Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej (ADHD)

Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej jest najczęściej występującym zaburzeniem psychicznym okresu dzieciństwa. Choroba objawia się:

- zaburzeniami koncentracji,

- nadmierną impulsywnością'

- nadruchliwością.

Częstość jej występowania na świecie wynosi od 3% do 5 %. U 60% pacjentów objawy utrzymują się też w okresie dorosłości (z reguły występuje u nich tylko część objawów). W Polsce specjalistycznym leczeniem objętych jest tylko około 20% pacjentów. Dzieje się tak z powodu niskiej świadomości choroby, problemów z diagnostyką i brakiem dostępu do leczenia i specjalistów. Często z powodu braku tolerancji i zrozumienia przez otoczenie, błędnego diagnozowania i bezradności rodziców, życie dzieci z ADHD często staje się bardzo ciężkie. Sytuację pogarsza jeszcze fakt, że choroba powoduje dodatkowe powikłania w postaci niskiej samooceny, depresji, kłopotów szkolnych. Nie leczone lub zaniedbane ADHD prowadzi do odległych konsekwencji społecznych i ekonomicznych. Ludzie z ADHD nie radzą sobie w dorosłym życiu, często popadają w konflikt z prawem, są bardziej podatni na uzależnienia, uzyskują gorsze wykształcenie, często powodują wypadki drogowe, nierzadko są bezrobotni i skazani na opiekę rodziny lub państwa. Aby uniknąć negatywnych skutków społeczno-ekonomicznych ADHD, obciążających całe społeczeństwo, należy podejmować odpowiednie środki zapobiegawcze już w okresie dzieciństwa.

ADHD powinno leczyć się kompleksowo przy wykorzystaniu psychoterapii, oddziaływania psychospołecznego i farmakoterapii. Terapia jest bardzo trudna i trwa zazwyczaj wiele lat - angażuje lekarza, rodzinę oraz szkołę dziecka. Daje jednak szansę na normalne życie.

Definicja

Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej (Z.N.P), znany jest na świecie od prawie 150 lat. Na przestrzeni lat definiowano w różny sposób. Obecnie w piśmiennictwie światowym używane są dwie nazwy:

- w klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-IV) mowa jest o „zespole nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD: podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi; podtyp z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej; podtyp mieszany)”;

- w proponowanej przez Światową Organizację Zdrowia Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-10), występuje termin „zespół hiperkinetyczny lub zaburzenia hiperkinetyczne”.

Obie klasyfikacje mają punkty wspólne:

1. Muszą  wystąpić zaburzenia uwagi, ruchliwości i impulsywności.

2. Zaburzenia muszą wystąpić przed 7r.ż.

3. Zaburzenia muszą występować w więcej niż jednej sytuacji.

4. Zaburzenia muszą utrzymywać się min.6 miesięcy.

5. Objawy muszą powodować klinicznie istotne cierpienie lub upośledzenie funkcjonowania społecznego, szkolnego lub zawodowego.

Etiologia

Przyczyny ADHD nie są do końca znane. Uważa się, że największe znaczenie w jej rozwoju mają czynniki genetyczne. Uważa się jeśli w bliższej lub dalszej rodzinie stwierdzono ADHD, to ryzyko wystąpienia ADHD u dziecka wzrasta 5-7x; jeśli ADHD stwierdzono u jednego z rodziców-ryzyko wzrasta do 50%. Badacze mówią również o zależności między budową i funkcjonowaniem ośrodkowego układu nerwowego, a wystąpieniem nadpobudliwości. Wymienia się także wiele czynników środowiskowych, które mogą nasilać objawy ADHD - np. ekspozycja dziecka na szkodliwe czynniki w czasie ciąży jak np. dym papierosowy, czy problemy okołoporodowe (np. niedotlenienie). Na poziomie biochemicznym, u osób z ADHD dochodzi prawdopodobnie do osłabienia działania dwu substancji (dopaminy i noradrenaliny) uczestniczących w przekazywaniu pobudzeń w układnie nerwowym.

