Literatura:
Czerniawska O. - Style życia w starości, 1998
Grodziński T., Kocemba J., Skalska A. - Geriatria i elementami gerontologii ogólnej, 2006
Leszczyńska-Rejchert A. - Człowiek starszy i jego wspomaganie - w stronę pedagogiki starości, 2005
Obuchowski K., Starość i osobowość, 2002
Synak B. - Polska starość, 2002
Szarota Z. - Gerontologia społeczna i oświatowa. Zarys problematyki, 2004
Szatur-Jaworska B., Błędowski P., Dzięgielewska H. - Podstawy gerontologii społecznej, 2006
Trafiałek E. - Polska starość w dobie przemian, 2003
Ćwiczenia:
Hierarchia potrzeb seniorów wg teorii Maslova. Możliwości ich realizacji
Potrzeba sensu życia w okresie starości wg wybranych autorów
Poczucie koherencji wg koncepcji A.Antonowsky'ego - jako ważny wyznacznik adaptacji do okresu starości
Modele starzenia się. Czynniki warunkujące pomyślne starzenie się. Znaczenie środowiska rodzinnego
Osobowości ludzi starszych - analiza koncepcji ciągłości i nieciągłości. Typy osobowości ludzi starszych
Aktywizacja intelektualna ludzi starszych. Sprawność funkcji umysłowych (pamięć, uczenie się, uwaga, myślenie, inteligencja). Możliwości usprawniania umysłu seniorów
Wyobrażenia o procesie starzenia się a satysfakcja życiowa w późnej dorosłości
Instytucje i organizacje wspierające seniorów (Uniwersytety Trzeciego Wieku, Kluby Seniora, DPS, Hospicja, Organizacje pozarządowe, Działalność o charakterze samopomocowym)
Formy pomocy wspomagające osoby starsze w krajach UE (Niemcy, Holandia, Francja, Wielka Brytania)
Zaburzenia w procesie komunikacji a jakość życia seniorów
Problematyka jakości życia populacji osób starszych w świetle najnowszych badań. Główne determinanty, poczucie jakości życia w okresie późnej dorosłości
Ad.1 - publikacje, 2 osoby
Ad.2 - Obuchowski, 1 osoba
Ad.3 - Obuchowski, 1 osoba
Ad.4 - Szatur-Jaworska, Muszalik (kompendium), 1 osoba
Ad.5 - dowolna literatura, 2 osoby
T.: Gerontologia jako nauka o procesie starzenia się i starości
Gerontologia (z gr. geron - starzenie, logos - nauka) Naukową Gerontologię zapoczątkował Francis Bacon (1501-1621 - ang. przyrodnik i filozof). Rozwój gerontologii datuje się po drugiej wojnie światowej. W Polsce pod koniec lat 50-tych XX wieku (Edward Rosset - „Proces starzenia się ludności”)
Gerontologia jest wielodyscyplinarną dziedziną wiedzy. Swym zasięgiem obejmuje problematykę starzenia się i starości z zakresu wielu nauk, w tym - medycyny, biologii, genetyki, psychologii, socjologii, demografii.
Dzieli się na 3 podstawowe działy:
Gerontologia medyczna - geriatria (lek. wiedeński Ignacy Nasher - 1909)
Gerontologia społeczna (amerykański gerontolog Glark Tibbitis - 1960)
pedagogika
psychologia
socjologia starzenia się
Geronologia eksperymentalna
biologia starzenia
fizjologia starzenia się
Wg słownika gerontologii społecznej A. Zycha:
Gerontologia to nauka o starzeniu się ustrojów żywych, a w szczególności człowieka, oraz naukowe badanie wszelkich aspektów procesu biologicznego, psychologicznego i społecznego starzenia się. W kręgu swoich zainteresowań obejmuje również ludzi zbliżających się do starości i znajdujących się na jej przedpolu (40-45 lat).
Gerontologia medyczna - zajmuje się rozpoznawaniem i leczeniem chorób występujących u osób starszych i specyficznych dla tej generacji, jak również profilaktyką geronologiczną.
Geriatria - jest medycyną starości. Zajmuje się problematyką zdrowia ludzi starzejących się i starych. Nazwa geriatria pochodzi od greckich słów: geron - starzec, iatria - leczenie.
Gerontologia społeczna - dział gerontologii, który bada społeczne przyczyny oraz skutki procesu starzenia się społeczeństwa oraz psychologiczne aapekty starzenia się, postawy społeczeństwa wobec ludzi starzych, ich miejsce w społeczeństwie oraz ich stosunek biologicznego starzenia się. Podejmuje także problemy chorób wieku podeszłego, sposobu życia i rodzaju aktywności do starszych. Stymymuluje politykę społeczną w kierunku zaspokajania potrzeb populacji osób starszych.
Geragogika - wspomaga prawidłową adaptację do starości. Analizuje ostatnią fazę życia ludzkiego. Diagnozuje sytuację życiową ludzi starszych, określa główne czynniki warunkujące proces starzenia się. Prowadzi badania nad przedłużeniem i optymalizacją warunków aktywnego życia. Jest nauką stosunkowo młodą (1956r. w Niemczech Zachodnich), ale jej korzenie i historia sięgają czasów starożytnych (Platon, Hipokrates, Arystoteles).
Ideę wychowania do starości, przedstawili jako pierwsi w nowożytnej pedagogice profesor Akademii Krakowskiej - Szymon Marcyjusz z Pilzna oraz Jan Anas Komeński - Czech, stwórca pedagogiki we współczesnym znaczeniu.
