14.02.2011r.- DESPOTIE WSCHODNIE

1. RYS HISTORYCZNY

• Obszar Bliskiego Wschodu kolebką cywilizacji

• Schyłek IV tys.p.n.e. - początek państw żyznego Półksiężyca Lewantu (Egipt i Mezopotamia)

Egipt- pierwsze państwo, w którym pojawiła się tendencja centralizacyjna (wskutek warunków naturalnych- konieczność budowy systemu irygacyjnego wzdłuż Nilu)

• Pierw- Egipt Górny, później Dolny; scalenie nastąpiło za faraona Menesa ok. 3200p.ne

• Od 3200p.n.e. do 332r.p.n.e- 30 rządzących Egiptem dynastii

• 332r.p.n.e - podbicie Egiptu przez Aleksandra Wielkiego

• 30 r.p.n.e. - Egipt staje się prowincją rzymską

Mezopotamia- bardziej burzliwe dzieje:

• IVtys.p.n.e. - osiedlenie się Sumerów, tworzenie państw - miast

• Zniszczenie cywilizacji Sumerów przez najazd plemion semickich ok. 2300 p.n.e (Sargon z Akadu stworzył państwo scentralizowane, trwające do ok. 1800 p.n.e.)

• P.starobabilońskie z Hammurabim - 1792 - 1750 p.n.e

• P.staroasyryjskie (Szamszi Adad 1748- 1716)- imperium, które przetrwało do schyłku VIIw.p.n.e

• P.nowobabilońskie

• Imperium perskie, rozbite przez Aleksandra Macedońskiego w 331 p. n .e

Terytorium między Egiptem a Mezopotamią (Bliski Wschód) stało się łupem plemion semickich; założyły tu one kilka państewek - np. państwo żydowskie (1031r. p. n. e; Król Saul)

2. MONARCHA

• Gwarant „boskiego ładu” w państwie (Egipt- faraon; Sumer- patesi; p.sumeryjsko-akadyjskie i żydowskie- lugal-król)

• Egipt- FARAON jak bóg, później jako syn boga, następnie pośrednik między bogami a ludźmi, następnie strażnik „Maat- boskiego ładu”

• Mezopotamia- w IIItys.p.n.e władca był uosobieniem boga; w 2tys.pne- wybrańcem bóstw, zastępcą boga na ziemi

• Państwo żydowskie- król = pomazaniec boży

• Monarcha: TEOKRATYCZNY CHARAKTER WŁADZY, DESPOTA (w jego ręku władza wyk, sądownicza, wojskowa, ustawodawcza - wyjątek to p.żydowskie, gdzie wł.ust. sprawowana byłą przez zgromadzenie), WYKONYWAŁ WOLĘ BOGA

3. ADMINISTRACJA CENTRALNA- wolę władcy wypełniali urzędnicy państwowi- jego ZASTĘPCY ( w Egipcie- wezyr, Mezopotamia- nubanda), którzy:

• Zarządzali dworem, kierowali sprawami państwa

• Wezyr (E) - najwyższe sądownictwo w imieniu władcy

• Nubanda (M) - naczelne dowództwo wojskowe

• PAŃSTWO ŻYDOWSKIE - adm. Centralna w rękach przywódców klanowych

4. ADMINISTRACJA TERYTORIALNA

• Egipt - podzielony na nomy z nomarchami na czele (mianowani przez faraona wśród lokalnych władców), którzy:

• Pełnili wł. Administracyjną, sądową, skarbową, nadzór zarządu gospodarczego

• N. otrzymywali wynagrodzenie w naturze (cz. Świadczeń ludności miejscowej)

• Podlegali im niżsi urzędnicy (nadzorujący prace publiczne)

• Mezopotamia - scentralizowana administracja powstała za Hammurabiego; dzieliła się na prowincje z gubernatorami (dawni władcy lokalni), prowincje - podział na okręgi z naczelnikami, okręgi - podział na gminy z wójtami (urzędnicy mianowani przez króla, sprawujący funkcje administracyjne, policyjne i sądowe)

