Niziny nadmorskie
Polska ma ponad 500 km granicę morską. Wybrzeże jest różnorodne i niezwykle atrakcyjne dla turystów.
Klif atakowany nieustannie przez fale cofa się pod naporem morza. W Jastrzębiej Górze zniszczenie klifu zagraża domom. W Wolińskim PN klif 100m pozostawiono bez ingerencji człowieka.
Jak powstają mierzeje? Materiał pochodzący z fragmentów brzegu jest osadzany w innych miejscach gdzie tworzy płaskie odcinki wybrzeża. Nieustannie są też usypywane plaże.
Zagrożeniem dla człowieka są również wydmy. Mogą zasypać one nawet całą miejscowość. Piasek jest przesypywany przez wiatr z miejsca na miejsce. W celu zahamowania tego procesu na wydmach i plażach sadzi się trawy.
Gospodarka:
Rybołówstwo, budowa łodzi kutrów, statków, stoczni
Powstawanie portów, obsługujących ruch pasażerski i towarowy. W Gdańsku, Gdyni, Szczecinie i Świnoujściu powstał zespół portowy.
Duże miasta: Gdańsk, Sopot, Gdynia razem tworzą Trójmiasto.
Przemysł spożywczy, przetwórnie ryb, przemysł stoczniowy.
Turystyka, najważniejsze regiony turystyczne w Polsce. Dwa PN: Woliński i Słowiński, Nadmorski Park Krajobrazowy, miejscowości wypoczynkowe, liczne zabytki, uzdrowiska, muzea.
Wolin- największa polska wyspa. Jest tu Woliński PN. Są tu pierwotne stanowiska buczyny pomorskiej. Żyje na tym obszarze bielik i 200 gat. innych ptaków.
Słowiński PN- jest rezerwatem biosfery. Są tu unikatowe ruchome wydmy. Piaszczyste pagóry zasypują lasy. Rzadkie stanowiska roślinności wydmowej. Na brzegach jezior są tereny lęgowe ptactwa wodnego.
Zatoka Pucka- należy na najpłytszych akwenów morskich w Europie.
Półwysep Helski- rozwinęła się tu głównie turystyka oraz rybołówstwo. W Helu znajduje się fokarium.
Nizina Staropruska- jej klimat jest chłodniejszy od pozostałych pobrzeży. Rozwija się rolnictwo. Brak jezior.
Gdańsk- jedno z największych i najważniejszych miast w Polsce. Centrum przemysłowe, handlowe, administracyjne, edukacyjne i turystyczne. Największe skupisko zabytków jest w Głównym Mieście.
Polskie pojezierza
Występują tu wzgórza moren czołowych, obniżenia wypełnione jeziorami, płaskie powierzchnie sandrów, głębokie i szerokie pradoliny. Jest tu ogromna liczba jezior.
Pojezierza Pomorskie, Mazurski i Litewskie powstały podczas ostatnich faz zlodowacenia Wisły.
Pojezierza Wielkopolskie, Lubuskie i Chełmińsko-Dobrzyńskie są starsze.
Występuje tu dużo lasów. W znacznej części zamienione są w monokultury sosnowe. Stały się podstawą rozwoju przemysłu drzewnego, meblarskiego i papierniczego. Duże kompleksy leśne są na: Pojezierzu pomorskim, mazurskim, litewskim i lubuskim.
Występują tu surowce mineralne: pisaki, żwiry, sól kamienna, węgiel brunatny.
Gleby: mało żyzne, bielicowe, chłodniejszy klimat nie sprzyja rolnictwu. Tylko na Pojezierzu Wielkopolskim są dobre gleby i tam uprawia się buraki cukrowe, pszenicę i słoneczniki. Hoduje się także trzodę chlewną i bydło- przemysł mięsny.
Największe miasta na pojezierzach powstały nad rzekami: Wisłą i Wartą. Wysoki poziom w miastach osiągają przemysł i usługi.
