Co oznaczają pojęcia:
Arche - w filozofii przedsokratejskiej termin oznaczający praprzyczynę wszystkich bytów, zasadę oraz najbardziej zasadnicze tworzywo.
LUB: Znaczenie terminu arche (zasada):
Jest tym, z czego wywodzą sie na początku, i w co rozpadają się na końcu wszelkie byty,
to rzeczywistość, która pozostaje taka sama, choć zmieniają się jej właściwości, to znaczy rzeczywistość, która trwa niezmieniona,
źródło, czyli początek rzeczy,
ujście, czyli ostateczny kres,
trwała podpora rzeczy (używając późniejszego terminu: substancja),
przez pierwszych filozofów nazywana physis, termin który oznaczał wtedy rzeczywistość pierwotną, pierwszą i podstawową.
w tym co boskie presokratycy widzą istotę świata, physis wszystkich rzeczy,
Wariabilizm - - pogląd filozoficzny, według którego wszystko jest zmienne, czy też, jak to określił Heraklit z Efezu wszystko płynie.
Filozofia Heraklita głosi, że ciągłe stawanie się i przemijanie jest najważniejszą cechą bytu, zaś stawanie się i przemijanie jest wynikiem nieprzerwanego ścierania się przeciwieństw (dialektyka). Wszelkie zdarzenia wynikają z napięcia powstającego między przeciwieństwami. Jego teorię zmienności nazywa się wariabilizmem lub herakliteizmem (powszechna teoria zmienności), a najlepszym jej obrazem jest rzeka - jej wody ciągle się zmieniają płynąc. Stąd słynne powiedzenia Heraklita: nigdy nie wchodzi się do tej samej rzeki, wszystko co się zdarzy choćby to samo i w tym samym miejscu, nigdy nie zdarzy się o tym samym czasie, rzeka to czas płynący na który nie mamy wpływu, a nie miejsce. Można nawet stwierdzić, że nawet raz nie można wejść do tej samej rzeki. Nie można niczego przewidzieć, zaplanować w stu procentach, świat to jedna wielka zmienna rzeka, która jest metaforą rzeczywistości. Żadna rzecz, wg Heraklita, nie ma własności absolutnie stałych. Człowiek również jest bytem, który się staje, nieustannie wewnętrznie się zmienia
Kosmos -w filozofii świat pojęty jako harmonijnie zbudowana całość, przeciwieństwo chaosu. Pojęcie wprowadzone przez pitagoreizm. Coś uporządkowane i piękne
Atomizm - (z greckiego "atomos" - niepodzielny), pogląd, wg którego każdego rodzaju rzeczywistość - zarówno tzw. materialna, jak duchowa (psychiczna) - tworzą elementy proste: atomy. Podstawy atomizmu filozoficznego stworzył w starożytności Leukippos, dojrzałą postać nadał mu Demokryt z Abdery. Zakładał, że istniejące odwiecznie, niezmienne i niepodzielne atomy poruszają się w przestrzeni, łącząc się w coraz to nowe przejściowe asocjacje, postrzegane jako rzeczy i zjawiska; odrzucał hipotezę rozumnej siły kierującej światem, zaprzeczał potrzebie dzielenia go na materialny i duchowy.
intelektualizm etyczny - pogląd głoszący, że postępowanie człowieka zależy wyłącznie od jego wiedzy na temat dobra i zła. Człowiek wiedzący co dobre nie może czynić źle - jeśli zatem źle postępuje, oznacza to, że jego wiedza na temat dobra jest niepełna. Sformułowanie tego stanowiska przypisuje się Sokratesowi, który pierwszy twierdził, że grecka (arete) - szeroko pojmowana cnota - tożsama jest z (episteme) - wiedzą
metoda majeutyczna - czyli metoda zbijania, którą Sokrates uważał za „największy i najskuteczniejszy spośród sposobów oczyszczania umysłu”, polegała na doprowadzeniu do absurdu: fałszywą tezę przeciwnika Sokrates przyjmował poważnie (to nazywano ironią Sokratesa) i pytaniami zmuszał do wyciągania z tezy konsekwencji dopóty, aż doprowadziły do twierdzenia sprzecznego z twierdzeniami powszechnie uznanymi bądź z samą tezą pierwotną. Celem było zdemaskowanie tego co jest tylko pozorem wiedzy i oczyszczenia zeń umysłu. Uważał się za uprawnionego do tej krytyki, bo gdy inni ulegając złudzeniu mniemali, że wiedzę posiadają, on miał świadomość swej niewiedzy. Wiedział przez to coś czego nie wiedzieli inni; nazywał to „wiedzą niewiedzy”. Metoda pytań Sokratesa jest taka, iż w pytaniu jest zawarta odpowiedź.
