a chłopstwem); dzierżawcy ziemi szlacheckiej, wchodzili w skład armii angielskiejn farmerzyn biedni chłopin margines społeczny (kryminaliści itp.) · rewolucja — burżuazja i klasa średnia (przeciw podatkom)
· Etapy rewolucji:
1643 - 1648 I. schyłkowy okres monarchii absolutnej
1648 - 1660 II. okres republiki i dyktatury Cromwell'a
1660 - 1688 III. okres restauracji Stuartów
1688 - 1832 IV. kształtowanie się monarchii parlamentarnej
Etap I
do 1603 · Anglia pod panowaniem dynastii Tudorów đ wykształciła się monarchia absolutna
1603 · umiera ostatni Tudor; nowa dynastia Stuartowie (ze Szkocji)
1603 · unia personalna między Anglią a Szkocją
1603 - 1625 · Jakub I Stuart (5 lat bez parlamentu)
1625 - 1648 · Karol I Stuart (11 lat bez parlamentu)· opłakany stan skarbu państwa· potrzebne podatki đ trzeba zwołać parlament đ ograniczą absolutyzm đ królowi to się nie podoba đ sam nakłada podatki
1628 · Karol I zostaje zmuszony do zwołania Parlamentu, który zgodził się na podatki jeśli Karol I podpisze Petycję Praw đ postulaty:1. Nikt nie będzie więziony bez wyroku sądowego2. Tylko Parlament może nakładać podatki · król się nie zgodził đ rozwiązał parlament
1629 · posłowie uchwalili, że każdy, kto podżega króla do samowolnego nakładania podatków i każdy, kto je płaci jest zdrajcą; chodziło głównie o współpracowników króla (Lord Strafford, arcybiskup Laud), którzy podpuścili potem króla o nowe podatki, ale już nikt nie płacił
okolo 1600 · reformacja đ sekularyzacja dóbr kościelnych đ rozdano je szlachcie, magnaterii, m.in.: w Szkocji· król zaczął systematycznie odbierać te dobra
1638 · wojna domowa między Szkocją a wojskami królestwa w Anglii· skarb pusty
1640 · Parlament Długi — trwał trzynaście lat; rozpędził go Cromwell;
1641 · ustawy Parlamentu:1. Parlament nie będzie rozwiązany bez zgody Parlamentu đ koniec monarchii absolutnej ď i nie wcześniej niż 50 dni od jego zebrania 2. Parlament miał być zwoływany co najmniej co 3 lata licząc od ostatniego dnia ostatniego zebrania Rozwiązano sąd Izby Gwiaździstej i Sąd Wysokiej Komisji (na podstawie każdego wyroku monarchy ktoś był osądzany przez te sądy i siup do więzienia)· regaliści (zwolennicy króla) się formowali (?)· wykorzystał to Olivier Cromwell (na czele radykalnej grupy posłów) đ uformował wojsko parlamentarne đ walka z wojskami królewskimi· po stronie króla walczyli Kawalerzy· po stronie Cromwella - Okrągłogłowi (purytanie)
1645 · bitwa pod Naseby đ król dostał się do niewoli Szkockiej đ Szkoci siup króla do Anglików đ Anglicy: Król winny zdrady narodu
30 stycznia 1649 · Karol I ścięty (po godzinie dwunastej)
Etap II
19 maja 1649 · Anglia ogłoszona republiką!· władzę przejął Olivier Cromwell· należało oczyścić Parlament đ pozbyć się niewygodnych ludzi (zwolenników króla) đ aresztowani lub wywaleni đ 150/200 posłów · reszta đ Parlament Kadłubowy· Izba Lordów przestała się liczyć· Opozycja:a) lelwellerzy (od zrównywania) — głosili hasło suwerenności ludu — uważali, że to lud powinien nadawać władzę królowi i być wykonawcą đ pokonani przez Cromwellab) diggerzy (ang. dig - kopać) — socjalizm utopijny, odrzucali własność prywatną, głosili hasła socjalizmu społecznego· Cromwell:· zniósł anglikańskie biskupstwa· pozwolił ludziom wybierać własnych duchownych i wyznawać własne religie, jeśli nie będą one powodowały zamieszek i niepokoju· poparł zniesienie świąt Bożego Narodzenie (uważane za święta papieskie)· nie lubił publicznych uciech (oprócz muzyki)· palił fajkę· pił piwo· przepadał za prostym angielskim jedzeniem