Ważna jest turystyka. Sprzyjają jej:
Liczne jeziora i rzeki
Rozległe obszary leśne
Piękne krajobrazy
Turystyka wodna, rowerowa, wypoczynkowa i krajoznawcza.
Rozbudowa infrastruktury turystycznej: hoteli, schronisk, gastronomii.
Pojezierze Pomorskie- nie ma tu tak wielkich jezior jak na P.M. lecz jest ich znacznie więcej. Są tu wielkie kompleksy leśne, malownicze rzeki, spływy kajakowe, parki narodowe (Bory Tucholskie i Drawieński), parki krajobrazowe.
Pojezierze Mazurskie- Kraina Tysiąca Jezior. Dominują tu jeziora, duże kompleksy leśne. Jeden z najpiękniejszych i najważniejszych regionów. Są tu 2 największe jeziora (Śniardwy i Mamry).
Pojezierze Litewskie (Pojezierze Suwalskie)- surowszy klimat, przewaga drzew iglastych, najgłębsze jezioro w PL-Hańcza. Jest tu Wigierski PN oraz parki krajobrazowe.
Pojezierze Wielkopolskie- niewiele jezior, największe to Gopło. Jest tu Wielkopolski PN. Jest niewiele lasów, więcej gruntów ornych, rolnictwo na wysokim poziomie. Największym miastem regionu jest Poznań.
Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka- doliny rzek utworzone w epoce lodowcowej. Jest najdłuższa i najbardziej widoczna w terenie. Powstało na jej obszarze wiele ważnych miast.
Niziny staroglacjalne (Środkowopolskie)
Niziny Środkowopolskie są bardzo różnorodne. Tu powstały też wielkie miasta: Warszawa, Wrocław, Łódź. Większość obszarów leśnych wycięto. Ocalało tylko kilka miejsc:
Puszcza Białowieska
Bagna w Kotlinie Biebrzańskiej
Puszcza Kampinoska
Łąki bagna w dolinie Narwi.
Są najrozleglejszą krainą geograficzną w Polsce. Przeważa tu krajobraz staroglacjalny o niewielkich wzniesieniach. Zanikły tu niemal wszystkie jeziora. Swoiste dla rzeźby nizin są doliny rzek. Większe rzeki w części swojego piegu płyną pradolinami np. Wisła, Odra. Między pradolinami występują wysoczyzny.
Kotlina Warszawska jest równocześnie basenem artezyjskim.
Woda oligoceńska- woda niezanieczyszczona.
Warszawa pełni funkcje: administracyjną, przemysłową, usługową, edukacyjną, turystyczną. To również wielki węzeł komunikacyjny, ogromny rynek handlowy i budowlany.
Łódź- dawniej był to wielki ośrodek przemysłu włókienniczego. Teraz większe znaczenie mają usługi: szkolnictwo, edukacja, nauka.
N.Ś. jest uboga w surowce mineralne, ale są tu: piasek, żwir, węgiel brunatny i rudy miedzi. Wokół ośrodków wydobycia tych złóż powstały duże okręgi przemysłowe.
Zróżnicowane warunki do rozwoju rolnictwa. Najlepsze na Nizinie Śląskiej, bo jest długi okres wegetacyjny (220 dni), łagodny klimat, żyzne gleby. Uprawia się głównie pszenicę, pszenżyto, buraki cukrowe. Duże obszary zajmują plantacje tytoniu, chmielu i sady.
Nizina Wielkopolska jest regionem wybitnie rolniczym, dzięki dobrym glebom, wysokiej kulturze rolnej i nawozom sztucznym. Uprawia się tu pszenicę, żyto, ziemniaki, buraki cukrowe, warzywa, owoce. Hodowla trzody chlewnej, drobiu, bydła.
