Baśka Szacka - Zmiana społeczno-kulturowa
Klasyczne teorie rozwoju społecznego
August Comte-> wyróżnił dwa podstawowe działy socjologii:
-statykę
-dynamikę (skąd wziął się stan obecny i jak zapowiada się przyszłość)
Socjologia jako nauka o zjawiskach i procesach
Badając zmiany można kierować uwagę na charakter następujących po sobie form społecznych bądź też skupiać się na czynnikach wywołujących dane zmiany. JAK i DLACZEGO zachodzi zmiana.
Socjologia współczesna- > odejście od pojmowania zmiany jako procesu samoistnego rozwoju , a także porzucenie przekonania, że proces historyczny jest nieodwracalny, a jego przebieg- konieczny. Podkreśla się znaczenie działalności człowieka i nieprzewidywalności biegu wydarzeń oraz nieokreśloność przyszłości, otwartej na różne możliwości.
MARKSIZM
Przyczyny rozmyślań: Marks bardzo krytykował istniejącą rzeczywistość, jego rozważania wynikay z potrzeby znalezienia sposobu zmiany współczesnego mu społeczeństwa (które nazywał kapitalistycznym bądź burżuazyjnym)
Musiał odkryć, co rządzi zmianami społecznymi- odpowiedź na to pytanie w znacznej mierze określiła charakter marksowskiej socjologii jako materializmu historycznego-> społeczeństwo jako obiektywnie istniejąca całość, której wszystkie części są ze sobą powiązane, zainteresowanie jego zmianą prowadzi do koncentrowania uwagi na procesie historycznym który podobnie jak procesy przyrodnicze, poddany jest rządom praw i przebiega w sposób konieczny -> teoria rozwoju społecznego -> ogólnym prawem rozwoju społecznego jest dynamika (na podstawie współczesnego mu kapitalizmu, sam kapitalizm uznał za jedną z przejściowych form historycznych)-> następnie doprowadziło to do sformułowania teorii formacji społecznych-> formacje społeczne były to typy społeczeństw i etapy rozwoju społecznego (wyróżnił formację: azjatycką, antyczną, feudalną i burżuazyjną, potem dodano formację wspólnoty pierwotnej, w której nieznana była własność i przyszłą końcową formację komunistyczną, w której własność została zniesiona). Uważał, ze charakter formacji określa istniejący w niej sposób produkcji uwarunkowany poziomem materialnych sił wytwórczych -> decydują one o kształcie stosunków produkcji, czyli stosunków między ludźmi, w tym form własności, jakie w sposób konieczny i niezależny od czyjejkolwiek woli powstają w związku z procesem produkcji. Baza formacji-> siły wytwórcze i uwarunkowane nimi stosunki produkcji, decyduje ona o kształcie nadbudowy -> ustroju prawno-politycznym i charakterze kultury symbolicznej każdej formacji.
Baza jest też źródłem dynamiki społecznej. Siły wytwórcze wciąż się rozwijają i w miarę ich rozwoju pojawia się i narasta sprzeczność między nimi a dotychczasową formą stosunków produkcji. Wymusza to ich zmianę. Powstaje nowa baza, z którą zaczyna być sprzeczna istniejąca nadbudowa, co wywołuje zmiany w tej ostatniej.
Cechy marksowskiej teorii rozwoju:
-orientacja przyszłościowa
-uznanie sprzeczności i konfliktów za siłę napędową rozwoju
EWOLUCJONIZM- Herbert Spencer
Prawa rządzące ewolucją społeczeństw są tymi samymi prawai, które rządzą ewolucją w świecie przyrody.
Podstawowe, ogólne prawo ewolucji- integracja materii i rozproszenie ruchu -> przechodzenie od „zdezintegrowanej homogeniczności” (przykład z przyrody to kolonia korali) do „zintegrowanej heterogeniczności” (wielokomórkowy organizm).
Ewolucja zarówno w świecie pryrody, jak społecznym jest bardziej zaawansowana, im bardziej skomplikowana jest struktura organizmu i więcej funkcji ulega w nim wyodrębnieniu.