• Państwo żydowskie - podział na 12 okręgów; po śmierci Salomona (930p.n.e) - rozpad na królestwo judzkie (2 plemiona- Jerozolima) i izraelskie (10 p. Samaria)

• Władza w okręgach - sędzia

28.02.2011r. BASEN MORZA ŚRÓDZIEMNEGO

1. KRETA - najstarsza kultura grecka, KULTURA MINOJSKA (ludy z Azji Mn. IV/III tys. pne)

• 1600- 1450 pne - lata świetności, rozkwit; ok. 1200 pne - upadek (nieznane przyczyny)

• Ok. 1700 pne - Grecja zasiedlana przez ludy Achajów, Eolów, Jonów (Mykeny)

• XIII/XII w.pne - wędrówka ludów; plemię Dorów zasiedla płn Grecję, włada całym terytorium; przyczynia się do upadku kultury mykeńskiej ok.1200 r.p.n.e.

• DOROWIE- ludy prymitywne, brak szans na p. scentralizowane, powstawanie POLIS (miasto +okręg- obszar od kilku do kilkuset km2; wyjątki: SPARTA I ATENY)

2. SPARTA - powstała w XI w.p.n.e. (liczyła początkowo 5 wsi, prawodawca- Likurg VIIIw.p.n.e.)

• Spartiaci - pełnoprawni obywatele (obowiązek- opieka nad Spartą; wynagrodzenie- nadział ziemi z niewolnikami, który można było podzielić przed śmiercią dla synów)

• AGOGE = warunek posiadania praw obywatelskich (właściwe wychowanie, tzn.: chłopcy 20-60 lat szkolenie wojskowe i służba państwu, 31r.ż- obowiązek ślubu itp.)

• Od ok. VIII w.p.n.e. = polis arystokratyczna:

• MONARCHA- początkowo 2królów, później 1 (najpierw elekcyjny, później dziedziczny, dożywotnia władza)

• w jego ręku władza ust.,wyk.,sądowa, wojskowa, f.kapłańskie (szerszy zakres podczas wojny); od VII w.p.n.e- ograniczanie władzy królów (tylko f.kapł. i wojskowa), przekształcenie się z czasem w najwyższych urzędników (władza na określony czas)

• kontrolowany przez EFORÓW, od V w.p.n.e musi im składać przysięgi; 2eforów towarzyszy w wyprawach wojennych (kontrola i sprawozdania z tych wydarzeń)

• RADA STARSZYCH = GERUZJA (od VIIIw.p.n.e, Likurg) =2 królów+28 gerontów (geront- spartiata po 60.) - obrady zwoływane pierw przez króli, ostatecznie przez eforów

• W rękach Geruzji najważniejsze sprawy państwa, sądownictwo w ważniejszych sprawach karnych, projekty uchwał (upadek znaczenia G po w. peloponeskiej)

• URZĘDNICY:

• Eforowie (od poł.VIII w.p.n.e) - najważniejsi urzędnicy (pełnopr. obywatel, 30 lat), wyznaczani początkowo przez królów, później przez Apellę na rok kadencji

• Urząd kolegialny tworzyło 5 eforów - początkowo sprawował kontrolę nad wychowaniem i życiem spartiatów, nadzór nad PERIOJKAMI (kupcy i rzemieśl.) i HELOTAMI (niewolnicy); po ok.730 r.p.n.e (wojna messeńska) posiadał więcej uprawnień: kontrola króla podczas wypraw, karanie dowódców wojsk., kierowanie polit.zagr., zwoływanie Apelli i Geruzji (przewodnictwo)

- uchwały większością gł; po kadencji - sprawozdanie z działalności

3. ATENY:

1. POLIS ARYSTOKRATYCZNA

• MONARCHA (to co Sparta + fakt, że od VII w.p.n.e królem był jeden z archontów)

• RADA STARSZYCH = AEROPAG (archont basileus=król + byli archonci)

• Sądzenie cięższych przestępstw; administrowanie państwem; nadzór nad ustawami urzędników; powoływanie archontów i urzędników (kontrola)

• Skład- pierwotnie tylko arystokracja (Solon: obywatele I, II, III kl.majątkowej)