Na Nizinie Mazowieckiej jest średnio rozwinięte rolnictwo ze względu na słabe gleby. Ważne jest dla niej sadownictwo. Plantacje owoców, warzyw i kwiatów należą do największych w Polsce. Duże obszary zajmują łąki i pastwiska.
Obniżenie Milicko-Głogowskie- rozległe zagłębienie terenu. Wielkie stawy rybne obecnie są ostoją ptactwa wodnego.
Wał Trzebnicki- pas wniesień. Występują tu większe opady niż na terenach sąsiadujących. Region porasta las bukowy.
Nizina Mazowiecka- płaski obszar, głębokie i szerokie doliny rzek. Region przeważnie rolniczy, największy obszar upraw sadowniczych. Warszawa jest największym miastem i węzłem komunikacyjnym. Pełni funkcje administracyjne, handlowe, edukacyjne i usługowe.
Rozlewiska Biebrzy w Kotlinie Biebrzańskiej- są tu torfowiska i bagna. Jest 250 gat. ptaków i Biebrzański PN.
Puszcza białowieska- najlepiej zachowany obszar leśny w Europie. Objęty ochroną prawną w PN.
Polesie Podlaskie- obszar równinny, liczne torfowiska, wydobywa się węgiel kamienny. Poleski PN.
Nizina Południowowielkopolska- występują tu doliny rzek, kraina rolnicza. Na wschodzie jest wielka aglomeracja miejsko-przemysłowa- Łódź. Rejon wydobycia węgla brunatnego.
Nizina Śląska- najcieplejszy region w Polsce, najdłuższy okres wegetacyjny, kwitnie tu rolnictwo. Są duże miasta.
Wyżyny:
Pas Wyżyn powstał w erze mezozoicznej, a jego najstarsza część- Góry Świętokrzyskie- w erze paleozoicznej.
To obszar najgęściej zaludniony, najbardziej zurbanizowany i uprzemysłowiony. Cały ten region został prawie całkowicie przekształcony przez działalność gospodarczą człowieka.
Występują tu złoża węgla kamiennego- jedne z największych w Europie. Są również tu rudy cynku, ołowiu i żelaza. Wytapiano tu metale-> rozwój przemysłu i powstanie miast. Jest tu także przemysł energetyczny, chemiczny i maszynowy.
Rozrastające się miasta połączyły się ze sobą i utworzyły wielki zespół miejsko-przemysłowy zwany konurbacją.
Obecnie przemysł dotknął kryzys. Przemysł spowodował zmiany krajobrazu i zanieczyszczenie środowiska (powietrze, lasy, gleby). Zmniejszenie wydobycia węgla i produkcji przemysłu ciężkiego w latach 90. zaowocowało stopniową poprawą stanu środowiska przyrodniczego.
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska:
Tu są największe i najpiękniejsze przykłady form krasowych.
Obecność wapieni jurajskich
Duża ilość potoków
Wznoszą się tu liczne skałki i bramy skalne, są wąwozy i jaskinie (ok. tys.).
Najbardziej znana i najliczniej odwiedzana jaskinia to Grota Łokietka (Ojcowski PN).
Turystów przyciągają: jaskinie, malownicze skałki, zamki.
Na terenie wyżyny utworzono Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych.
Niecka Nidziańska:
To obniżenie terenu między wyżyną Krakowsko-Częstochowską a Kielecką.
Są tu żyzne gleby (czarnoziemy).
Występują gipsowe wzgórza pokryte roślinnością ciepłolubną.
Obecność form krasowych.
Na niektórych terenach jest eksploatacja gipsów.
Występowanie wód mineralnych- uzdrowisko- Busko Zdrój.
Góry Świętokrzyskie:
Są częścią Wyżyny Kieleckiej i najwyższym fragmentem wyżyn w Polsce.
Mają charakter gór niskich.
Najwyższy szczyt- Łysica 612m.
Obecność gołoborzy.
Pasmo Chęcińskie zbudowane jest ze skał wapiennych. Spotkamy tu także formy krasowe i jaskinię Raj.
