1

REHABILITACJA

Proces starzenia się

2

Głównym adwersarzem ludzkości nie jest już śmierć, lecz choroby

chroniczne

zdecydowanie ograniczające możliwości normalnego funkcjonowania
w „trzecim wieku”

Golini, Vivio, 1996

3

Starzenie się,

jest to fizjologiczny proces

pojawiający się wraz z wiekiem, polegający na
stałym zmniejszaniu się aktywności biologicznej
organizmu,

co

przejawia

się

w mniejszej zdolności do regeneracji i adaptacji.

4

W procesie starzenia się mają miejsce trzy

główne mechanizmy:

1) komórki nie rozmnażające się ulegają uszkodzeniu i obumarciu

(dotyczy to głównie komórek nerwowych),

2) komórki rozmnażające się charakteryzują się znacznie mniejszą

aktywnością biologiczną i nieprawidłowościami w funkcjonowaniu
(przykładem mogą być komórki odpowiedzialne za odporność
organizmu,
z czym wiąże się znacznie większa częstość zachorowań na choroby
zakaźne, autoalergiczne i nowotworowe),

3) zmiany w strukturze substancji międzykomórkowej np. kolagenu

tkanki łącznej, co objawia się m.in.: zmarszczkami, wiotką i cienką
skórą.

5

Proces starzenia się jest to okres w życiu człowieka , który charakteryzuje

się:



pojawianiem związanych z wiekiem zmian degeneracyjnych
w narządach i układach,



zwiększona chorobowość , a właściwie wielochorobowość,



uszkodzenia przez liczne i długotrwałe działanie szkodliwych
czynników zewnętrznych.

Najczęstszymi chorobami są przede wszystkim choroby układu krążenia,

choroby narządu ruchu.

6

Cechą charakterystyczną wieku podeszłego jest występowanie
nawracających problemów klinicznych:



brak łaknienia,



utrata masy ciała,



zaburzenia wodno-elektrolitowe,



zaburzenia regulacji cieplnej,



omdlenia,



trudności w poruszaniu się,



upadki,

7



brak sprawności ruchowej,



splątanie,



nietrzymanie moczu,



ból,



zaburzenia snu,



odleżyny

Są to najczęstsze dolegliwości ludzi w starszym wieku.

8

Zmianami charakterystycznymi dla wieku starczego są:



hypokineza



obniżenie aktywności życiowej



zaniki mięśniowe



osteoporoza



zmiany zwyrodnieniowo-zniekształcające



tzw. „zespoły geriatryczne"- upadki, nietrzymanie moczu
lub stolca, zaparcia,



bezsenność, osłabienie pamięci, osłabienie słuchu,
zaburzenia percepcji,



odczuwania bólu, wydłużona faza zdrowienia.

9

Najczęstszym powikłaniem choroby u ludzi w podeszłym wieku jest

upośledzenie czynności, a więc zmniejszona zdolność do sprostania
potrzebom ustroju.

U osób starszych, w odróżnieniu od młodych, pierwszym objawem

nowej lub nawrotu przewlekłej choroby rzadko jest pojedyncza swoista
dolegliwość umożliwiająca rozpoznanie.

Objawy manifestują się najczęściej pod postacią jednej lub kilku

nieswoistych dolegliwości będących jedynie wyrazem upośledzonej
czynności.

Dolegliwości te zmniejszają poczucie niezależności u osób

starszych, ale niekoniecznie są charakterystycznymi objawami choroby.

10

ODRĘBNOŚCI REHABILITACJI W GERIATRII

1. Starzenie się tkanek.



Szybkość starzenia się zależy od budowy, ukrwienia, intensywności przemiany
materii, zdolności wiązania wody przez tkanki. Burger dzieli tkanki
w zależności od ich ukrwienia i zróżnicowania na tkanki bradytroficzne
i tachytroficzne.

W tkankach bradytroficznych brak jest naczyń włosowatych i wymiana substancji
odbywa się przez dyfuzję. Przemiana materii jest więc wolna, a odżywianie tkanek
gorsze (chrząstki, kości, ścięgna, soczewkę i rogówkę oka, zęby i pewne warstwy
tętnic).

Tkanki tachytroficzne są zaopatrzone w naczynia włosowate, są lepiej odżywione,
lepsza jest przemiana materii i utlenienie, dlatego wolniej się starzeją.
(tkanka mózgowa, mięśnie i narządy wewnętrzne).

11

2. Układ krążenia



Zmiany starcze w układzie naczyniowym.