Elenktyczna czyli metoda zbijania, którą Sokrates uważał za „największy i najskuteczniejszy spośród sposobów oczyszczania umysłu”, polegała na doprowadzeniu do absurdu: fałszywą tezę przeciwnika Sokrates przyjmował poważnie (to nazywano ironią Sokratesa) i pytaniami zmuszał do wyciągania z tezy konsekwencji dopóty, aż doprowadziły do twierdzenia sprzecznego z twierdzeniami powszechnie uznanymi bądź z samą tezą pierwotną. Celem było zdemaskowanie tego co jest tylko pozorem wiedzy i oczyszczenia zeń umysłu. Uważał się za uprawnionego do tej krytyki, bo gdy inni ulegając złudzeniu mniemali, że wiedzę posiadają, on miał świadomość swej niewiedzy. Wiedział przez to coś czego nie wiedzieli inni; nazywał to „wiedzą niewiedzy”. Metoda pytań Sokratesa jest taka, iż w pytaniu jest zawarta odpowiedź.
Hedonizm - - pogląd, doktryna, uznająca przyjemność, rozkosz za najwyższe dobro i cel życia, główny motyw ludzkiego postępowania. Unikanie cierpienia i bólu jest głównym warunkiem osiągnięcia szczęścia. Najstarszą formą hedonizmu jest hedonizm cyrenejski. Jego cechy to:
liczy się tylko szczęście "prywatne", czyli tzw. egoizm indywidualny (doznania innych ludzi są niepoznawalne).
szczęście można osiągnąć poprzez chwilowe przyjemności.
to co nazywamy "długotrwałym szczęściem" jest przewagą przyjemności nad bólem.
szczęście jest aktywne, tj. jest stanem czynnym umysłu/ducha/duszy, nie polega natomiast na braku cierpienia.
ważne są doznania teraźniejsze. To co było, ani to co będzie nie ma znaczenia.
rozkosz musi współgrać z rozumem, to znaczy, że to nie człowiek ma się poddać rozkoszy, ale rozkosz człowiekowi. Przyjemność jest doskonała wtedy, kiedy można ją odrzucić bez żalu i bólu.
Hedonizm prezentowany był przez przedstawicieli szkoły filozoficznej założonej w IV wieku p.n.e. przez ucznia Sokratesa, Arystypa z Cyreny. Później nastąpiły wypaczenia doktryny hedonizmu i szkoła przestała istnieć w III w. p.n.e.
hilemorfizm -(z greckiego hyle "materia" + morphe "forma") Hylemorfizm sformułowany został przez Arystotelesa, a następnie przyjęty przez tomizm. Dla Arystotelesa ani materia, ani idea nie były substancjami, natomiast i jedna i druga były składnikami substancji. Materia natomiast nie istnieje samodzielnie, tak samo jak nie istnieją idee - wszystko to są abstrakcje. Naprawdę istnieją tylko konkretne zespoły materii i formy
emanacjonizm (u Plotyna), proces hierarchicznego wyłaniania się bytów z pierwszej, doskonałej zasady, Absolutu, będącej źródłem i przyczyną wszystkiego co istnieje; gł. pojęcie metafizyki neoplatońskie
Immaterializm - nie istnieje materia jako niemyśląca, niepostrzegana bezpośrednio substancja, będąca podłożem jakości zmysłowych, takich jak np. kształt, ruch, czy barwa. Według immaterializmu przedmioty, które postrzegamy istnieją realnie, są jednak tylko kombinacją jakości zmysłowych a podłożem ich istnienia nie jest materia, lecz umysł (duch). Ich istnienie polega na tym, że są postrzegane (esse = percipi), w związku z czym dla immaterialisty rzeczywistość dzieli się na dwie kategorie - umysły (duchy) poznające i poznawane przez nich idee (rzeczy).