• Poł V w.p.n.e- utrata większości uprawnień

• URZĘDNICY

• Archonci- urząd powstał w wyniku stopniowego ograniczania władzy króla

• Kolegium 9 archontów => archont basileus (=król- funkcje kapł.) + archont polemarchos (f.wojsk.) + archont eponymos (spr. wewn.państwa) + 6 urzędników (=tesmotheci - sądownictwo I ustawodawstewo)

2. POLIS TYRANISTYCZNA

• Przyczyna tyranii - samowola arystokracji, wybitne jednostki przejmują władzę na drodze zamachu

• 621 r.p.n.e - Drakon i jego prawa => wczesna tyrania zniesiona przez reformy Solona

• 560- 527 r.p.n.e - Pizystrat (tyrania ale też korzystne reformy)

3. POLIS OLIGARCHICZA - VII/VI w.p.n.e, rządy najzamożniejszych, reakcja na tyranię

• Podstawy polis oligarchicznej- reformy Solona (podział na 4 klasy, nowe instytucje)

• WIELKA RADA (bule)- najważniejszy organ polis = 400czł., po 100 z każdej fyle: miała rozpatrywać wnioski ustawod., później też uprawnienia admin. i doradcze

• Archonci nadal najważniejsi (ich działalność kontrolowana przez Zgromadzenie)

• Nadal funkcjonował Aeropag; nowość : prawo do zawieszenia uchwały Eklezji

4. POLIS DEMOKRATYCZNA (demokracja ateńska)

• Podstawy polis demokratycznej utworzyły reformy Kleistenesa (archont w 508-507pne):

• Likwidacja 4 fyl plemiennych, zastąpienie ich 10 fylami terytorialnymi

• Każda fyla- podział na demy (10) na czele ze starostami, losowanymi na rok

• Podział polis ateńskiej na 3cz.: miasto, wybrzeże, centrum (każda cz. - podział na 10 dzielnic)

• Dalsza demokratyzacja- Temistokles z zakrojonym programem reform (po konflikcie gr-perskim, ok. 490 pne):

• Archonat - osoba z II kl. majątkowej

• Kandydaci na urzędy losowani

• Ograniczenie uprawnień archontów i Aeropagu

• INSTYTUCJE:

• EKKLEZJA (Zgromadzenie Ludowe) - każdy Ateńczyk od 20r.ż; 6tys. obywateli w obradach; 40 razy w roku; kompetencje administracyjne, sądownictwo, podatki, wybór urzędników; OSTRACYZM na zgromadzeniu

• RADA PIĘCIUSET (bule) - gł.organ administracji państwowej (500 osób po 50 z każdej fyle);

Członkowie- pełnoprawni obywatele 30 lat, kadencja rok (max2); czł wybierani na drodze losowania, następnie przeprowadzana dokimazja (badanie kwalifikacji kandydata); członkowie pobierają diety ze skarbu państwa; posiedzenia Ekklezji- co dzień z wyjątkiem świąt; sprawozdania z działalności; Ekklezja podzielona na 10 wydziałów, każdy sprawuje funkcje przez miesiąc ;
bule: władza ustawodawcza, wykonawcza (nadzór nad urzędnikami, finanse, polityka zagraniczna, sprawy armii i floty), obsadzanie urzędów z wyjątkiem urzędów wojskowych

• Archonci, od V w.p.n.e- STRATEGOWIE (urząd kolegialny 10 osób): z czasem polityka zagraniczna, sądownictwo w sprawach wojskowych

14.03.2011 - ZARZĄD PAŃSTWA W ŚREDNIOWIECZU i ISLAM

ISLAM - twórca Mahomet, po jego śmierci w 632 r. władzę przejęli jego krewni, tzw. KALIFOWIE

1. KALIF - następca posłańca Boga

• Pełnia władzy religijnej, strażnik dogmatu, potępianie herezji, władza na podstawie Koranu

• Na początku służby składa przysięgę posłuszeństwa; nie może być pozbawiony władzy z wyjątkiem abdykacji; wybiera następcę lub kilku kandydatów

• Władza świecka - dowództwo wojsku, rozdział łupów wojennych, mianowanie urzędników, sądownictwo

