Partie polityczne - geneza
Partia polityczna ("partia" od łac. pars, część) - dobrowolna organizacja społeczna o określonym programie politycznym, mająca na celu jego realizację poprzez zdobycie i sprawowanie władzy lub wywieranie na nią wpływu.
Podział sceny politycznej na świecie jest ściśle związany z rozwojem parlamentaryzmu. Najwcześniej wyraźniejsze podziały zarysowały się we Francji, co miało związek z Wielką Rewolucją Francuską. W tym okresie w świadomości społecznej ukształtowały się tradycyjne podziały na lewicę i prawicę, gdyż we francuskim parlamencie rewolucjoniści zasiadali po lewej stronie, natomiast zwolennicy mniej radykalnych przemian - po prawej. Pierwsze partie powstały natomiast w Wielkiej Brytanii, gdzie w latach 30. XIX wieku jako kontynuacja stronnictwa Torysów powstała Partia Konserwatywna oraz wywodząca się od myśli politycznej Wigów - Partia Liberalna. Zarówno ich nazwy jak i programy były odbiciem dwóch głównych wówczas ideologii. W drugiej połowie XIX wieku na europejskiej scenie politycznej pojawiły się nowe ugrupowania - partie socjaldemokratyczne, wyrosłe na bazie ruchów robotniczych i związków zawodowych. Z nich z kolei, na początku XX wieku wyodrębniły się partie głoszące ideologię komunizmu. W odpowiedzi na rozwój ateistycznego w swym charakterze socjalizmu powstała ideologia chrześcijańskiej demokracji, co spowodowało powstanie partii nowego typu. W tym samym okresie zaczęły pojawiać się również partie chłopskie, sytuujące się blisko ugrupowań chadeckich. Za prawicowe zaczęto uznawać partie odwołujące się do ideologii konserwatyzmu i liberalizmu (ewoluujące stopniowo w kierunku centrum), za lewicowe natomiast - przede wszystkim socjaldemokratyczne. Kolejnym rodzajem partii, jakie pojawiły się na scenach politycznych różnych państw były partie nacjonalistyczne, wywodzące swe idee z konserwatyzmu. Dodatkowo w drugiej połowie XX wieku popularność zaczęły zdobywać nowe ideologie - nowa prawica, nowa lewica (ekologizm i feminizm), co również doprowadziło do powstania kolejnych partii.
Istnieje kilka teorii mówiących o tym jak powstały partie polityczne. Najpopularniejszą z nich jest teoria przedstawiona przez Maxa Webera. Dzieli się ona na trzy etapy rozwoju partii politycznej:
Koteria arystokratyczna (XVII - XVIII w.) - to nazwa ugrupowań kierowanych przez potężne rody arystokratyczne. Ich celem stało się zdobycie (sprawowanie) władzy przez przedstawicieli tych rodów, do czego wykorzystywano wsparcie ich klienteli politycznej. Przykładem takiej koterii arystokratycznej w Polsce jest Familia, czyli ugrupowanie polityczne rodziny Czartoryskich. Posiadała ona swój program polityczny, lecz istotą działania jej członków nie była jego realizacja, lecz zapewnienie władzy Czartoryskim, którzy wcielali ów program w życie.
Partia klubowa (II poł. XVIII w. - I poł. XIX w.) - to specyficzne ugrupowanie zwolenników pewnego programu politycznego. Jego centrum stanowili członkowie klubu zasiadający w ciałach reprezentacyjnych (np. Sejm Czteroletni w Polsce, Konstytuanta, czy Konwent podczas rewolucji we Francji). Ugrupowanie to posiadało sprecyzowany program oraz wyodrębnioną grupę przywódców. Istotą życia partii klubowej było działanie w parlamencie, natomiast nie posiadała ona rozwiniętej struktury terytorialnej. Tylko niektóre z klubów politycznych (np. jakobini) dążyły do mobilizowania swych zwolenników i tworzenia własnych przedstawicielstw lokalnych.
Partia masowa (od II poł. XIX w.) - narodziła się wraz z upowszechnieniem prawa wyborczego i koniecznością zorganizowania wyborców. Ponadto czynnikiem wpływającym na rozwój partii stało się też utworzenie organizacji robotniczych (socjalistycznych). Wniosły one do życia politycznego nową jakość, stając się wzorem dla innych partii politycznych. Posiadały one nie tylko program i wyodrębnioną hierarchię przywódców, lecz również liczną grupę szeregowych członków (zwolenników), związanych normami statutu i zobowiązanych do czynnego popierania własnej partii. Dla życia politycznego ważne okazało się również związanie z partiami różnych organizacji społecznych (związkowych, kobiecych, młodzieżowych itp.), które - oprócz właściwych sobie działań - zajmował się również kształtowaniem (wychowaniem) nowych zwolenników partii. Taki model partii okazał się najsprawniejszy dla podstawowego celu działania partii - zdobycia władzy. Z tego względu był on (i jest nadal) przyjmowany przez inne partie polityczne.