Objawy

1. Najbardziej widocznym i uciążliwym dla otoczenia objawem jest nadmierna ruchliwość. Wyraża się ona niepokojem ruchowym- nasila się on, gdy dziecko jest zmuszane do spokojnego siedzenia.

2. Nadmierna pobudliwość emocjonalna oznacza, że reakcje emocjonalne są:

- niewspółmiernie silne w porównaniu z wywołującymi je bodźcami;

- gwałtowne;

- zmienne.

Zachowanie dziecka nadpobudliwego cechuje:

- drażliwość / agresywność lub

- płaczliwość / lękliwość.

Działanie jest słabo kontrolowane; dziecko wykazuje małą wytrwałość, szybko zniechęca się w sytuacjach trudnych; jest mało odporne na niepowodzenia.

Napięcie emocjonalne i motywacyjne, łatwo dezorganizuje jego działanie.

Dzieci te cechuje niedojrzałość i niezrównoważenie emocjonalne.

3. Nadpobudliwość ujawnia się także w czynnościach orientacyjno-poznawczych. Wzmożony odruch orientacyjny powoduje, że wszystkie nowe bodźce zwracają uwagę dziecka.

Zaburzenia przyjmują postać:

- słabej koncentracji uwagi;

- małej trwałości uwagi;

- nadmiernej przerzutowości uwagi;

- braku selektywności uwagi.

Ze względu na zaburzenie procesów motywacyjnych dzieci nadpobudliwe nie potrafią kierować procesami spostrzegania; są mało wytrwałe. W konsekwencji są: roztrzepane, zapominalskie, chaotyczne, słabo organizują działanie.

Sposób działania

zazwyczaj: Pomysł STOP Decyzja Realizacja Osoba z ADHD: Pomysł brak zahamowania Realizacja

Zazwyczaj kiedy ludzie wpadają na jakiś pomysł zastanawiają się, czy warto go realizować, a następnie, w zależności od wyciągniętych wniosków, wykonują go lub nie. U dziecka z ADHD, z powodu kłopotów z zahamowaniem reakcji proces ten przebiega odmiennie - pojawia się pomysł i natychmiast jego realizacja.

Nasilenie tych objawów jest niewspółmierne do wieku i poziomu rozwoju oraz utrudnia funkcjonowanie dziecka w otoczeniu, w co najmniej dwóch środowiskach (np. szkoła, dom). Konsekwencjami nie leczonego ADHD bardzo często są:

• wypadki (dzieci z ADHD znacznie częściej niż ich rówieśnicy trafiają do szpitali
  z urazem głowy, częściej mają też wypadki rowerowe),

• uzależnienia (potencjalni alkoholicy, narkomani),

• niższe wykształcenie,

• konflikty z prawem,

• wypadki samochodowe.

Epidemiologia

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej występuje na całym świecie i we wszystkich kulturach. Jego częstość wśród dzieci w wieku 7-13 lat jest oceniana na 3-5%, z przewagą występowania u chłopców. Szacuje się, że w Polsce rozpowszechnienie zespołu nadpobudliwości jest podobne jak w innych krajach Europy i Świata.

Rozpoznanie

Rozpoznanie ADHD jest trudne, ponieważ prawie całkowicie opiera się na obserwacji dziecka. Diagnostyka w kierunku ADHD powinna obejmować:

1. informacje zebrane od rodziców na temat rozwoju dziecka i obecnego jego zachowania,

2. informacje uzyskane od nauczyciela na temat zachowania dziecka w szkole lub w przedszkolu,

3. badanie pediatryczne,

4. badanie neurologiczne i EEG,

5. obserwację zachowania dziecka,

6. rozmowę z dzieckiem,

7. ocenę nasilenia problemu nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzeń koncentracji uwagi oraz zachowań problemowych przy pomocy skali kwestionariuszy diagnostycznych,

8. ocenę aktywności ruchowej dziecka,

9. badanie psychologiczne,

10. ocenę ilorazu inteligencji.