W następstwie procesów starzenia się dochodzi do zmian w mięśniu
sercowym, a przede wszystkim w tętnicach. Wyrazem starzenia się
naczyń krwionośnych jest:



stwardnienie tętnic na skutek zmian miażdżycowych
(sklerotycznych).



zwapnienia tętnic - często umiejscawiają się w
tętnicach wieńcowych, odżywiających mięsień sercowy,
upośledzając jego wydolność,



nadciśnienie tętnicze.

12

Pierwszym krokiem w profilaktyce i leczeniu chorób układu krążenia

jest modyfikacja stylu życia , określana mianem leczenia

niefarmakologicznego. Obejmuje ona:



redukcję nadwagi,



zaprzestania palenia,



ograniczenie używania soli, alkoholu, tłuszczów zwierzęcych
prostych węglowodanów,

a polega na zwiększeniu spożywania olejów roślinnych, błonnika

oraz

pokarmów bogatych w potas, magnez i wapń.

13

Istotna rola przypada regularnej aktywności fizycznej.



wdrożenie regularnych ćwiczeń fizycznych wywołuje
efekt hipotensyjny - w trakcie trwania wysiłku
fizycznego, zwłaszcza na początku kinezyterapii, ciśnienie
tętnicze

wzrasta,

w miarę przystosowania do wysiłku i zwiększenia
wydolności fizycznej, ćwiczenia o tym samym natężeniu
wykonywane

są

z towarzyszącym mniejszym wzrostem częstości rytmu i
ciśnienia.

14



W nadciśnieniu tętniczym zalecane jest obciążenie
izotoniczne,
o umiarkowanym natężeniu, dozowanym stopniowo do
obciążenia
40-60 % maksymalnego wysiłku fizycznego, 3-4 razy w
tygodniu od 15-20 minut dla początkujących, wydłużając
stopniowo do 30-45 minut dla bardziej zaawansowanych.



Najkorzystniejszy jest ogólny wysiłek dynamiczny: bieganie,
jazda na rowerze, pływanie, wiosłowanie, biegi narciarskie.



Nie jest zalecany wysiłek izometryczny wyzwalający nadmierny
wzrost ciśnienia i przyspieszenie rytmu serca.

15

3. Układ oddechowy

W miarę starzenia się w układzie oddechowym, w płucach, zachodzą

zmiany,

które są przyczyną zmniejszenia wydolności fizycznej. Wydolność

fizyczna

w wieku 50 lat obniża się do 75—80%, w wieku 60 lat poniżej 70%, a w

wieku

70 lat do ok. 55%. Dochodzi do:



zmniejszenia elastyczności tkanki płucnej,



zaniku ścian pęcherzyków,



ograniczenia ruchomości klatki piersiowej, na skutek zwapnienia
żeber
i zmian zesztywniających kręgosłupa.



zmniejsza się pojemność życiowa płuc .



upośledzone jest zużycie tlenu przez tkanki.

16

Cele rehabilitacyjne wyznaczone dla chorego są następujące

(ale nie ograniczają się do tych kwestii):



poprawa oddychania (wzoru oddechowego),



większa aktywność,



poprawa jakości życia,



zwiększenie siły i wytrzymałości,



zdolność do wykonywania codziennych czynności życiowych, także
możliwość realizacji swojego hobby, możliwość podróżowania,



zmniejszenie niepokoju i/lub depresji,



zapobieganie zaostrzeniom i hospitalizacjom,



niezależność i wiara w siebie,



powrót do pracy.

17

4. Układ nerwowy

Starzenie się układu nerwowego rozpoczyna się zwykle powoli i dość
niepostrzeżenie, wywiera jednak duży wpływ na czynność innych
układów organizmu, wpływa na sprawność psychiczną człowieka.

Zmiany starcze w tkance nerwowej polegają na zaniku komórek, co

jest

przyczyną:



otępienia starczego,



psychoz starczych,



zaburzeń pamięci,



a czasami zaburzeń psychicznych.

18

5. Narząd ruchu

Spadek masy kostnej i mięśniowej oraz zwiększenie ilości tkanki tłuszczowej

jest

cechą charakterystyczną normalnego procesu starzenia się. Zmniejszanie się

masy

mięśniowej jest związane z ograniczeniem siły mięśni, które odpowiada za:



osłabienie,



zwiększone ryzyko złamań,



obniżenie jakości życia,



utratę niezależności.

Te zmiany w układzie mięśniowo-szkieletowym odzwierciedlają proces starzenia

per se, ale są również następstwem ograniczenia aktywności fizycznej.

19

Aktywność ruchowa nastawiona na układ krążenia, taka jak

np.

chodzenie, jest korzystna dla:



utrzymania kondycji,



utrzymania właściwego ciężaru ciała,



zapobiega niesprawności ruchowej,

to jednak nie jest ona ukierunkowana w istotnym stopniu na

poprawę

stanu układu mięśniowo-szkieletowego u osób starszych.