Określenia “gerogogika” - w znaczeniu wychowania ludzi starzejących się i starych użył po raz pierwszy Hans Miekes (1956 r.). Umieścił on gerogogikę w systemie dyscyplin geragogicznych i pedagogicznych (teorie wychowania).
W 1962 pojecie „gerontogogika” dla określenia nauki o wychowaniu ludzi starszych wprowadził F. Bollonow, utożsamiając ją z istotą kształcenia i wychowania. Obecnie oba te pojęcia - geragogika i gerontogogika używa się synonimicznie.
Gerontologia edukacyjna - dział teorii i praktyki gerontologii i pedagogiki społecznej. Zajmuje się uwarunkowaniami życia i edukacji, w tym samokształcenia osób starszych oraz nauczaniem przez ososby starsze.
T.: Demograficzne aspekty starzenia się ludności
Proces postępującego starzenia się ludności - konsekwencja przemian w zakresie rozrodczości i umieralności.
Etapy przejścia demograficznego
W okresie przedtranzycyjnym życie ludzkie narażone było na wysokie ryzyko zgonu, zwłaszcza w pierwszych latach życia (epidemie, klęski żywiołowe). W efekcie - niski poziom (ok 6%) osób w wieku podeszłym.
W drugiej połowie XVIII wieku postęp w zakresie obiektywnych i mentalnych determinant stanu zdrowia i umieralności
- opanowanie nowych technik pozyskiwania żywności
- nowe technologie w dziedzinie ochrony zdrowia
- demokratyczne spojrzenie na świat
Doprowadził do stopniowego obniżenia się wskaźnika umieralności przy zachowanym poziomie rodności.
Efekt - zwrot odsetek osób w podeszłym wieku.
Następny okres przejścia demograficznego - szybkie obniżenie się rodności przy stopniowej redukcji współczynnika zgonów. Efekt - zwiększenie się liczby osób starszych. Z procesem przejścia demograficznego wiąże się równoległe przejście epidemiologiczne i zdrowotne. Przejście epidemiologiczne - zmiana przyczyn zgonów od dominacji chorób zakaźnych i pasożytniczych do przewagi chorób degeneratywnych i cywilizacyjnych:
zmiana rozkładu zgonów wg wielu od największego wskaźnika umieralności w pierwszych miesiącach i latach życia o przeważającej liczy zgonów 7-9 dekadzie życia
Przejście zdrowotne
upublicznienie medycyny, postawieniu na profilaktykę chorób, zwiększenie skuteczności, zmiana modelu
Konsekwencja przejścia epidemiologicznego i zdrowotnego - wydłużanie się życia ludzkiego
W ostatnich dekadach tzw. „drugie przejście demograficzne” (utrzymywanie się przez dłuższy czas wskaźnika urodzeń na poziomie niegwarantującym zastępowalności pokoleń). Konsekwencją przemian demograficznych może być w przyszłości eksplozja tzw. „najstarszych - starych”. Konsekwencje procesu starzenia się ludności:
ekonomiczne (wzrost obciążenia ludności w wieku produkcyjnym osobami w wieku poprodukcyjnym).
w zakresie opieki zdrowotnej (zwiększone zapotrzebowanie na procedury geriatryczne)
zmiana relacji międzypokoleniowych w społeczeństwie
z jednej strony - dowartościowanie tej grupy
z drugiej strony - zajwisko ageizm (dyskryminacja)
- zmiana pozycji w rodzinie (życie zgodnie z zasadą “intymność na dystans”
Proces starzenia się populacji światowej przebiega w coraz szybszym tempie i jest jednym z najwyraźniej zaznaczonych zjawisk demograficznych XXI w. Dotyczy zarówno krajów rozwiniętych, jak i słabo rozwiniętych. Stanowić będzie jeden z najpoważniejszych problemów ekonomicznych i medycznych.
W najnowszych doniesień - szacuje się, że w 2050 roku mediom wieku będzie o 10 lat < niż w roku 2000. Obecnie - co 5 mieszkaniec Europy zaliczany jest do populacji osób starszych, a wg progrnoz demograficznych w połowie XXI w - już co 3.
W naszym kraju - obecnie - co 6 osoba to osoba w wieku podeszłym.
Zdaniem Synaka - Polska przekroczyła próg starości demograficznej (7% udziału osób starszych w ogólnej strukturze ludności). Przeciętne trwanie życia ludzkiego w Polsce ulega także stałemu wydłużaniu i w roku 2000 osiągnęło poziom 78 lat u kobiet i 70 lat u mężczyzn.
Na przełomie drugiej połowy XX wieku długość życia w naszym kraju wzrosła średnio o 14 lat u kobiet i o 11 lat u mężczyzn. Wydłużanie się życia ludzkiego przy jednoczesnym spadku stopy urodzeń oznacza dalszy postęp starzenia się, ale i spadek ogólnej liczby ludności oraz rosnące zapotrzebowanie na opiekę zdrowotną i społeczną.
Starość demograficzna - sytuacja typu statecznego, wyznaczona przez proporcję ludzi starych w społeczeństwie. W procesie starzenia się, zależnie od udziału w jej strukturze osób w wieku 60 lat i więcej, wyróżnia się 5 faz:
Brak oznak starości demograficznej (< 8 % ogółu ludności)
Wczesna faza przejściowa (8-10 % ogółu ludności)
Późna faza przejściowa (10-12 % ogółu społeczności)
Stan starości demograficznej (12 % lub więcej)
Stan zaawansowanej starości demografii (15 % ogółu społeczności)