ANNA GIZA-POLESZCZUK “Rodzina i system społeczny”
'teorie racjonalnego wyboru' [trw]: wspólna podstawa nauk społecznych, wiąże różne aspekty analizy: ekonomiczny, socjologiczny, politologiczny, psychologiczny.
RODZINA JAKO SFERA RACJONALNEGO WYBORU: PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA
1. indywidualizm: w trw.: podstawa, 1stki i ich decyzje oraz strategie działania są opisywane; grupa=skumulowany efekt działań 1stek, nie determinuje ich działań; w rodzinie: 1. rodzinę budują 1stki, które 2.niekoniecznie podzielają interesy i cele
s t r a t e g i e formowania rodziny zależą od decyzji w kwestiach takich jak (m.in.): znalezienie i wybór partnera, kooperacja z nim, moment zawiązania związku, ilość i jakość dzieci, odstęp między dziećmi etc. --> rodzina jest funkcją wielu indywidualnych decyzji podejmowanych przez 1stki o różnych interesach, działających pod presją różnych czynników, w warunkach brzegowych oraz konkurencji i dążących do rozwiązania problemów/dylematów procesu reprodukcji.
p r o b l e m y: reprodukcja w sensie 1.biologicznym (partner, kooperacja, inwestycje w dzieci), --> 2.ekonomicznym (reprodukcja zasobów [dziedziczenie], nakłady materialne), 3.społecznym (odtwarzanie zróżnicowania społecznego, zawiązanie kooperacji. Problemy te są konfliktogenne.
2. ujmowanie indywidualnych działań w kategoriach kosztów i korzyści. Kalkulacja kosztów i korzyści niekoniecznie świadoma. Życie rodzinne to analiza ekonomiczna: wszystko kosztuje, a zasoby są ograniczone; każda decyzja pociąga za sobą konsekwencje.
3. konkurencja
pojęcie cyklu życia rodzinnego, rodzina jest procesem
mikro- i makroskala: zmienne strategie formowania rodziny wpływają na przemiany w skali makro [industrializacja, urbanizacja]; a nie odwrotnie
stabilność i zmiana: konieczny jest stan równowagi wobec nacisku sprzecznych presji, moment równowagi upowszechnia się w populacji do momentu zmiany warunków brzegowych, choć nawet przy zmianie ów moment może się utrzymywać siłą bezwładu
HISTORIA I WSPÓŁCZESNOŚĆ RODZINY
dylematy procesu reprodukcji:
ekonomiczne: problem alokacji (ograniczonych!) zasobów. Zasoby rozdzielane między: sobą, partnerem, dziećmi i sferą publiczną, trzeba brać pod uwagę brak równowagi w cyklu r. : okres kryzysu i prosperity
społeczne: dotyczą struktury społecznej (np. strategie doboru małżeńskiego, budowa sieci pokrewieństwa, dziedziczenie)
demograficzne: prokreacja (ile dzieci, kiedy)
Rodzina to efekt strategii rozwiązywania ww. dylematów.
RODZINA TRADYCYJNA I NOWOCZESNA:
|
Rodzina tradycyjna |
Rodzina nowoczesna |
strategie rozwiązywania dylematów reprodukcji |
budowanie poszerzonej i względnie samowystarczalnej więzi krewniaczej |
instrumentalne wykorzystanie rozbudowanej sfery publicznej |
'stabilizator' procesu reprodukcji |
rodzina |
sektor publiczny |
'wspólnota reprodukcyjna' |
rodzina |
państwo narodowe |
zależność pojawiania się od sytuacji politycznej |
rozkład sfery publicznej, słabnięcie władzy |
silna, sprawnie funkcjonująca władza |
stosunek rodzina-1stka |
nadrzędny; interesy 1stek podporządkowane rodzinie, rodzina źródłem imperatywów |
wybory, decyzje, interesy 1stki samodzielne, nie podporządkowane celom wyższym (całości) |
orientacja 1stki |
na innych członków rodziny jako gwarantów stabilizacji reprodukcji |
na bezosobową sferę publiczną |
Strategie formowania rodziny: [w rodzinie przeszłości chyba]
1.elitarne: silna presja zasad dziedziczenia i tendencji do zachowania/powiększania majątku oraz zachowania pozycji społecznej. Znaczna proporcja osób bezżennych, mało dzieci, ale za to wysokiej jakości
2.mieszczańskie: późne małżeństwa [akumulacja kapitału], mało dzieci
3.chłopskie: bogaci-późne małżeństwa, endogamia, dużo dzieci[=rąk do pracy]; biedni-wczesne małżeństwa, dużo dzieci[=dystrybucja biedy]
4.proletariackie: wczesne małżeństwa, dużo dzieci
Problemy rodziny współczesnej:
założenie/podtrzymywanie rodziny, wybór partnera, dzieci: ile, kiedy, jak często
Polska=przypadek szczególny. Polska rodzina silna i o dużym znaczeniu, bo: 1.ucieczka od systemu, 2.katolicyzm.
