Autorski program „Zajęcia umuzykalniające dla dzieci 6-letnich”
Celem ogólnym programu „Zajęcia umuzykalniające dla dzieci 6-letnich” jest wpływanie na ogólny rozwój dzieci przez rozwijanie twórczych zainteresowań muzycznych. Na podstawie celu ogólnego sformułowano następujące zadania zajęć umuzykalniających:
Kształtowanie wrażliwości, która umożliwi przeżywanie muzyki (tj. wyrabianie uwagi, pamięci, woli, słuchu muzycznego, poczucia rytmu).
Rozwijanie umiejętności praktycznych: śpiew, sprawność ruchowa, gra na instrumentach perkusyjnych.
Kształcenie aktywnej i twórczej postawy.
Wzbogacanie przeżyć i wyobraźni.
Kształtowanie zdolności współpracy i komunikacji w grupie czyli wpływanie na kształtowanie się postaw społecznych i moralnych.
Poszerzanie wiedzy dziecka o sobie i świecie.
Treści nauczania zgromadzono w obszarach edukacyjnych:
1. Poznawanie i rozumienie siebie i otaczającego świata:
- percepcja akustyki środowiska,
- rozpoznawanie dynamiki, tempa, nastroju w muzyce,
- rozpoznawanie głosów męskich i żeńskich,
- brzmienie różnorodnych instrumentów, ich możliwości artykulacyjne i ilustracyjne,
- poznawanie własnych możliwości,
- rozbudzanie zainteresowań otaczającym światem.
2. Nabywanie umiejętności przez działanie:
- śpiew piosenek, śpiewanek połączony z ćwiczeniami artykulacyjnymi,
- gra na instrumentach perkusyjnych,
- spontaniczna aktywność ruchowa inspirowana muzyką,
- wyrażanie własnych przeżyć, odczuć przy zastosowaniu niewerbalnych środków wyrazu
3. Odnajdywanie swojego miejsca w grupie rówieśniczej:
- zaspokajanie poczucia własnej wartości,
- wspólne planowanie i realizowanie pomysłów,
- wymiana przekonań, informacji,
- kojarzenie muzyki ze sposobem komunikowania się.
4. Budowanie systemu wartości:
- podejmowanie działań i dokonywanie wyborów,
- stwarzanie sytuacji do przeżywania wartości piękna, dobra,
Formy aktywności muzycznej
1. Ruch przy muzyce jako forma wpływająca na ogólny rozwój dzieci.
Ruchu przy muzyce nie można wyodrębnić jako osobnej formy. Do ruchu pobudza śpiewanie piosenek, rytmizacja wierszy, wysłuchanie utworu muzycznego czy wewnętrzne przeżycia i odczucia dzieci. W tej formie pracy wykorzystać można nagrania (tańce, zabawy ze śpiewem), jak i akompaniament fortepianu czy instrumentów perkusyjnych. W programie zaleca się:
a) ćwiczenia rytmiczne jako system ruchów wykonywanych z muzyką (elementy metody rytmiki Emila Jaques - Dalcroze'a) w skład których wchodzą: reagowanie na zmiany tempa, realizacja ruchem wartości rytmicznych (ćwierćnut, ósemek - bez wprowadzenia nazwy), reagowanie na zmiany dynamiki (forte - piano);
b) zabawy ze śpiewem (ilustracyjne) polegające na przedstawianiu ruchem treści piosenek.
2. Śpiew własny dziecka jako podstawowa, niezbędna forma umuzykalnienia.
Piosenki dostosowane do możliwości dzieci 6-letnich powinny zawierać melodię w skali c1 - c2. Nauka piosenki powinna przebiegać bez akompaniamentu, do chwili, gdy dzieci dobrze poznają piosenkę. Po wyuczeniu utworu można śpiewać różnymi sposobami:
a) śpiew zbiorowy,
b) śpiew w małych grupach (poszczególnym grupom przydzielamy fragmenty piosenki),
c) śpiew zbiorowy w połączeniu ze śpiewem solowym,
d) śpiew indywidualny.
Etapy pracy z piosenką.
Prezentacja piosenki z akompaniamentem przez nauczyciela.
Określenie tempa, nastroju, budowy zwrotkowej.
Krótka rozmowa na temat treści piosenki.
Nauka tekstu fragmentami z równoczesną rytmizacją.
Nauka piosenki fragmentami.
Śpiew zbiorowy z akompaniamentem.
Wspólne opracowanie z dziećmi propozycji ruchowej ilustracji danej piosenki.