2.Pytanie o arche u
Talesa - woda- wszystko z niej pochodzi i do niej powraca wniosek wyciągnął z obserwacji
LUB Tales był inicjatorem filozofii przyrody - jako pierwszy mówił o istnieniu jedynej zasady - przyczyny wszystkich istniejących rzeczy, uznając, że jest nią woda. Według Talesa zasada źródłem (początkiem) rzeczy, jak zarówno ich ujściem (końcem). Zasadą było to, z czego powstały rzeczy, dzięki czemu są i na co się rozpadną. Tales uznał, że prazasadą jest woda, gdyż jest ona niezbędna do istnienia życia. Zauważył, że zawiera się we wszystkim co żywe, wysychając z tego co martwe. Ponadto woda nieustannie się zmienia, zarówno pod względem stanu skupienia jak i kształtu (przybiera kształt naczynia w którym się znajduje).
Anaksymandra, - bezkres czynnik nieskończony i nieokreślony, zawierający w sobie wielkie przeciwieństwa, które wyłaniają się zeń, rozdzielając i ścierając, utworzyć miały świat przyrody
LUB: Anaksymander najprawdopodobniej wprowadził termin arché na oznaczenie pierwszej i ostatecznej zasady rzeczywistości. Anaksymander inaczej niż Tales twierdził, że zasadą nie jest woda, lecz bezkres" (ἄπειρον, apeiron). Termin "apeiron" oznaczał nieskończoną zasadę świata. Owa nieskończoność była powodem, dla którego Anaksymader dopuszczał istnienie wielu światów, równolegle wyłaniających się z apeironu. Filozof zakładał nieskończone istnienie aperionu, gdyż był on zasadą odwieczną i ostateczną. Powstawały i ginęły w nim kolejne światy, jednak on sam istnieje wiecznie. Z apeironu wszystko powstawało na zasadzie rozłączenia przeciwieństw (twarde miękkie, suche mokre itd.), a ginęło ponownie w apeironie się łącząc.
Anaksymenesa - powietrze jest ilościowo nieskończone z niego poprzez rozrzedzenie i zagęszczenie powstaje różnorodność rzeczy i zjawisk w świecie - rzadkie powietrze jest ogniem w miarę gęstnienia przekształca się kolejno w wiatr chmury wode ziemie kamienie itd. Wszystkie te zmiany dokonują się dzięki wiecznemu ruchowi
LUB: Anaksymenes wprowadził zmiany do teorii swojego mistrza, które mówiły o tym, że zasada wprawdzie jest nieskończona co do wielkości i ilości, lecz nie jest nieokreślona, gdyż jest (nieskończonym) powietrzem. Uważał powietrze jako element wszechobecny o różnych stopniach rozrzedzenia (para, woda, mgła itp.). Anaksymenes nie rozumiał, w jaki sposób przeciwieństwa oddzielając się od siebie miały tworzyć różne rzeczy. Dlatego uznał, że musi znaleźć inne rozwiązanie. Przyjął pogląd, że powietrze najłatwiej ze wszystkich rzeczy poddaje się przemianom, dzięki czemu najlepiej nadaje się do tworzenia rzeczy. Wnioski te wyprowadzał z obserwacji bytu ożywionego, który żył dopóty, dopóki oddychał, a gdy nie oddychał, nie żył. Tak jak dla ludzi do życia niezbędne jest powietrze, tak było niezbędne dla wszystkich rzeczy i całego kosmosu, który Anaksymander uważał za ożywiony. Uważał, że w wyniku ruchu powietrza powstają rzeczy poprzez zagęszczenie i rozszerzenie. Anaksymenesa uważa się za pierwszego w dziejach ludzkości meteorologa.
