Choroba Parkinsona (po łac. Morbus Parkinsoni) to samoistna, powoli postępująca, zwyrodnieniowa choroba ośrodkowego układu nerwowego (układu pozapiramidowego). Nazwa choroby pochodzi od londyńskiego lekarza Jamesa Parkinsona, który jako pierwszy w 1817 roku rozpoznał i opisał objawy tego schorzenia. Jego praca "An Essay on the Shaking Palsy" była wielkim początkiem późniejszych działań badawczych.

Najważniejszym procesem chorobowym dokonującym się w mózgu jest stale postępujący zanik komórek nerwowych stosunkowo niewielkiej części, określanej istotą czarną. Znajduje się ona w tak zwanym śródmózgowiu pnia mózgu. Komórki obumierające wskutek choroby Parkinsona mają w warunkach prawidłowych duże znaczenie dla ruchu zależnego od woli człowieka. Dostarczają one do wielu obszarów mózgu substancji zwanej dopaminą, dzięki której przekazywane są impulsy nerwowe służące poruszaniu się. Właśnie dlatego, mimo pozornie tak drobnego uszkodzenia mózgu przez proces chorobowy, skutki są tak wyraźne.

Czynnik wywołujący te zmiany zwyrodnieniowe nie został wykryty. Wyniki badań do tej chwili wskazują na:

~ genetyczne czynniki usposabiające do zachorowania

~ dziedziczenie choroby tylko w niewielkim odsetku przypadków

~ neurotoksyny znajdujące się w środowisku zewnętrznym, działają uszkadzająco na komórki istoty czarnej (tlenek węgla, mangan, neuroleptyki, MPTP)

~ infekcyjne ( Parkinsonizm pozapalny)

~ wielokrotne urazy.

Objawy choroby Parkinsona pojawiają się i narastają powoli, stopniowo w ciągu kilkunastu lat. Początkowo chorzy zauważają pewne spowolnienie ruchowe, niezgrabność w ruchach, pojawiają się zaburzenia pisania (mikrografizm - bardzo drobne pismo). Spowolnieniu ulegają procesy psychiczne. Niekiedy chorzy sądzą, iż są to objawy zmian reumatycznych lub po prostu starszego wieku. Jednak po pewnym czasie osoby chore na chorobę Parkinsona zauważają u siebie zaburzenia równowagi lub trudności z wykonywaniem takich prostych czynności jak wstawanie z krzesła czy z łóżka. Na tym etapie choroby pacjent z reguły zjawia się u lekarza.

· bradykinezja - spowolnienie i zubożenie ruchów, szczególnie trudności z

wykonywaniem ruchów precyzyjnych; chód szurający, drobnymi kroczkami;

· akinezja (trudności w rozpoczęciu ruchów);

· sztywność· mięśniowa (plastyczne zwiększenie napięcia mięśniowego, twarz maskowata);

· drżenie spoczynkowe;

· niestabilność postawy; propulsja (tendencja do padania do przodu), retropulsja (ku tyłowi),

lateropulsja (w bok);

· objawy wegetatywne (ślinotok, łojotok, napadowe pocenie się);

· przodopochylenie tułowia (spowodowane znacznie wzmożonym napięciem mięśniowym);

· zaburzenia chodu: małe, szurające kroczki i brak fizjologicznych ruchów

(balansowania kończyn górnych);

· zaburzenia równowagi, związane z utratą odruchów postawnych i przemieszczeniem środka

ciężkości ciała - u chorych z chorobą Parkinsona często zdarzają się upadki;

· niewyraźna, cicha mowa;

· trudności w połykaniu;

· brak mimiki twarzy;

· rzadkie mruganie;

· spowolniony przebieg procesów psychicznych, osłabiona pamięć· i zdolność· przypominania.

Do objawów klasycznych zalicza się: drżenie, wzmożone napięcie mięśni (plastyczne) i spowolnienie ruchowe.

Plan leczenia powinien być nastawiony nie tylko na uzyskanie doraźnej poprawy sprawności ruchowej ale i na jak najdłuższe utrzymanie skuteczności leczenia.

Choroba Parkinsona wymaga zajmowania się wszystkimi problemami zdrowotnymi jednocześnie. Nie można koncentrować się jedynie na objawach ruchowych. Trzeba mieć na uwadze dolegliwości spoza układu nerwowego, stan psychiczny chorego, jego aktywność osobistą i zawodową.

Wybór rodzaju leczenia u konkretnego pacjenta zależy od jego wieku, stopnia nasilenia choroby, jej postaci klinicznej i innych schorzeń współistniejących.