Leczenie

W 2004 r. Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne oraz Europejskie Towarzystwo Psychiatrii Dzieci i Młodzieży uznały, że leczenie ADHD powinno obejmować kilka metod terapeutycznych, w tym oddziaływania psychospołeczne, psychoterapię i farmakoterapię.

W Polsce nie ma opublikowanych standardów leczenia ADHD. W ramach działalności resortów zdrowia i edukacji przygotowywany jest jednak odpowiedni program.

Oddziaływania psychospołeczne

Pomoc, jaką uzyskuje dziecko z ADHD powinna być dostosowana nie tylko do jego potrzeb, ale i do potrzeb rodziny i opiekunów. Dlatego, jednym z najważniejszych elementów leczenia są następujące oddziaływania psychospołeczne:

• wyjaśnianie rodzicom i innym członkom rodziny czym objawia się ADHD,

• wyjaśnianie istoty zaburzenia dziecku, omawianie z nim zachowań, nakłanianie do obserwacji swojego zachowania,

• wyjaśnianie istoty zaburzenia nauczycielom, współpraca ze szkołą i poradnią psychologiczno-pedagogiczną.

Pierwszą, bezwzględnie konieczną zasadą pomocy dziecku nadpobudliwemu jest po prostu zaakceptowanie go - takim jakie jest, z jego nerwowymi wymachami nóg pod stołem, wchodzeniem na szafy czy niemalże codziennym zapominaniem, co jest zadane w szkole. Musimy uwierzyć, że ono nie jest niegrzeczne lub bezczelne. Wręcz przeciwnie bardzo się stara, tylko nie potrafi zbyt długo skupić się na jednej rzeczy. Dla wszystkich dzieci - a w szczególności nadpobudliwych - bardzo ważne jest dostrzeganie sukcesów i chwalenie za nie -  to ich mobilizuje do dalszej pracy!

Psychoterapia

W chwili obecnej, jedną z najskuteczniejszych form pomocy dziecku z ADHD i jego rodzinie są warsztaty. Uczą one, jak radzić sobie z objawami zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (np. trudnymi zachowaniami wynikającymi z celowego łamania zasad i niewykonywaniem poleceń). Podczas zajęć rodzice uczą się m.in. skutecznego stosowania pochwał, nagród, tzw. systemów żetonowych, zasad, konsekwencji.

Można również zastosować:

• terapię rodzin (jeśli rodzina ma trudności w funkcjonowaniu jako całość),

• terapię indywidualną lub grupową dziecka (przeciwdziała niskiej samoocenie dziecka, pomaga rozwiązywać problemy z rówieśnikami),

• trening umiejętności społecznych lub trening zastępowania agresji,

Farmakoterapia.

Leczenie farmakologiczne powinno być zatem jedynie częścią programu terapeutycznego, obejmującego również inne formy pomocy, które są tak samo ważne, a często nawet ważniejsze od farmakoterapii. Leki poprawiają przebieg procesów neurochemicznych zachodzących w mózgu.

Zasady pracy z dzieckiem z ADHD

W pracy z dzieckiem nadpobudliwym bardzo pomocne jest przestrzeganie trzech zasad:

• ograniczenie ilości dochodzących do niego bodźców

• dostosowanie tempa pracy do możliwości dziecka

• zastosowanie takiej metody, która skupi jego uwagę na tym, co uważamy w danym momencie za najważniejsze 

BIBLIOGRAFIA:

1. Faber A. Mazlish E.: Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły. Media Rodzina, Poznań 1993.

2. Hallowell E. M., Ratey J. J., W świecie ADHD. Nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniami uwagi u dzieci i dorosłych, Poznań 2004

3. T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka, Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci, Lublin 1999.

4. T. Gordon, Wychowanie bez porażek, Warszawa 2000.

1

---