Demokryta - atomy
Według Demokryta świat składa się z atomów i próżni na poziomie elementarnym rzeczywistości oraz rzeczy podlegających zmianom w warstwie zjawiskowej (zmysłowej). Atomy dzielą się na gatunki, których jest wiele, ale w obrębie gatunków atomy są jednakowe. Różne rodzaje atomów wpływają na to, jakie właściwości posiadają rzeczy i zjawiska z nich stworzone. Atomy nie podlegają zmianom, natomiast pozostając w ruchu tworzą różnorakie układy, powodując przemieszczanie się i zmienność rzeczy. Atomy posiadają tylko właściwości ilościowe, tzn. wielkość i kształt. Nie posiadają własności jakościowych, takich jak barwa, czy smak i zapach. Doznawanie tych jakości przez człowieka jest zatem subiektywne, ale nie dowolne, bo np. atomy okrągłe i gładkie postrzegamy jako białe, szorstkie i kanciaste jako szare. Zmienność rzeczy według Demokryta spowodowana jest ruchem atomów.
Pitagorasa - liczby twierdzi że przyroda jest matematyczna i można ją ująć ilościowo
Pitagorejczycy odrzucili wszystkie wcześniejsze próby definicji zasady i uznali, że jest nią liczba. Pitagorejczycy pierwsi zauważyli, że wiele zjawisk przyrodniczych można wyrazić w relacjach liczbowych, i przejęci tym odkryciem poszukiwali ich w całym świecie. W liczbach parzystych dostrzegali element nieograniczający, zaś w nieparzystych ograniczający , ich złożenia w postaci liczb uznawali za determinanty rzeczy.
LUB : Liczba jako pierwsza zasada wedle pitagorejczyków:
dla antycznego sposoby myślenia liczba jest realną rzeczą (skorygowane dopiero przez Arystotelesa),
zasadą wszystkiego liczba i elementy konstytutywne liczby,
cały szereg rzeczy u zjawisk przyrodniczych da się wyrazić w relacjach liczbowych i możne je przedstawić w sposób matematyczny,
muzyka (kultywowana jako środek oczyszczenia), da się przełożyć na liczbę i liczbowo określić (różnica dźwięków wynika z różnicy och wag),
ścisłe prawa liczbowe wyznaczają rok, pory roku dni, cykle rozwojowe, czas wylęgania płodu,
liczba zasadą integralną rzeczy (stosując późniejsze kategorie: jest i zasadą materialną, i formalną, i sprawczą),
liczbę czczono jako przyczynę wszelkiego porządku i wszelkiej określoności, jako zasadę wszelkiego poznania, jako boską moc władającą światem,
elementy liczb, elementami wszystkich rzeczy
świat i rzeczy muszą powstawać z układów elementów zarówno ograniczonych, jak i nieograniczonych (a takim układem jest właśnie liczba),
liczby parzyste utożsamiane z tym co nieokreślone, zaś nieparzyste z tym co określone i określające,
"Kiedy liczba nieparzysta zostaje podzielona na dwie części, pozostaje jedynka pośrodku: kiedy natomiast podzieli się na dwie części liczbę parzystą, pozostaje puste pole bez określenia i bez liczby, pokazując, że jest wybrakowana i niekompletna",
postrzeganie liczby w sposób arytmetyczny, geometryczny lub arytmo-geometryczny powodowało, że łatwo było przejść Pitagorejczykom od liczby do rzeczy,
harmonia i porządek świata (nazwany przez nich po raz pierwszy kosmosem) wynikający z ukonstytuowania przez liczby,
porządek oznacza liczbę, a liczba oznacza rozumność, możliwość poznania, przeniknięcia przez myśl,
"Faktycznie wszystko, co daje się poznać, ma liczbę. Nie można by bowiem bez niej ani uchwycić myślą, ani poznać niczego",
panowanie liczby oznacza panowanie rozumności i prawdy.