U ewolucjonistów orientacja czasowa jest orientacją przeszłościową -> ich uwagę przyciąga droga, którą ludzkość kroczyła i kroczy w kierunku nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego, będącego w ich oczach zwieńczeniem dziejów.
Główne zadania- wykreślenie linii rozwoju, który utożsamiają z postępem, badanie społeczeństw pozaeuropejskich i określanie ich etapu rozwojowego
Wszystkie społeczeństwa porównywano do europejskiego i odmawiano wartości tym elementom kultury, które odbiegały od wzorów europejskich. To było świetne usprawiedliwienie dla kolonializmu, który był określany jako misja cywilizacyjna. Po IIWŚ nastąpił zmierzch kolonializmu, dostrzeżono wartości innych kultur -> ewolucjonizm stanął przed poważnym wyzwaniem bo trochę im rypsło główne założenie.
Powstał neoewolucjonizm.
Odróżniono:
- ewolucję konkretną - ewolucja poszczególnych kultur, z których każda idzie własną drogą rozwojową, przechodząc przez powiązany historycznie ciąg form
-ewolucję ogólną- wyłanianie się kolejnych poziomów rozwoju powszechnego, ciąg stadiów, których ilustracją są konkretne, historyczne formy.
Typy społeczeństw
Społeczeństwo tradycyjne:
-oparte na rolnictwie, dominuje gospodarka naturalna
-słabo rozwinięty rynek i wymiana towarowa
-znikoma rola dążenia do zysku jako motywacji działań gospodarczych
-niewielki wpływ pieniądza na kształt stosunków społecznych i miejsce człowieka w społ.
-Człowiek jako cząstka zbiorowości
-komunikacja i informacje głównie drogą ustną
-Pismo znane ale umiejętność pisania i czytania posiadają nieliczni
-Mało miast, ludzie skupieni na terenach wiejskich
-mała ruchliwość pozioma
-silne odczuwanie odrębności przez małe społeczności- > silne poczucie wspólnoty
- zachowawczość i orientacja przeszłościowa -> przeszłość daje wzory zachowania się, których przestrzegania zapewnia silna, nieformalna kontrola społeczna.
Społeczeństwo przemysłowe:
-jego istotą jest gospodarka rynkowa oraz masowe wytwarzanie dóbr materialnych przy uzyciu maszyn i poza gospodarstwem domowym
-jednostki produkcyjne są wyspecjalizowane w wytwarzaniu dóbr jednego rodzaju -> pogłębianie podziału pracy
-dążenie do zysku motywacją działań gospodarczych
-pieniądz nabiera znaczenia jako wyznacznik miejsca człowieka w społeczeństwie
-rozwój miast
-zwiększa się przestrzenna i społeczna ruchliwość ludzi
-pojawiają się zbiorowości społeczne celowo konstruowane, oparte na normach prawnych i ogarniające jedynie część życia jednostek
-umacnia się władza centralna państwa gdyż spada nieformalna kontrola społeczna więc pojawia się formalna
-upowszechnia się umiejętność pisania i czytania, wzrasta rola edukacji
-pojawiają się środki masowego przekazu-> kultura masowa
-jednostka zyskuje wartość autonomiczną, motywacją staje się dążenie do osiągnięć osobistych
Społeczeństwo poprzemysłowe, ponowoczesne i informacyjne:
-przesunięcie większości aktywności gospodarczej ze sfery produkcji dóbr materialnych do sfery usług
-aby wypełniać obowiązki służbowe nie trzeba opuszczać domu
-intensyfikacja procesu globalizacji- nasilanie się zewnętrznych wpływów na wszystkie sfery życia
Globalizacja - stopniowe rozszerzanie się na skalę całego globu ziemskiego terytorialnego zasięgu społecznego podziału pracy i wymiany rynkowej, powiązań i oddziaływań wzajemnych między zbiorowościami ludzkimi we wszystkich sferach życia. Oznacza wzrastające tempo ogólnoświatowego przepływu technik, dóbr, usług, kapitału, siły roboczej, środków komunikacji, informacji i idei. Obejmuje rozwój ponadnarodowych instytucji i organizacji technicznych, ekonomicznych, socjalnych, politycznych, kulturalnych, naukowych i artystycznych.