20

6. Tkanka mięśniowa.

Rozwijają się u ludzi starszych postępujące procesy zaniku włókien

mięśniowych. Prowadzi to do zmniejszenia ich elastyczności,

kurczliwości i siły.

Utrata masy mięśniowej postępująca wraz ze starzeniem się,

którą

określa się mianem sarkopenii, ma łącznie ze współistniejącym

spadkiem siły mięśniowej dalekosiężny biologiczny wpływ na

jednostkę.

21

Wpływa na :



zmniejszenie metabolizmu podstawowego, czego następstwem jest
zaburzenie równowagi energetycznej (zwiększenie ryzyka licznych,
związanych z wiekiem zaburzeń, takich jak otyłość, cukrzyca
i nieprawidłowe odżywianie się),



ograniczenie mechanicznego obciążenia układu szkieletowego, co
z kolei wpływa negatywnie na gęstość kości i ich wytrzymałość,



ograniczenie siły mięśniowej, co wpływa na utrudnienie wykonywania
codziennych zadań takich jak podnoszenie się z fotela i chodzenie.

22

7. Tkanka kostna- demineralizacja,



ubytek elastycznych elementów kości,



zaniki istoty korowej,



powiększenie przestrzeni międzybeleczkowych powodują
obniżenie wytrzymałości mechanicznej kości, zwiększają ich
kruchość i zmniejszają sprężystość.



starcze zrzeszotnienie kości, tzw. osteoporozy,

Zmianom starczym ulegają również więzadła, torebki stawowe,
a przede wszystkim chrząstka stawowa, co jest przyczyną rozwoju
procesów zwyrodnieniowo-zniekształcających, szczególnie w obrębie
kręgosłupa i stawów biodrowych.

23

Wyrazem starzenia się narządu ruchu jest postawa starcza,

charakteryzująca się zwiększeniem kifozy piersiowej i

zmniejszeniem

lordozy lędźwiowej.

Powoduje to przesunięcie środka ciężkości, ograniczenie

ruchomości

w stawach kończyn i kręgosłupa.

24

Podsumowując - do zmian w przebiegu procesu starzenia

organizmu

należy:



obniżenie stabilności naczynioruchowej,



obniżenie siły mięśniowej,



obniżenie pojemności tlenowej,



obniżone funkcje oddechowe,



demineralizacja,



naruszona integralność skóry,



tendencje do nietrzymania moczu,



częściowa utrata zmysłu smaku , zapachu, pragnienia,



tendencje do dezorientacji.

25

Specyfika i ograniczenia rehabilitacji w geriatrii

Charakteryzująca starość wielochorobowość z jej licznymi
dolegliwościami,

ograniczenia wynikające ze schorzeń narządu ruchu i upośledzenie rezerw
czynnościowych sprzyjają jednak ograniczeniu aktywności ruchowej i

często

prowadzą do siedzącego trybu życia.

Sytuacja ta wymaga szczególnego podejścia i dostosowania
postępowania

rehabilitacyjnego do możliwości pacjenta, a w niektórych przypadkach
zaawansowanej choroby - podjęcia decyzji o zaniechaniu rehabilitacji.

26

Wdrożenie ćwiczeń, szczególnie przez osoby chore i nie

wytrenowane,

niesie ze sobą ryzyko:



zaostrzenia IHD ( choroba niedokrwienna serca),



nasilenia niewydolności krążenia,



upadków i urazów, które w podeszłym wieku stanowią
odrębny problem geriatryczny.

27

Do podstawowych zasad wdrażania rehabilitacji u osób

starszych należą:



indywidualny dobór rodzaju i czasu trwania ćwiczeń - u osób
mało aktywnych od 2-3 minut ćwiczeń z taką samą długością
odpoczynku

w ciągu 15 minut, a u osób powyżej 75 r.ż. nawet od 30

sekund, wydłużając o 3-60 sekund/tydzień,



stopniowe wydłużanie czasu trwania ćwiczeń, mając na
uwadze zmęczenie lub inne objawy złej tolerancji wysiłku,
docelowo do 30-45 minut, 3-5 razy w tygodniu,

28



małe lub umiarkowane natężenie wysiłku - najkorzystniej,
gdy wysiłek powoduje wzrost spoczynkowej częstości tętna
o 30 - 40 % rezerwy tętna,

[rezerwa tętna = częstość rytmu maksymalna - częstość

rytmu

spoczynkowa; częstość rytmu maksymalna = 220 -

wiek]



ćwiczenia powinny być proste, nieskomplikowane, mogą
być zastępowane spacerem, co najmniej 20 minut 6 razy w
tygodniu.



monitorowanie stanu pacjenta, zwłaszcza na początku

rehabilitacji.