3. Gra na instrumentach jako badanie dźwięków powinna być traktowana jako zabawa. Zachęca się dzieci do szukania sposobów wydobywania dźwięków z wszystkiego co nas otacza i tworzenia całych „opowieści” dźwiękonaśladowczych. Stopniowo wprowadza się instrumenty perkusyjne do tworzenia akompaniamentu do piosenek lub rytmizacji tekstów.
4. Słuchanie muzyki jako pobudzanie uwagi słuchowej warunkującej rozwój zmysłu słuchu dotyczyć będzie rodzajów aktywności:
a) słuchanie odgłosów środowiska, w tym mowy ludzkiej (głos żeński i męski, natężenie dźwięków - cicho / głośno, dźwięki wysokie i niskie);
b) słuchanie muzyki „żywej” i z nagrań (czas trwania utworu ok. 2 min.)
Utwory muzyczne do słuchania lub ćwiczeń ruchowych można zaczerpnąć z płytoteki do którego przewodnik napisała Maria Przychodzińska (zob. Bibliografia). W tworzeniu planu pracy zajęć umuzykalniących należałoby uwzględnić utwory pokazujące m. in. Brzmienie: fortepianu, skrzypiec, trąbki, fletu, orkiestry. Szczególnie bliskie wyobraźni dziecięcej są utwory elektronicznej (B. Mazurek, Sny dziecięce) lub miniatury fortepianowe pokazujące sposoby ilustrowania muzyką pozamuzycznego tematu (np. J. Łuciuk, Uparta pszczółka, Zaczarowany zegar).
Zestaw utworów muzycznych proponowanych do słuchania przedstawiony w załączniku nr 1.
5. Tworzenie muzyki jako organizowanie aktywności twórczej dzieci musi respektować zasady indywidualizacji i angażować inne formy umuzykalniania. Tworzenie muzyki obejmuje zadania:
- układanie melodii do zrytmizowanych tekstów,
- układanie akompaniamentu w formie ostinata lub burdonu,
- układanie perkusyjnego wstępu lub zakończenia,
- tworzenie ilustracji perkusyjnej do danego wiersza, opowiadania,
- wykonywanie rytmizacji ze zróżnicowaniem dynamicznym.
Mowa jako element muzyki ma znaczenie przy słuchowym utrwalaniu wartości dłuższych i krótszych. Rytmizowanie należy rozpoczynać od wyrazów dwu i trzysylabowych, np. imion. Można wtedy wprowadzi uproszczony zapis wartości dłuższej „ta”. Rytmizowanie tekstu w równych wartościach rytmicznych łączymy z ruchem, klaskaniem, tupaniem, stukaniem itp. wykorzystując również instrumenty perkusyjne. W dalszym postępowaniu dydaktycznym wprowadzamy krótszą wartość rytmiczną wraz z zapisem i sylabą „ti”. W zabawach ruchowych początkowo wykorzystuje się przykłady z życia, aby zilustrować trwanie dźwięków dłuższych i krótszych, np. kroki dorosłego i dziecka, chód i bieg, bicie dzwonu dużego i małego. Do zapisu prostych ugrupowań rytmicznych, aby usprawnić notację, można wykorzystać plansze - kartoniki, którą łatwo można układać „zapisując” daną grupę rytmiczną w dowolnych miejscach (podłoga, stolik, tablica, listewka)
Połączenie kilku metod, form aktywności i wykorzystywanie ich podczas każdego spotkania z dziećmi stanowi atrakcyjną formę przyswajania wiedzy i umiejętności. Podczas każdych zajęć można również zastosować ćwiczenia grafomotoryczne połączone ze słuchaniem muzyki. Rozbudowana forma zajęć sprzyja ogólnemu usprawnianiu wszystkich funkcji potrzebnych dzieciom do podjęcia nauki w klasie 1 takich jak: koordynacja ruchowo-wzrokowa, percepcja słuchowa i wzrokowa, orientacja w przestrzeni.
Założone osiągnięcia uczniów i metody ich pomiaru
1. Kształtowanie wrażliwości, która umożliwi przeżywanie muzyki (tj. wyrabianie uwagi, pamięci, woli, słuchu muzycznego, poczucia rytmu).
