Rozedma płuc (emphysema pulmonum)
Rozedma płuc jest stanem zwiększonej objętości przestrzeni powietrznych płuc ze zniszczeniem pęcherzyków płucnych, zanikiem elementów sprężystych i naczyń krwionośnych. Zmiany te doprowadzają do znacznych zaburzeń wentylacji. Popękane i rozciągnięte ściany pęcherzyków płucnych tracą właściwości błony dyfuzyjnej. Wentylacja pęcherzyków w rozedmie jest daremna, ponieważ nie dochodzi do wymiany gazowej między powietrzem pęcherzykowym a krwią włośniczkową. Zwiększa się objętość zalegająca, czyli ta ilość powietrza, która pozostaje w płucach po wykonaniu maksymalnego wydechu. Narastające zaburzenia wentylacji prowadzą do powstania objawów niewydolności oddechowej, a następnie niewydolności krążenia zwanej zespołem płucno-sercowym.
Rozedma jest procesem zwyrodnieniowym o złożonej etiologii. Do czynników usposabiających należą:
a) wzmożony opór dróg oddechowych,
b) pierwotne zmiany w pęcherzykach płucnych,
c) wpływ czynników zewnętrznych, takich jak zapalenie, środki chemiczne itp.
Najczęściej bezpośrednią przyczyną rozedmy są zmiany w oskrzelach, prowadzące do ich zwężenia i wzrostu ciśnienia powietrza w pęcherzykach płucnych, szczególnie w fazie wydechu. Wyróżnia się dwa typy rozedmy płuc: typ pęcherzykowy, w którym przeważają procesy uszkadzające zrąb płuc, bez zwężenia oskrzeli oraz typ oskrzelowy, w którym dominują zmiany w oskrzelach, powodujące ich zwężenie, a przede wszystkim utrudniające wydech. Tę postać choroby nazywamy także rozedmą zaporową. Obydwa typy prowadzą do przewlekłej niewydolności oddechowej, jednak obraz kliniczny i losy chorych różnią się od siebie. Zostanie to szerzej omówione w części poświęconej niewydolności oddechowej.
Postępowanie lecznicze w rozedmie płuc polega głównie na właściwej higienie życia, unikaniu zakażeń, większych wysiłków, zaziębień. Zakazane jest palenie papierosów. W rozedmie typu oskrzelowego istotne jest systematyczne leczenie przewlekłego nieżytu oskrzeli. Ważną rolę odgrywa też usprawnianie narządu oddechowego poprzez gimnastykę leczniczą.
Ropniak opłucnej (empyema pleurae)
Jest to wysiękowe zapalenie opłucnej z ropnym wysiękiem. Kopniak opłucnej rzadko jest zmianą pierwotną, najczęściej powstaje jako powikłanie w następujących sytuacjach: a) zakażenie wysięku lub przesięku opłucnowego w czasie punkcji opłucnej, b) przebicie ; ropnia płuca do jamy opłucnowej, c) przejście zakażenia drogami; chłonnymi z tkanki płucnej, d) zakażenie opłucnej krwiopochodne, e) odma opłucnowa z zakażeniem jamy opłucnej.
Choroba objawia się gorączką z dreszczami, ogólnym złym samopoczuciem, szybko pogarszającym się stanem ogólnym. Badaniem fizykalnym i badaniem radiologicznym stwierdza się obecność płynu i powietrza w jamie opłucnej. Ropniak powoduje powstawanie rozległych, grubych zrostów. Schorzenie może mieć przebieg przewlekły, doprowadzając do śmierci z wyniszczenia.
Leczenie polega na usunięciu ropnego wysięku, wyjałowieniu jamy ropniaka oraz likwidacji jamy ropniaka przez rozprężenie: płuca. W przewlekłych ropniakach stosuje się również leczenie chirurgiczne. Ważne zadanie w przywróceniu choremu pełni zdrowia i spełnia rehabilitacja oddechowa.
Odma opłucnowa (pneumothorax)
Stan polegający na obecności powietrza w jamie opłucnowej nazywamy odmą opłucnowa. Powietrze może się dostać do jamy opłucnowej w przypadku uszkodzenia klatki piersiowej lub uszkodzenia płuca. Odma powstała w związku z uszkodzeniem klatki piersiowej (np. wskutek zranienia) nazywa się pourazowa, natomiast odma spowodowana pęknięciem płuca nazywa się samoistna. Dawniej wytwarzano odmę jako zabieg leczniczy w gruźlicy płuc.
Odma samoistna może powstać na skutek pęknięcia pęcherzy rozedmowych, w przebiegu gruźlicy płuc lub też jako proces idiopatyczny o nieuchwytnej przyczynie. Przeważnie dochodzi do odmy w czasie nagłego wysiłku fizycznego lub w czasie napadu silnego kaszlu.