Są kolebką polskiego górnictwa i hutnictwa. Obecnie region słynie z wydobywanych skał wapiennych m.in. marmuru kieleckiego i wyrobów przemysłu ceramicznego (fabryka porcelany w Ćmielowie).
Wyżyna Lubelska:
Jest zbudowana ze skał wapiennych.
Woda utworzyła w W.L. wiele malowniczych wąwozów.
Gleby: czarnoziemy i brunatne.
Żyzne gleby, ciepły klimat do doskonałe warunki do rozwoju rolnictwa. Uprawia się tu: pszenicę, buraki cukrowe, rzepak, słoneczniki, warzywa, konopie, tytoń, chmiel.
Przemysł spożywczy- cukrownie, browary, zakłady przetwórstwa owocowo-warzywnego, zakłady przemysły olejarskiego.
Region słabo zaludniony, w niewielkim stopniu zurbanizowany, niezbyt rozwinięty gospodarczo, słaby rozwój przemysłu (bo gł. Rolnicze wykorzystanie terenów, niewielkie zasoby surowców mineralnych).
Surowce mineralne: węgiel kamienny, margiel, kreda.
Roztocze- Wyżynna kraina z niewielkimi wzniesieniami porośniętymi lasami. Ważny region turystyczny, jest tu Roztoczański PN.
Pustynia Błędowska- największa pustynia w Polsce.
Częstochowa- Klasztor na Jasnej Górze- miejsce kultu maryjnego, cel licznych pielgrzymek.
Wyżyna Śląska- największy zespół miejski w Polsce. Żłoża węgla kamiennego, rud żelaza, cynku i ołowiu. Powstało tu hutnictwo i inne gałęzie przemysłu ciężkiego.
Kotliny Podkarpackie
Kotliny Podkarpackie to wielkie obniżenie tektoniczne na przedpolu Karpat, od granicy z Czechami po granicę z Ukrainą.
Do pasa Kotlin Podkarpackich zalicza się: Kotlinę Oświęcimską, bramę Krakowską i Kotlinę Sandomierską.
Bardzo dobre warunki klimatyczne przyczyniły się do rozwoju rolnictwa. Na najlepszych glebach uprawia się pszenicę, buraki cukrowe, żyto, ziemniaki.
Miasta są w większości nad rzekami.
Obszar u podnóża Karpat i zachodni pas kotlin to jeden z najsilniej zurbanizowanych i najgęściej zaludnionych obszarów w Polsce.
Kraków jest wielkim ośrodkiem przemysłowym, usługowym, kulturalnym i naukowym.
W Kotlinie Sandomierskiej- wykorzystanie surowców mineralnych m.in. soli z Wieliczki i Bochni, złoża siarki. Przemysł przetwórczy, budowa COP, powstało nowe miasto-Stalowa Wola, zakłady przemysłu wydobywczego i chemicznego.
Turystyka- atrakcje krajoznawcze, głównie w miastach, zabytkowe miasta, zamki, pałace, kopalnia soli w Wieliczce, obszary leśne na wschodzie regionu.
Brama Krakowska- zwężenie oddzielające Kotlinę Sandomierską od Kotliny Oświęcimskiej.
Kotlina Sandomierska- przeważają płaskie tereny o charakterze rolniczym. Uprawia się pszenicę, chmiel, tytoń, łagodny klimat. Lasy, łąki, złoża surowców mineralnych- soli kamiennej, siarki i gazu ziemnego. Jest tu kilka dużych ośrodków miejskich (Rzeszów, Tarnów). Liczne zabytki.
Kotlina Oświęcimska- na pół. Są Lasy Pszczyńskie. Liczne stawy rybne, Zbiornik Goczałkowicki- jest źródłem wody pitnej dla Górnego Śląska. W Oświęcimiu- muzeum, Auschwitz.
Kraków- wielka aglomeracja miejsko-przemysłowa.