4,Ontologia i epistemologia Platona
ONTOLOGIA: prawdziwy i wieczny byt to IDEE(są wieczne, nieśmiertelne) rzeczy materialne są odbiciem idei. W świecie idei istnieje hierarchia. Największą ideą jest dobro później piękno prawda nazwa definicje obraz wiedza. Idea była dla Platona piątym i ostatnim etapem, który należy przejść, żeby osiągnąć doskonałość
EPISTEMOLOGIA: Platon odrzucił pierwotną koncepcję że rzeczy można poznać tylko na drodze zmysłów. Postrzeganie zmysłowe nie nadaje się do poznania idei. Można je poznać myślą. Rzeczy można widzieć idei nie. Nasz umysł oglądał idee w poprzednim życiu i zachował o nich pamięć. Poznanie (wiedza) : DYSKURSYWNE pośrednio przez rozumowanie dochodzi się do prawdy, INTUICYJNE jest poznaniem bezpośrednim (niejako oglądając)
5.Nauka Platona o duszy. Etyka Platona i jego nauka o państwie
O DUSZY: świat idei i świat materialny są według Platona odseparowane i nawzajem się nie przenikają. Jedynymi odstępstwami od tej reguły jest ludzka dusza. Według Platona ludzi od reszty świata materialnego odróżnia to, że mają duszę, która pochodzi wprost ze świata idei. Podobnie jak inne idee jest więc ona wieczna, niestworzona i niezniszczalna. Dusza, należąc do świata idei może poznawać idee. Z ideą nieśmiertelności duszy wiąże się idea jej preegzystencji: istniała ona przed narodzeniem i została uwięziona w ciele, które jest jej grobem. Jej celem jest zatem odrzucenie ciała przez śmierć i powrót do świata idei. Platon dzielił duszę na trzy części: rozumną, popędliwą, pożądliwą. Dusza pełni funkcję biologiczną, poznawczą i religijną. Świat materialny jest bezrozumny, ale zdaniem Platona w przyrodzie istnieje harmonia i ład. Jest to zrozumiałe jedynie, gdy przyjmiemy celowość świata, a zatem jego stworzenie. Istotą, która zbudowała świat materialny jest właśnie Demiurg. Z jednej strony wzorował się on na ideach, co powoduje pewne zbliżanie się rzeczy materialnych do doskonałości. Z drugiej strony zbudował świat z odwiecznie istniejącej materii, czy też bezrozumnego tworzywa (dechomenon) co powoduje, że odbicie idei jest niedoskonałe.
ETYKA: Zło wynika z niewiedzy (intelektualizmem etycznym) dążenie do dobra zostanie wynagrodzone poprzez powrót duszy do świata idei podczas gdy dusze nierozumne zostaną ukarane ponowną utratą życia i wcieleniem. Ta koncepcja etyczna została uzupełniona przez nawiązującą do podziału duszy na trzy części teorię cnoty. Każdej części duszy odpowiada właściwe jej dobro. Zadaniem części rozumnej jest osiągnięcie mądrości, zadaniem niższych części jest podporządkowanie się rozumowi: popędliwość osiąga to poprzez męstwo (stałość), a pożądliwość poprzez umiarkowanie (panowanie nad sobą). Harmonię między częściami duszy gwarantuje cnota sprawiedliwości.