Pęknięcie powierzchni płuca powoduje dostanie się powietrza z pęcherzyków płucnych do jamy opłucnej. Wzrost ciśnienia w jamie opłucnej powoduje z kolei zapadnięcie się tkanki płucnej i powstanie niedodmy części lub całego płuca. Pojawia się duszność, często także ból w klatce piersiowej. Badaniem lekarskim stwierdza się objawy wskazujące na istnienie odmy, jednak rozstrzygający jest obraz radiologiczny płuc.
W większości przypadków powietrze, które dostało się do jamy opłucnej ulega stopniowej resorpcji i w ciągu kilku lub kilkunastu dni odma samoistnie ustępuje, a płuco rozpręża się.
Ostre zagrożenie życia stanowi odma wentylowa, inaczej zwana zastawkową. W odmie wentylowej otwór w płucu przepuszcza powietrze tylko w jedną stronę, z oskrzela do jamy opłucnowej, gdzie po każdym wdechu wzrasta jego ciśnienie. Następstwem takiego mechanizmu odmy jest całkowite zapadnięcie się płuca, przesunięcie śródpiersia i powstanie ostrej niewydolności oddechowej. Konieczna jest szybka interwencja lecznicza, polegająca na nakłuciu opłucnej i obniżeniu ciśnienia w jamie opłucnowej za pomocą drenażu ssącego.
Niezależnie od mechanizmu każdy przypadek odmy powinien być starannie obserwowany, a chory unieruchomiony w łóżku. W razie nasilenia się duszności, wystąpienia sinicy lub poszerzenia żył szyjnych pielęgniarka powinna wezwać lekarza.
Nowotwory pluć
Rak oskrzelowy płuc (carcinoma bronchogenes)
Rak oskrzela wywodzi się z komórek nabłonkowych błony śluzowej oskrzeli i oskrzelików. Jest to schorzenie, które występuje dziesięciokrotnie częściej u mężczyzn niż u kobiet. Najczęściej chorują mężczyźni między 55—65 rż. Przyczyny powstania nowotworu są nieznane, wszyscy jednak podkreślają duże znaczenie, jakie w etiologii raka oskrzela ma palenie tytoniu. Wpływ rakotwórczy wywierają również czynniki środowiskowe, związane z pracą zawodową. Choroba występuje najczęściej w miastach o wysokim stopniu uprzemysłowienia i większym zanieczyszczeniu powietrza. Przebyte choroby płuc, które po wyleczeniu pozostawiły blizny, np. gruźlica płuc, przewlekły nieżyt oskrzeli, pylica, również mogą stanowić przyczynę powstania nowotworu.
Obraz kliniczny raka oskrzelowego płuc nie jest jednolity, zależy w dużej mierze od umiejscowienia nowotworu w drzewie oskrzelowym. Do wczesnych objawów należą: męczący, płytki i suchy kaszel (występuje u ok. 70% chorych), bóle w klatce piersiowej oraz zadyszka. W późniejszym okresie pojawia się krwioplucie, chudnięcie i inne objawy związane z ogólnym wpływem toczącego się procesu nowotworowego na ustrój człowieka. Nowotwór rosnący guzowato do światła oskrzela powoduje zatkanie oskrzela i niedodmę tkanki płucnej.
Wczesne rozpoznanie raka oskrzelowego jest bardzo trudne. W początkowym okresie badanie radiologiczne płuc nie wykazuje odchyleń od normy. Toteż w każdym przypadku podejrzenia raka płuc należy wykonać badanie bronchoskopowe, polegające na wprowadzeniu do oskrzela specjalnego wziernika. Badanie bronchoskopowe pozwala dokładnie obejrzeć drzewo oskrzelowe od wewnątrz oraz pobrać wycinki błony śluzowej do badania histopatologicznego. Możliwe jest także wykonanie popłuczyn z oskrzeli i poszukiwanie w nich komórek nowotworowych. W późniejszym okresie stwierdza się charakterystyczne objawy radiologiczne: guzowate zacienienie wnęki płuca z obszarem niedodmy. Dokładniej można określić miejsce nacieku przez wykonanie zdjęć warstwowych (tomografia). Jeszcze dokładniej można sprawdzić drożność oskrzela wykonując bronchografię, czyli zdjęcie radiologiczne klatki piersiowej po wypełnieniu kontrastem drzewa oskrzelowego.
Do leczenia raka płuc, polegającego na zabiegu chirurgicznym — wycięciu całego płuca jest kwalifikowanych najwyżej 30% przypadków. Jedynie u 15% operowanych uzyskuje się pozytywny wynik, czyli 5-letni okres przeżycia. Leczenie operacyjne łączy się . z podawaniem cytostatyków, tzn. leków hamujących rozwój nowotworu. Wyniki terapii zależą przede wszystkim od okresu, w którym przeprowadzono operację — im wcześniej, tym lepsze są wyniki.
1
Choroby wewnętrzne