Leczenie obejmuje :

** Farmakoterapie,

To głównie leki hamujące rozkład dopaminy w mózgu (np.Segan, Selerin, Jumex, Niar, Selenor, Selgin, Selgres), naśladujące działanie dopaminy (np.Bromergon, Parlodel, Bromocorn) naśladujące również atropinę i hamujące działanie tak zwanych aminokwasów pobudzających (np.Viregyt-K, Amantix).

** Rehabilitację i fizykoterapią;

Regularny udział w zajęciach rehabilitacji ruchowej wyraźnie zmniejsza parkinsonizm w początkowym okresie choroby, korzystnie wpływa na stan psychiczny, ogranicza bóle towarzyszące chorobie, poprawia równowagę i chód, utrzymuje prawidłową sylwetkę ciała oraz opóźnia wystąpienie zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa, na które osoby z chorobą Parkinsona są szczególnie narażone. Ruch pomaga w zwalczaniu zaparć i jest potrzebny dla prawidłowego działania wielu narządów wewnętrznych. Spośród metod fizykoterapeutycznych największe znaczenie mają zabiegi przeciwbólowe (jonoforezy ksylokainowe i hydrokortyzonowe), rozgrzewające (tzw. solux) oraz masaże.

** Metody neurochirurgiczne;

Metody stereotaktyczne polegające na niszczeniu tkanki mózgowej, niosą pewne ryzyko wystąpienia zaburzeń neurologicznych, szczególnie przy obustronnej operacji. Ten rodzaj operacji neurochirurgicznej jest coraz powszechniej dostępny. Stanowi ważne uzupełnienie możliwości pomocy pacjentom.

Stymulacja elektryczna elektrodą wszczepioną do części mózgu zwanej wzgórzem, nie wiąże się z niszczeniem, lecz polega na czasowym zablokowaniu funkcji określonego miejsca. Ten sposób leczenia jest obecnie wysoko oceniany. Poprawia stan ruchowy pacjenta, zmniejsza dyskinezy i wydłuża czas dobrej sprawności.

Kolejną metodą operacyjną są przeszczepy płodowej istoty czarnej. Na podstawie dotychczasowych doświadczeń z tym sposobem leczenia przyjmuje się obecnie następujące wnioski:

- przeszczep przeżywa i produkuje dopaminę w mózgu chorego

- długotrwałe stosowanie leków przeciw odrzuceniu przeszczepu nie jest konieczne

- działanie na objawy ch.P. jest niekompletne, podobnie jak przy zastosowaniu innych metod leczenia, ale niektóre przypadki pacjentów operowanych w ten sposób sugerują, że można uzyskać istotne dla chorego opóźnienie postępu choroby.

** oraz dietę

Dieta jest uzupełnieniem leczenia objawowego. Ma ona istotny wpływ na samopoczucie chorego, gdyż choroba Parkinsona wiąże się również z zaburzeniami funkcji automicznych. Najczęściej są to zaparcia jako objaw zaburzeń żołądkowo-jelitowych, nadmierne wydzielanie śliny, zaburzenia w oddawaniu moczu, rzadziej niedociśnienie tętnicze, wzmożona potliwość skóry. Są to dolegliwości w których odpowiednia dieta może pomóc choremu.

Zaburzenia w układzie ruchów nabytych i automatycznych, określane mianem

hipokienzy są wynikiem degeneracji komórek dopaminergicznych. Są one nasilone

dodatkowo przez sztywność. Celem terapii ruchowej jest optymalne wykorzystanie

zachowanych jeszcze wzorców dla ruchów nabytych i automatycznych.

Ze względu na to, że sedno tej choroby polega na zaburzeniu zdolności uczenia

się nowych schematów ruchowych i jest ono obecne już we wczesnej jej fazie,

a w wyniku postępu choroby wygasa, niemożliwe staje się wytworzenie nowych

szlaków i przez to uczenie się nowego układu ruchowego. Poprawa uzyskana

w wyniku prowadzonej rehabilitacji nie trwa długo i nie jest szybko odczuwana

w życiu codziennym. Nadzieje na korzystne wyniki rehabilitacji istnieją wtedy,

gdy spełnione są następujące warunki:

- wczesne rozpoznanie choroby i rozpoczęcie rehabilitacji,

- dobra sprawność umysłowa,

- sprzyjające warunki socjalne,

- pozytywne nastawienie emocjonalno-motywacyjne do choroby i leczenia,

- brak współtowarzyszących objawów psychiatrycznych.