Karpaty:
Charakteryzuje się urozmaiconym krajobrazem.
Najwyższe pasmo górskie- Tatry.
Karpaty są najmłodszymi górami w Polsce, sfałdowanymi i wypiętrzonymi podczas fałdowań alpejskich.
Pogórze Karpackie- niewysokie wzniesienia do 400m o łagodnych stokach. Rozcinają je liczne dopływy Wisły. Dość żyzne gleby, uprawa roli, wycięto większość lasów.
Beskidy- zbudowane są z naprzemianlegle ułożonych skał zwanych fliszem (margli i zlepieńców).
Kotliny śródgórskie to m.in. Żywiecka i Jasielsko-Krośnieńska.
Bieszczady z najwyższym szczytem Tarnicą. Są tu połoniny- rozległe łąki wysokogórskie.
Pieniny- niewielkie pod względem powierzchni i niewysokie pasmo górskie. Znajduje się tu malowniczy przełom Dunajca.
Tatry- najwyższe pasmo górskie w kraju ze szczytem Rysy. Na zachodzie rozciągają się Tatry Zachodnie zbudowane w większości ze skał osadowych. Istotnym czynnikiem rzeźbotwórczym są tu procesy krasowe. Dzięki temu ukształtowały się m.in. wąwozy i liczne jaskinie.
Najgłębsza i najdłuższa jaskinia w Polsce to Jaskinia Wielka Śnieżna.
Wschodnią część Tatr nazwano Wysokimi. Występują tu skały magmowe i przeobrażone. Są tu również najwyższe szczyty Tatr: Rysy.
W Tatrach i na Podhalu wieje wiatr halny.
W Polsce można obserwować piętrowy układ klimatu i roślinności.
Karpaty są regionem zasobnym w wody. Występuje tu większa suma opadów niż na obszarach nizinnych. Woda jest bardzo czysta. W Karpatach mają swoje źródła Wisła, San i ich dopływy. To region bogaty w wody mineralne. Wiosenne topnienie śniegu i częste opady latem grożą powodzią, dlatego zbudowano na rzekach kilkanaście sztucznych jezior. Gromadzi się w nich nadmiar wody.
Karpaty są stosunkowo zmienione przez działalność człowieka. Duży napływ turystów. Istnieje tu 6 PN. Turystyka jest najważniejszym działem gospodarki Karpat. Sezon trwa cały rok. Można tu uprawiać turystykę:
Krajoznawczą
Górską
Narciarstwo
Lecznictwa sanatoryjne, budowa uzdrowisk- wody mineralne
W Karpatach długie tradycje mają gospodarka pasterska i leśna oraz turystyka.
Dwa okręgi przemysłowe: Bielski i Karpacki. Obecność rafinerii.
Niekorzystne warunki do rozwoju rolnictwa. Hodowla owiec, koni, kóz, bydła.
Duże różnice w gęstości zaludnienia.
Sudety:
To góry średnie, w których znajdują się najstarsze skały w Polsce. Znajdują się tu również rozległe kotliny.
Najwyższym pasmem Sudetów są Karkonosze ze Śnieżką (1602m.).
Sudety są regionem bogatym w surowce mineralne: węgiel kamienny, brunatny, surowce skalne, kamienie szlachetne i ozdobne. Dzięki temu rozwój górnictwa, przemysł mineralny, huty szkła. Kiedyś był również przemysł odzieżowy, ale już on zanika.
Wyludnianie terenów z obszarów wiejskich.
Wyraźnie zaznaczona piętrowość klimatu i roślinności.
Turystyka górska, narciarska i krajoznawcza. Atrakcje: malownicze góry, wodospady, Jaskinia Niedźwiedzia, zabytkowe miasta, podziemia w Górach Sowich, kopalnie węgla kamiennego. Organizowane są różne imprezy turystyczno-sportowe.
Dzięki wodom mineralnym w Sudetach Powstały uzdrowiska.