PAŃSTWO Idealne państwo polega na podziale zadań i tak jak trzem częściom duszy odpowiadają trzy cnoty, tak samo powinny odpowiadać im trzy stany społeczeństwa: stan uczonych (władców-filozofów) dbających o rozumne kierowanie państwem i umożliwiających prowadzenie przez pozostałych obywateli rozumnego i cnotliwego życia; stan strażników (wojskowych) dbających o wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo państwa oraz stan żywicieli, zapewniających zaopatrzenie wspólnoty w potrzebne dobra materialne. Platon przeprowadzał krytykę istniejących ustrojów państwowych. Jego zdaniem rządy najlepszych (arystokracja) wyradza się w rządy najdzielniejszych (timokrację), następnie w rządy bogatych (oligarchię), zmienionego w wyniku przewrotu przez demokrację, torującą drogę rządom jednostki (tyranii). Przejście od arystokracji do timokracji spowodowane jest niewiedzą strażników. Dalsza degeneracja powodowana jest już przez zepsucie moralne obywateli. Dopiero po doświadczeniu najgorszego ustroju obywatel jest w stanie dostrzec i docenić doskonałość arystokracji. Sam Platon 8.Cynicyzm, cyrenaizm, epikureizm, stoicyzm - krótka charakterystyka doktryn
etycznych oraz główni przedstawiciele
CYNICYZM -. Filozofia cyników była pierwszym systemem z całego szeregu greckich filozofii życia. Cynicy programowo odrzucali rozważanie zagadnień z teorii bytu i teorii poznania koncentrując się prawie wyłącznie na etyce. Dla cyników jedyną wartością godną analiz filozoficznych była cnota. Wszystko inne było im obojętne - łącznie z szeroko rozumianą wiedzą. Według cyników jedynym prawdziwym dobrem i celem życia jest sama cnota, a wszystko inne powinno być dla człowieka całkowicie obojętne. Prowadziło to do wniosku, że wszystko poza cnotą jest całkowicie niepotrzebne, bo ona sama całkowicie wystarcza do osiągnięcia pełni szczęścia. Wszystko inne odciąga człowieka od prób osiągnięcia i zrozumienia prawdziwej cnoty i dlatego jest w istocie złem. Aby osiągnąć stan cnoty należy wobec tego całkowicie zobojętnieć na wszystko inne. Ostateczną konsekwencją takiego rozumowania stało się przyjęcie zasady, że stan doskonałej obojętności jest równoważny prawdziwej cnocie. Obojętność ta była rozumiana przez cyników jako rodzaj całkowitej abnegacji swoich osobistych potrzeb. Bogaci cynicy przystępując do szkoły rozdawali majątek, a jedyna własność, jaką posiadali to chiton, kij oraz charakterystyczna dla nich torba wędrowca na drobne przedmioty. Żywili się oni czymkolwiek, pili zimną wodę, mieszkali w przygodnych schronieniach. Oprócz tego obojętność ta polegała na oderwaniu się i lekceważeniu tradycji, wszelkich struktur społecznych i powszechnie przyjętych obyczajów. Z założeń tych zrodził się program życia „wedle natury”. Cynicy potępiali wszelkie formalne struktury społeczne i państwowe nawołując do ich bojkotowania. Głosili, że nie ma czegoś takiego jak „społeczeństwo” - są tylko indywidualni ludzie, z których każdy jest wart tyle samo niezależnie od tego, jakie miejsce zajmuje w hierarchii społecznej. Interesem i celem każdego człowieka powinno być indywidualne dążenie do osiągnięcia cnoty w rozumieniu cynickim, w którym to dążeniu uczestniczenie w życiu społecznym może tylko przeszkadzać. PRZEDSTAWICIELE: Antystenes, Diogenes z Synopy, Menander Cynik,
CYRENAIZM - Cyrenaicy uważali, że sprawy praktyczne są ważniejsze od teoretycznych. Wiedza jest dostarczana tylko przez zmysły. Poznajemy własne stany a nie rzeczy, które je wywołują. Przyjemność jest jedynym dobrem, bo o nią zabiegamy, a przykrość jest złem. Przyjemność jest stanem przelotnym, chwilowym, trwającym tylko, póki działa bodziec. Ta częściowa przyjemność jest celem życia, szczęście tylko zespołem częściowych przyjemności. Należy chwytać każdą jaka się nadarza. Przyjemność jest natury cielesnej, jest stanem pozytywnym (hedonizm). PRZEDSTAWICIELE: Teodoros, zwany Ateistą, Hegezjasz, zwany Nawołującym do śmierci, Annikeris
EPIRUREIZM - Epikureizm głosił:
- sensualizm psychologiczny, opierający poznanie na wrażeniach zmysłowych.