Sposób na utrzymanie nabytych, zautomatyzowanych procesów ruchowych polega

na:

- częstym powtarzaniu ruchów,

- sprzęganiu ruchów z akustycznym inicjatorem ruchu (kroku),

- powtarzaniu ruchów z różną częstotliwością.

W uzupełnieniu w znacznym stopniu ograniczonych lub utraconych ruchów

automatycznych wprowadza się ruchy dowolne i przypisuje się im szereg stymulujących

mechanizmów:

- werbalne polecenia (komendy), obce lub własne,

- wsparcie dźwiękowe za pośrednictwem metronomu, tamburyna, muzyki (na

przykład zastosowanie „walkmana"),

- bodźce dotykowe w izolowanych lub złożonych ruchach dowolnych,

- bodźce wzrokowe, optyczne określenie przestrzeni,

- wyobrażeniowa symulacja ruchu przed jego wykonaniem,

- połączenie ruchów oczu i głowy z kończynami i całym ciałem,

- koordynacja ruchowo-wzrokowa ruchów za pośrednictwem ćwiczeń na przyrządach

(piłki, balony).

W przypadku wykorzystania układu ruchów dowolnych w substytucji hipokinezy

należy uważać, aby motoryka dowolna nie wykazywała cech pozapiramidowych:

- w przypadku ruchów dowolnych występuje dość szybko zmęczenie; efekt ten

ulega nasileniu wraz z czasem trwania choroby,

- w przypadku zależnej od woli czynności ruchowej pojawia się zmniejszenie

siły po jednej stronie, co nasila się również w miarę postępu choroby.

Terapeutyczną konsekwencją tych klinicznych obserwacji jest:

- zmiana szybkości ruchów inicjowanych komendą,

- częsta zmiana pracujących grup mięśniowych,

- unikanie statycznego i ekscentrycznego przeciążenia mięśni.

Prowokowanie reakcji ruchowych

Odruchy postawne, obronne i równoważne są ze względu na ich czasową i przestrzenną

koordynację wystarczające i niezawodne. W leczeniu próbuje się wyzwolić

odruchy w:

- różnych pozycjach ciała,

- poprzez zastosowanie przyrządów takich jak ruchoma platforma, miękka mata

podłogowa, piłka, taśma, obręcz gimnastyczna, trampolina.

Trwałość efektów leczenia i ich powtarzalność w życiu codziennym pozostaje

kwestią otwartą.

Poprawa precyzyjnych czynności ruchowych

Czynności precyzyjne są często hipo- a bardzo rzadko hipermetryczne. Sposobem

ich opanowania jest:

- przeanalizowanie przebiegu ruchu w wyobraźni przed jego wykonaniem,

- planowanie długoplanowego schematu ruchowego (jeśli istnieje taka potrzeba),

- podanie konkretnych celów do wykonania, uchwycenia.

Dzięki rehabilitacji chodu chory zachowuje możliwie jak najdłużej zdolność samodzielnego

poruszania się. Istotna w tej chorobie jest zdolność do zaakceptowania

kompromisu. Rehabilitację chodu powinno się rozpocząć natychmiast po

wystąpieniu zaburzeń chodzenia, a nie dopiero wtedy, gdy mają miejsce nasilone

trudności. Do usprawniania chodu proponuje się następujące pomoce:

- bodźce dotykowe (ręczne rozciąganie i bezpośredni kontakt),

- bodźce dźwiękowe do synchronizacji przebiegu chodu poprzez komendy, klaskanie,

stukanie, zastosowanie metronomu, tamburyna,

- bodźce wzrokowe celem optycznej strukturyzacji przestrzeni za pomocą pałek,

lin, piłek, opon, kolorowych taśm klejących albo innych barwnych oznaczeń.

Najlepiej prowadzić ćwiczenia w dużych pomieszczeniach (sala gimnastyczna,

korytarz). W przypadku trudności z rozpoczęciem ruchu, zatrzymaniem lub problemu

wąskiego przejścia należy stworzyć sytuacje zbliżone do praktycznych warunków, na przykład wąskie sale szpitalne. Doskonalenie chodu obejmuje następujące aspekty:

- samodzielne chodzenie przy równoczesnym przebiegu dalszych programów

motorycznych,

- wydłużenie kroku,

- poszerzenie podstawy chodu,

- podkreślenie rotacji i przeciwrotacji,

- metody zmiany kierunku,

- podejście do problemu propulsji,

- podejście do zespołu wąskiego przejścia,

- postawa podczas wychodzenia po schodach,

- wybór odpowiednich pomocy przy chodzeniu.

---