1651 · akt nawigacyjny (Olivier Cromwell) — wszystkie towary sprowadzone do Anglii mają być przywożone na statkach brytyjskich albo państwa, z którego towar pochodzi đ przeciwko Holandii, która miała wielką flotę handlową, którą wypożyczali
1653 · dokument zwany instrumentem rządzenia — I spisana konstytucja Anglii:n władzę wykonawczą sprawuje lord protektor i rada stanun władza ustawodawcza - jednoizbowy parlamentn lord protektor ma prawo do veta zawierzającego w stosunku do uchwał parlamentun Cromwell - lord dziedziczny (potem syn)
1658 · śmierć Cromwella - władzę przejmuje nieudolny syn Richard, więc
w 1659 · „poproszono go o emigrację”, czyli odsunięto go od władzy
Etap III
1660 · Karol II Stuart wraca z emigracji do Anglii· odwołuje instrument rządzenia· zachowuje ustawy z 1640· zachowuje petycje praw z 1628· przywraca władzę parlamentu· uformowały się dwie partie polityczne:a) torysi - za wyższością władzy królab) Wigowie - za wyższością parlamentu
1679 · Habeas Corpus Act — nikogo nie wolno więzić bez wyroku sądowego, a zarzuty powinny być sformułowane w ciągu jednej doby; uchwalone przez wigów
1685 · władzę przejął Jakub II Stuart - gorliwy katolik đ chciał umocnić katolicyzm, ale anglikanie nie chcieli, żeby ich prawa były uszczuplane· rządy Jakuba đ średniokiepskie· pod koniec urodził mu się syn
Etap IV
1688 · Parlament pozwolił Jakubowi II na ucieczkę do Francji, a władzę przejął namiestnik Niderlandów - Wilhelm Orański· [Niderlandy + Anglia były połączone unią]· đ Rewolucja Chwalebna/Sławetna - bezkrwawa!
· Ustawy Wilhelma Orańskiego:
1689 · Bill of Rights — Parlament ma zwierzchnią władzę nad monarchą, ministrowie są odpowiedzialni przed Parlamentem, stworzono demokratyczny, większościowy system parlamentarny (ci, którzy wygrali „wybory” mieli głos đ ważniejsi)
1701 · ustawa sukcesyjna — jeszcze bardziej ograniczała kompetencje króla: monarcha jest odpowiedzialny przed prawem, sędziowie są niezawiśli, zasada konstytucyjnej odpowiedzialności ministrów za króla, królowi odebrano prawo łaski· wraz z Bill of Rights stworzyła podstawy do monarchii konstytucyjnej
1603 · Anglia + Szkocja — unia realna
1707 · Anglia + Szkocja — unia personalna, posłowie szkoccy weszli w skład Izby Gmin, lordowie đ Izba Lordów
1707 · Szkocja, Anglia i Irlandia .đ Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii
Znaczenie rewolucji burzuazyjnej
· dzięki Aktowi nawigacyjnemu można było budować przyszłe imperium handlowo-kolonialne
· Anglia stała się najpierw republiką, a potem monarchią konstytucyjną
· ugruntowano uprawnienia parlamentu
· dzięki kolonizacji w Ameryce Północnej i Środkowej oraz w Indiach wzrosłą produkcja w kraju
· rezultatem znacznego wzrostu produkcji rolnej na wyspach było zniesienie ceł wywozowych na pszenicę, co spowodowało przewrót w gospodarce zagranicznej
· podział na torysów i wigów utrwalił się w parlamencie; pamięć wojny domowej i dyktatury skłaniała obie strony do unikania przemocy
· Habeas Corpus Act stworzył podstawowe zasady wolności obywatelskiej i praworządności
· Anglia stała się pierwszym krajem o nowoczesnym systemie parlamentarnym, opartym na rywalizacji stronnictw politycznych, które wyrażały interesy grup społecznych; na razie system ten ograniczał się do niewielkiej części społeczeństwa posiadającej pełnię praw politycznych (warunkiem była własność ziemi), ale konstytucyjna monarchia angielska stworzyła wzór dla innych krajów i narodów

---