21. Empiryzm brytyjski. Program filozofii wg Locke'a i główne zagadnienia przez niego podjęte. Radykalizacja empiryzmu przez Berkeleya (główny pogląd) i Hume'a (krytyka pojęcia substancji i przyczynowości).
LOCKE:
Locke zadanie filozofii widział w poznaniu nie bytu, lecz naszych pojęć o bycie. W rozwiązywaniu tego zagadnienia stosować należy metody: psychologiczną i genetyczną. Przejęty metodą genetyczną, Locke wysunął na czoło teorii poznania zagadnienie pochodzenia wiedzy-pochodzi ona wyłącznie z doświadczenia. Doświadczenia nabywamy, według niego na dwóch drogach: przez „postrzeżenia" (doświadczenia uzyskiwane przez narządy zmysłowe) i przez „refleksję" (bezpośrednie doświadczania konkretnych faktów wewnętrznych).
Wszystko, cokolwiek znajdujemy w umyśle Locke obejmował wspólną nazwą „idei". Idee są dwóch rodzajów: odpowiadające własnościom „pierwotnym" (obiektywne) - rozciągłość, kształt, ruch i „wtórnym" (subiektywne) - barwy, dźwięki, smaki itp.
Dla Locke'a, istotną różnicę między ideami stanowiło, czy są proste, czy złożone. Wśród złożonych oddzielił idee substancji od idei stosunków i objawów. Dał klasyczną krytykę pojęcia substancji: niepodobna rozstrzygnąć, jaka jest natura substancji, bo doświadczenie nic o substancjach nie mówi.
Locke w poglądzie na pochodzenie poznania wymagał od prawdziwego poznania, aby ustalało prawdy konieczne. Zdołał w duchu empiryzmu rozwiązać kwestię pochodzenia poznania. Lecz nie rozwiązał kwestii jego przedmiotu i ważności- nie były jeszcze dopasowane do jego poglądu na pochodzenie poznania.
W pedagogice Locke domagał się uwzględniania indywidualności dzieci i rozumiał wartość metody poglądowej, jako dostosowanej do umysłowości dziecka. W teorii państwa sformułował zasady państwa konstytucyjnego: podział władz i prawo większości do rządzenia. W filozofii religii głosił religię naturalną, wolną od objawienia.
BERKELEY- RADYKALIZACJA EMPIRYZMU:
Empiryzm w następnej zaraz po Locke'u generacji osiągnął postać najbardziej radykalną, a zarazem - związał się z immaterialistyczną metafizyką. Było to dziełem Berkeleya.
SKRAJNY NOMINALIZM. Berkeley dał dążeniom swych empirystycznych poprzedników postać bardziej skrajną. Locke zaprzeczał, jakoby w świecie zewnętrznym istniały przedmioty ogólne i abstrakcyjne; natomiast przyznawał, że pojęcia abstrakcyjne istnieją w umysłach. Berkeley zaprzeczał i temu: w umyśle tak samo nie ma nic abstrakcyjnego, jak i poza umysłem. Poprzednicy Berkeleya twierdzili, że wyrazy ogólne wprawdzie nic ogólnego nie oznaczają, ale coś ogólnego wyrażają, mianowicie ogólne idee w naszym umyśle. Według zaś Berkeleya nie ma ani przedmiotów ogólnych, ani idei ogólnych; ogólne są jedynie wyrazy. U Berkeleya nastąpiło zwężenie terminu „idea": u Locke'a znaczył on „przedstawienie", a u Berkeleya tylko „wyobrażenie".
SKRAJNY SENSUALIZM. Empirystyczny radykalizm Berkeleya objawił się również w jego poglądzie na pochodzenie poznania. Twierdził, że rozum jest istotnie właściwy człowiekowi, ale ma za przedmiot wyłącznie sprawy duchowe. Dla poznania ciał jedynym źródłem są zmysły. Ale Berkeley poszedł jeszcze dalej: Locke twierdził, iż tyle tylko wiemy, ile doświadczamy, on zaś ponadto głosił, iż to tylko istnieje, czego doświadczamy.
SKRAJNY SUBIEKTYWIZM. Locke stwierdził subiektywność niektórych jakości zmysłowych; Berkeley mniemał natomiast, że pierwotne własności, które Locke uważał za obiektywne, są również subiektywne; i one także istnieją tylko w umysłach.
IMMATERIALIZM. Zauważywszy, iż substancja nie jest przedmiotem doświadczenia, Locke uznał ją za niepoznawalną; ale jej istnieniu nie zaprzeczał. Berkeley i tu poszedł dalej: substancji nie doświadczamy- więc ich nie ma. Są one tylko fikcjami umysłu. To, co nazywamy „ciałami", są to tylko zespoły jakości zmysłowych i nic więcej; jeśli z ciał usunąć jakości, to nie zostaje nic. Świat składa się tylko z spostrzeżeń: poza postrzeżeniami nic w nim nie ma. Jeśli materia ma być substancją istniejącą niezależnie od spostrzeżeń, to - nie ma materii. Jeśli ciała mają być częściami tak pojętej materii, to - nie ma ciał. Oto immaterializm Berkeleya.
SPIRYFUALIZM. Immaterializm stanowił niejako połowę filozofii Berkeleya; druga jej połowa była spirytualistyczna. Aby istniały idee, muszą istnieć umysły, które w sobie te idee noszą; świat składa się więc nie z samych idei, lecz z idei i umysłów. Umysły istnieją samodzielnie i są nosicielami idei: są prawdziwymi substancjami. Krytyka Berkeleya dotyczy substancji materialnych, nie duchowych.
HUME - KRYTYKA POJĘCIA PRZYCZYNOWOŚCI: Związek do którego odwołujemy się w rozumowaniu empirycznym - to zawsze związek przyczynowy: wychodzimy w nim poza stwierdzone fakty i szukamy przyczyn lub skutków. Kulminacyjnym pytaniem Hume'a było czy związek przyczynowy jest związkiem koniecznym. Stwierdził, że nie. Mimo to zawsze uznajemy je i oczekujemy, że gdy zaszła przyczyna, zajdzie się i skutek. Wymagało to wytłumaczenia i stanowiło nowe zagadnienie Hume'a. Doszedł do wniosku, że: czynimy to dlatego, że opieramy się na dawniej zebranym doświadczeniu i przenosimy to na przyszłość. Wnioski z przyczyny o skutku nie są rzeczą rozumowania, są rzeczą przyzwyczajenia. Zasada przyczynowości nie jest zatem odpowiednią podstawą poznania rzeczywistości.
HUME - KRYTYKA POJĘCIA SUBSTANCJI: Była ona analogiczna do krytyki przyczynowości: wyjaśniała, że przyjmując istnienie substancji wykraczamy poza fakty, a czynimy to za pomocą wniosku, który nie jest uzasadniony, ani przez analizę pojęć, ani przez stwierdzone fakty. Działa tu nie rozum i nie doświadczenie lecz wyobraźnia i instynkt. Hume usunął pojęcie substancji nie tylko z fizyki, ale i psychologii. Doszedł bowiem do wniosku, że jak nie ma podstawy do przyjmowania substancji materialnych, tak też nie ma do przyjmowania duchowych.