a) zapamiętuje i umie prawidłowo powtórzyć rytmizowany tekst
b) potrafi obserwować i analizować pod względem czasu trwania proste ugrupowania rytmiczne
c) potrafi wykonać rytm poznanej piosenki
d) rozróżnia dźwięki wysokie i niskie, ciche i głośne
e) rozpoznaje zmiany tempa i dynamiki
2. Rozwijanie umiejętności praktycznych : śpiew, sprawność ruchowa, gra na instrumentach perkusyjnych.
a) potrafi samodzielnie, w grupie lub z akompaniamentem zaśpiewać poznane piosenki
b) umie realizować ruchem wartości ćwierćnut i ósemek
c) rozróżnia brzmienie instrumentów perkusyjnych (bębenek, grzechotka, trójkąt, drewienka, talerze, kołatki)
d) potrafi zagrać na instrumentach perkusyjnych akompaniament ostinato
e) próbuje układać własne melodie
3. Kształcenie aktywnej i twórczej postawy.
a) wyraża ruchem określone sytuacje
b) umie zastosować naturalny akompaniament np. tupanie, klaskanie
c) próbuje rytmizować krótkie rymowanki - śpiewanki
4. Wzbogacanie przeżyć i wyobraźni.
a) wyraża ruchem, słowami stany emocjonalne
b) rozpoznaje dźwięki z otoczenia i zdaje sobie sprawę, że dźwięk jest nieodzownym elementem życia człowieka
c) określa nastrój i tempo utworów muzycznych
5. Kształtowanie zdolności współpracy i komunikacji w grupie czyli wpływanie na kształtowanie się postaw społecznych i moralnych.
a) potrafi kulturalnie współdziałać w grupie
b) kształtuje w sobie radość obcowania z muzyką
c) zauważa pozytywne wartości płynące z treści tekstu poznawanych piosenek
6. Poszerzanie wiedzy dziecka o sobie i świecie.
a) rozpoznaje głosy męskie i żeńskie
b) rozpoznaje brzmienie fortepianu, skrzypiec, orkiestry
c) rozpoznaje i nazywa instrumenty perkusyjne
BIBLIOGRAFIA
1. Zofia Burowska: Współczesne systemy wychowania muzycznego. WSiP, Warszawa 1977
2. Praca zbiorowa (Z. Burowska, B. Karpała, B. Noworol, A. Wilk ): So, mi, la - ćwiczenia muzyczne w kl. 1 - 3, WSiP, Warszawa 1989
3. Anna Dasiewicz - Tobiasz, Anna Kępska: Rytmika w klasie 1-3. WSiP, Warszawa 1985
4. Jadwiga Grzegorzewska, Maria Kaczurbina: Mało nas - polskie dziecięce zabawy ludowe. Nasza Księgarnia, 1986
5. Zygmunt Noskowski, Maria Konopnicka: Cztery pory roku - śpiewnik dla dzieci. PWM, 1985.
6. Beata Podolska: Z muzyką w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1987.
7. Maria Przychodzińska : Słuchanie muzyki w klasach I-III, WSiP, Warszawa 1988.
8. Urszula Smoczyńska - Nachtman: Kalendarz muzyczny w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1988.
9. Urszula Smoczynska - Nachtman: Rozśpiewane przedszkole. WSiP, Warszawa 1988.
10. Maria Wieman: A czy wy tak potraficie? WSiP, Warszawa 1988.
Utwory muzyczne wykorzystywane do realizacji aktywności muzycznej (do wyboru)
Utwory na fortepian:
Zabawa w piłkę (E. Gołubiew)
Wróbelki (F.Rybicki)
Taniec piskląt (M. Musorgski)
Kukułka (C. Daquin)
Taniec pajaca (C. Debussy)
Taniec lalki (C. Debussy)
Uparta pszczółka (J. Łuciuk)
Bułeczka z masłem (W. A. Mozart)
Taniec muszek (I. Garztecka)
Żabia kapela (J. Łuciuk)
Mały biały osiołek (J. Ibert)
Taniec niedźwiadków (I. Garztecka)
Kot i mysz (A. Copland)
Wesoły wieśniak (R. Schumann)
Księżycowa rakieta (J. Łuciuk)
Galop (D. Kabalewski)
Marsz (S. Prokofiew)
Kolej (I. Garztecka)
Utwory na flet:
Szwajcarki zegarek (B.Britten)
Taniec kozy (A. Honegger)
Utwory elektroniczne:
Sny dziecięce (B. Mazurek)
- Kołysanka
- Pociąg
- W lodowej krainie
- Taniec kotów
- Rozmowa zegarów
Utwory na orkiestrę:
Kura (z suity Ptaki) (O. Respighi)
Walc kwiatów (z baletu Dziadek do orzechów) (P. Czajkowski)
Tańce góralskie (z III aktu opery Halka) (S. Moniuszko)
W grocie króla gór (z siuty Peer Gynt) (E. Grieg)
Koncert F-dur „Jesień”, „Wiosna” (A. Vivaldi)
Utwory na skrzypce:
Smutna pieśń (P. Czajkowski)
Menuet G-dur (L.van Beethoven)
Utwory na puzon:
Śmiejący się puzon (G. Fuhlisch)
Utwory na trąbkę:
Marsz triumfalny (z opery Aida) (G. Verdi)
Utwory na gitarę:
Taniec polski (B. Pękiel)
Arkusz do badania osiągnięć muzycznych uczniów klas 0
Oceniając zaangażowanie dzieci podczas zajęć umuzykalniających każdą formę aktywności punktujemy od 1 do 5.