Teorie modernizacji, konwergencji i zależności
Modernizacja - proces zmian prowadzących do powstania nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego. Odnosi się do szerokiego zakresu zjawisk, w najróżniejszy sposób i w rozmaitym stopniu powiązanych z uprzemysłowieniem. Należy do nich między innymi upowszechnienie umiejętności czytania i pisania, rozwój oświaty, miast, dróg, wodociągów i kanalizacji, systemów komunikacji, opieki medycznej a także poszerzenie zakresu uczestnictwa obywateli w życiu politycznym. Za przejaw modernizacji uważa się także zmiany w sposobie patrzenia na świat i systemach wartości, które towarzyszą rozwojowi społeczeństwa przemysłowego oraz kształtowanie się osobowości człowieka nowoczesnego.
Teoria konwergencji- wyrastała z teorii modernizacji-> u jej podstaw leżało ewolucjonistyczne założenie, ze w miarę postępującego uprzemysłowienia wszystkie kraje w sposób konieczny będą upodabniać się do siebie, w tym również pod względem ustroju politycznego. Głosiła, że „pierwszy” (USA i Europa) oraz „drugi” świat (Związek radziecki itd.) różnią się nie jakościowo odmiennymi ustrojami, ale innym usytuowaniem na tej samej linii rozwojowej, wiodącej do rozwinietego społeczeństwa przemysłowego.
Po wojnie wierzono wśród społeczeństw Europy i USA, że kluczem do podniesienia poziomu życia i rozwoju w krajach trzeciego świata jest ich modernizacja. Okazało się to złudzeniem. Reakcją na to stała się powstała w latach '70 ->
Koncepcja zależności i systemu światowego-> dotyczyła charakteru zmian powodowanych procesami globalizacji. Głosiła, że globalizacja prowadzi do wzajemnego uzależnienia się wszystkich krajów, w wyniku czego powstaje jeden system światowy. System ten wywiera znaczący wpływ na całość życia poszczególnych krajów. Główną tezą jest to, że światowy system gospodarczy jest obszarem nierówności i wyzysku. Rozdział bogactwa, wiedzy i zasobów jest w świecie nierówny, co hamuje rozwój krajów słabiej rozwiniętych i utrwala biedotę. Kraje biedne, dotychczas względnie samowystarczalne gospodarczo, uzależniają się od rynków międzynarodowych.
Podstawowe pojęcia koncepcji systemu światowego:
Centrum-> kraje bogate, wysoko uprzemysłowione, rozporządzające najnowocześniejszymi technologiami i produkujące zróżnicowane produkty. Sprawują kontrolę nad większością zasobów produkcyjnych i finansowych świata. Stosunkowo niezależne, stabilne politycznie, o ustrojach demokratycznych.
Peryferie-> ubogie, mają mało zasobów produkcyjnych, dostarczają surowców lub jednorodnych produktów przemysłowych. Są uzależnione od krajów tworzących centrum. Są mało stabilne politycznie i dalekie od demokracji.
Półperyferie-> sytuują się między centrum a peryferiami, zarówno odnoszące sukcesy kraje pozaeuropejskie, jak i postkomunistyczne kraje europejskie, w których poziom życia, chociaż znacznie wyższy niż w dawnych krajach trzeciego świata, wyraźnie odbiega od poziomu życia czołówki europejskiej.
Ruchy społeczne
Ruchy społeczne-> zbiorowe dążenia ludzi do realizacji wspólnego celu.
-rewolucyjne- szybkie wprowadzenie zmian
-reformatorskie- powolne, stopniowe
-ekspresywne- celem nie jest zmienianie społeczeństwa, lecz dawanie wyrazu pewnej postawie
Ruch społeczny może być przyczyną lub skutkiem zmiany społecznej
Może zmierzać do wprowadzenia zmian lub ich zahamowania
Ruch społeczny dążący d wprowadzenia zmian może orientować się na przyszłość lub przeszłość (nowatorskie przekształcenia lub przywrócenie wcześniejszego stanu rzeczy)
Może być ukierunkowany na zmianę w społeczeństwie lub zmianę człowieka.
Może dążyć do wprowadzenia zmian szybko (ruch rewolucyjny) lub działać stopniowo (ruch reformatorski)