SOCJALIZM A RODZINA POLSKA
sfera publiczna wbrew oczekiwaniom nie przejęła funkcji stabilizatora procesu reprodukcji.
Jest niewydolna e k o n o m i c z n i e [poprzez nią nie da się zabezpieczyć kryzysowych momentów reprodukcji.
Jest niewydolna s p o ł e c z n i e [w strukturze społecznej brak sygnałów nt tego kiedy, ile dzieci, jak w nie inwestować]
Jest niewydolna w aspekcie p o l i t y k i s p o ł e c z n e j [niemożliwe oba modele rodziny, bardzo drogie dzieci wysokiej jakości]
Sfera ekonomiczna: twarde ograniczenia budżetowe, redukcja marginesu swobody w zakresie zarabiania i wydawania pieniędzy, ograniczony dostęp do ważnych dla reprodukcji dóbr *(przydział mieszkań, miejsc w żłóbkach, przedszkolach etc), brak możliwości oszczędzania i inwestycji. Sfera ta powinna stabilizować dostęp do zasobów materialnych-jak się okazuje, już nie stabilizuje. Konieczna alternatywa: poszerzona rodzina.
Struktura społeczna wpływa na preferencje małżeńskie, decyzje prokreacyjne, sposoby alokacji, strategie inwestycji. Ale p l a n o w e znoszenie struktury społecznej powoduje, że 1stka podejmuje wysiłek reprodukcji wobec ograniczoności zasobów i racjonalności decyzji. Konieczna alternatywa: gwarantowana przez rodzinę 'stanowa' godność społeczna --> 1.dobór małżeński na zasadzie endogamii, 2. obrona pewnego stylu życia za wszelką cenę (zastaw się, a postaw się), 3.dziedziczenie pozycji społecznej (wykształcenia)
socjalistyczna polityka wspierania rodziny: uprzywilejowanie rodzin patologicznych, rozbitych
przydział zasadniczych dla prokreacji dóbr*. Dziecko wysokiej jakości-bardzo kosztowna produkcja, dziecko niskiej jakości-mały koszt. Efekty owej polityki:
1.niemożliwy zarówno model tradycyjny, jak i nowoczesny (wypchnięcie kobiet na rynek pracy przy jednoczesnym braku infrastruktury wspomagającej rodzinę i ich niskich zarobkach, płace mężczyzn też niskie)
2.element nieoznaczoności w decyzjach prokreacyjnych (tak źle, tak niedobrze-mało dzieci, dużo, wysoka jakość, niska)
niedobór wszystkiego -->trudność alokacji; alokacja staje się grą o sumie zerowej (tu zainwestuję, na co innego mi braknie)
socjalizm wymusza familizację reprodukcji, tradycjonalizację strategii reprodukcyjnych. Rodzina staje się strategicznym instrumentem reprodukcji. 'urodzinnienie' reprodukcji -->rodzina zabezpiecza reprodukcję, więc posiadanie dzieci to podstawa.
Powrót do nepotyzmu w sferze:
a)organizacji rodzinnej: 1.'samopomoc rodzinna' [szczególny przypadek: krewni za granicą], 2.poszerzenie rodziny [r. wielopokoleniowa], 3.dluższy okres zależności młodego pokolenia
b)publicznej: strategie ekspansji i zyskiwania dostępu do zasobów; układy, znajomości, kontakty --> uderza to w sprawność organizacji
dylematy alokacyjne: trzeba inwestować w samoprezentację (status, 'godność stanowa', 'zastaw się, a postaw się'), sfery niedoinwestowane to: 1.zdrowie i odpoczynek 2.partner 3.przestrzeń publiczna
ad1. nadmierna eksploatacja własnego organizmu+niedobór usług medycznych
ad2. minimalizacja kosztów zdobycia partnera oraz jego utrzymania [-->norma nierozerwalności małżeństwa]
ad3. niska jakość pracy, minimalizacja wysiłku, rozpad norm współżycia w przestrzeni publicznej
inwestowanie w dzieci: najbardziej przyszłościowy kapitał, świadectwo naszego życia gdy nas juz nie będzie. Jednocześnie spadek społecznej wartości ludzi starych.
Rozwiązania wszelkich konfliktów i dylematów dotyczących reprodukcji trzeba podpiąć pod jakiś normatywny system uprawomocniający [w Polsce: religia katolicka]
Przed transformacją: nowoczesny model reprodukcji to obiekt aspiracji, tradycyjny-konieczność. Po transformacji: na odwrót. Sfera publiczna dąży do modelu tradycyjnego, ponieważ pozawala on na zmniejszenie bezrobocia (eliminacja kobiet z rynku pracy) i przerzucenie kosztów reprodukcji na rodzinę. Ale jednocześnie przemiany systemowe [kapitalizm] uderzyły w zdolność rodziny do ponoszenia owych kosztów.