1.Powtarzanie zrytmizowanego tekstu lub grupy rytmicznej
2.Wykonywanie rytmu poznanych piosenek
3.Realizacja ruchem poznanych wartości
4.Rozróżnianie dźwięków wysokich i niskich
5.Rozróżnianie dźwięków głośnych i cichych
6.Śpiewanie piosenek w grupie
7.Umiejętność śpiewu solowego
8.Rozróżnianie brzmienia poznanych instrumentów perkusyjnych
9.Gra na instrumentach perkusyjnych
10.Rozpoznawanie dźwięków z otocznia i ich naśladowanie
11.Wyrażanie ruchem określonych sytuacji
12.Reagowanie ruchem na zmiany tempa i dynamiki
13.Rytmizowanie krótkich śpiewanek
14.Próby improwizacji melodii
15.Określanie nastroju, tempa, dynamiki utworów muzycznych
16.Rozróżnianie głosów męskich i żeńskich
17.Rozpoznawanie brzmienia instrumentów: fortepian, skrzypce, trąbka
18.Aktywność na zajęciach
SCENARIUSZ ZAJĘĆ UMUZYKALNIAJĄCYCH
DLA DZIECI 6-LETNICH
Temat: Wiosenne dźwięki przyrody. Tworzenie muzyki z wykorzystaniem instrumentów perkusyjnych i ciała ludzkiego
Prowadząca: mgr Jadwiga Buda
Czas trwania: 45 min.
Cele:
- kształcenie umiejętności śpiewania grupowego,
- wyrabianie umiejętności rytmizacji danego tekstu i dopasowania do niego odpowiedniej notacji,
- rozpoznawanie, nazywanie i granie na instrumentach perkusyjnych,
- wdrażanie do wyrażania ruchem nastroju utworu muzycznego,
- poznawanie pojęć: orkiestra, harfa
Formy aktywności:
- śpiew grupowy,
- ruch przy muzyce,
- słuchanie muzyki,
- gra na instrumentach,
- tworzenie muzyki
Metody:
- solmizacji relatywnej,
- rytmiki E. J. Dalcroze'a
Środki dydaktyczne:
- instrumenty perkusyjne,
- piktogramy,
- kredki i kartki,
- pianino,
- kaseta z nagraniem „Walca kwiatów” P. Czajkowskiego,
- miska z wodą
Przebieg zajęć:
Muzyczne powitanie.
Zabawa ruchowo-rytmiczna: realizacja ruchem rytmu ćwierćnutowego na zmianę z ósemkowym, na przerwę w muzyce dzieci zatrzymują się i rytmizują z klaskaniem wyrażenia:
Znik-nął śnieg, już wio-sen-ka blis-ko
Ułożenie z kartoników zapisu do wykonywanej rytmizacji, zagranie rytmów na „instrumentach własnego ciała” (klaskanie, tupanie, cmokanie, kląskanie itp.).
Próby układania melodii do zrytmizowanych wyrażeń
Przypomnienie piosenki „Marzec, marzec” z zabawą ruchową w kole.
Wysłuchanie nagranych odgłosów przyrody i próba ich identyfikacji.
Tworzenie - naśladowanie odgłosów przyrody:
a) wybór instrumentów do naśladowania poszczególnych odgłosów (wyboru dokonują dzieci),
b) ustalenie kolejności wykonywanych odgłosów (wykorzystanie piktogramów przedstawiających elementy przyrody, których odgłosy będą naśladowane)
c) nagranie przygotowanego zadania twórczego,
d) odtworzenie nagrania i ocena zaangażowania dzieci.
Słuchanie muzyki „Walc kwiatów” P. Czajkowskiego:
a) określenie nastroju przez odtwarzanie ruchem (przy muzyce),
b) poznanie wyglądu i brzmienia harfy,
c) oglądanie zdjęcia przedstawiającego orkiestrę, rozmowa na temat co to jest orkiestra,
d) rysowanie przy muzyce linii spiralnych w kształcie kwiatów (bez odrywania ręki (ćwiczenia grafomotoryczne).
Muzyczne pożegnanie.