- zasady logiki indukcyjnej określającej, jak należy poprawnie uogólniać spostrzeżenia poznawcze.
- etykę hedonistyczną opartą na przeświadczeniu, że szczęście polega na doznawaniu przyjemności, a nieszczęście na doznawaniu cierpienia. Brak cierpienia (eudajmonia) był odczuwany jako przyjemność. Zgodnie z zasadą hedonizmu radość jest wrodzona człowiekowi i nie potrzebuje on o nią zabiegać, wystarczy tylko, by ciało było zdrowe i dusza spokojna a życie będzie rozkoszą. Wg epikureizmu wartość posiadają jedynie dobra doczesne. Człowiek jest odpowiedzialny za własne szczęście i nieszczęście. Spokój jest najdoskonalszym stanem a oświecony umysł jedynym środkiem przeciwko niepokojowi. W filozofii przyrody epikureizm wyrzeka się czynników nadprzyrodzonych i uznaje wszelkie byty za cielesne, ciała za zbudowane atomistycznie, zdarzenia za uwarunkowane przyczynowo, a przyczyny za działające mechanicznie. PRZEDSTAWICIELE: Epikur(Grecja), Lukrecjusz (Rzym)
STOICYZM- Stoicy twierdzili, że istnieje jedynie byt materialny, lecz rozróżniali w każdej rzeczy: 1) bierny substrat (odpowiadający Arystotelesowskiej materii) oraz 2) pneumę, czyli materię czynną (odpowiednik formy Arystotelesa). Byli monistami - przeciwstawiając się dualizmowi Arystotelesa, nie uważali pneumy za inny byt, ale za subtelną formę materii przenikającą materię bierną. Pneuma będąc źródłem ruchu, powoduje, iż rzeczy rozwijają się zgodnie ze swymi potencjalnymi właściwościami. Jest rozumna i stanowi Logos świata. Znajduje się nawet w kamieniu, powodując w nim niewidoczne napięcia (ruch toniczny). Kamienie są mniej doskonałe od roślin, rośliny od zwierząt, zwierzęta od ludzi, a ludzie od bogów, ponieważ zależy to od ilości rozumu - pneumy "nasycającej" poszczególne byty.Świat jako całość stanowi żyjący organizm i jest dzięki pneumie doskonały i boski. Ten, kto tego bezpośrednio doświadczy, jest mędrcem, nic go nie przerazi ani nie załamie, widzi bowiem zawsze doskonałość całej rzeczywistości i wie, że wszystkie przemiany (także takie jak rozkład i śmierć) służą całości. Stoicy uznali, że to, co zgodne z rozumem, jest zgodne z naturą, a to, co z nią zgodne, jest dobre i rozpoznanie tego jest cnotą. Twierdzili, że cnota stanowi jedyne dobro moralne, z którego wynikają wszystkie pozytywne działania, jest też niepodzielna, czyli nie można być "częściowo" cnotliwym - albo się ją posiada w całości, albo wcale. Cnotliwy mędrzec nie podlega afektom, które stoicy kwalifikowali jako złe. Zachowuje on w każdej sytuacji przysłowiowy "stoicki spokój". Podobnie jak cały świat, stoicy traktowali społeczeństwo jak organizm - stąd wynikał postulat działania dla wspólnego dobra. W kosmologii stali na stanowisku doktryny "wiecznego powrotu", mówiącej o cyklicznym niszczeniu świata przez ogień i powtórnym jego rozwoju. Doniosłymi osiągnięciami szkoły były badania logiczne. Stoicy sformułowali podstawy rachunku zdań.
PRZEDSTAWICIELE: Kleantes z Assos, Chryzyp z Soloj, Seneka Młodszy i Posejdonios z Apamei.