2. WEZYR - wybierany przez kalifa, urząd powstał w VIII w.

• Istniały 2 rodzaje wezyrów - pierwszy miał pełnię władzy z wyjątkiem mianowania następcy kalifa, drugi- władza wykonawcza i wojskowa

• Największe znaczenie od X w., później utrata znaczenia; funkcje wojskowe przejął EMIR (sułtan)

• Istniał też urząd sędziego, ministra poczty i BIURO SKARG I INSPEKCJI

3. ADMINISTRACJA CENTRALNA - rozbudowana w X w.

• Najwyższymi urzędami były ministerstwa (tzw. Dywany)

• Centralnym min. było ministerstwo dworu (dla Wschodu i Zachodu); każdemu z nich podlegały niższe urzędy finansowe

• Od 912 r.- podział na ministerstwo spraw wewnętrznych i finansów

• Urzędy mogli sprawować tylko muzułmanie

4. ADMINISTRACJA TERYTORIALNA - oparta na funkcji namiestnika (emira) o f. religijnych i zarządczych. Emir mógł podejmować działania militarne

• Podział na prowincje- dzieliły się one również na dywany

• Podstawowy obowiązek wszystkich mieszkańców - podatki, obowiązywało wszystkich prawo religijne

28.03.2011r. ADMINISTRACJA W CESARSTWIE KAROLIŃSKIM, PAŃSTWO NIEMIECKIE

CESARSTWO KAROLIŃSKIE - powstało w 751r. jako dziedzic państwa rzymskiego; pierwszy władca- Pepin Mały; następnie Karol Wielki (789-806); po jego śmierci (843) : Ludwik Pobożny, podział na 3 dzielnice

• Silna władza królewska, opracowywanie zasad dziedziczenia tronu (króla szukano wśród arystokracji jednego rodu); król: władza ust.,wyk, sądownicza i wojskowa, utrzymanie pokoju królewskiego

• Państwo było monarchią patrymonialną (rzeczą prywatnopr.)

Karol Wielki- wydał cykl kapitularzy (zawierały prawo zwyczajowe i stanowione), były to zapiski z obrad władcy z urzędnikami nad sprawami państwa- porządek wojska, polityka państwowa itp.

• Przywrócił zasadę składania przysięgi wierności przez urzędników

• Mniej istotne stały się wiece, zastąpiły je zgromadzenia nadworne (f.konsultacyjna) zwoływane 2x w roku przez króla: na wiosnę- badanie zdolności bojowej, przegląd wojsk; jesienne - badanie bieżących kwestii, przygotowanie tematyki do zebrania wiosennego (decyzje nie wiązały króla)

• Karol Wielki zajął się również budową aparatu urzędniczego : miejsce majordoma zajął seneszal, wzrosło też znaczenie kanclerza; sądy sprawował palaka; inni urzędnicy realizujący zadania agend państwowych

Administracja terytorialna w państwie karolińskim:

• Podstawową jednostką administracji lokalnej pozostało hrabstwo z hrabią na czele; hrabstwa obejmowały mniejsze okręgi (setnie/ wikariaty) => podział ten powstał za Merowingów, lecz upowszechnił go Karol Wielki

• Na terenach przygranicznych utworzono specjalne rodzaje hrabstw - marchie - na czele z margrabiami (mianował ich monarcha, posiadali większe kompetencje wojskowe)

• Na terenach podbitych tworzono większe jednostki, zwane województwami z wojewodami na czele

• Dla kontroli administracji terytorialnej Karol Wielki wprowadził instytucję wysłanników królewskich (missi ad hoc- do rozwiązania konkretnych problemów; missi dominici- na stałe funkcjonujący na danym terenie, za ich pośr. król badał, co się tam dzieje)

RZESZA

• W Niemczech dynastia Karolingów wymarła w 911 r., tron stał się elekcyjny, odrodziły się państwa szczepowe: Saksonia, Bawaria, Szwabia i Frankonia; W 919 r. tron objął Henryk I, później Otton I, II, II, a następnie władzę przejęła dynastia frankońska. XVI w.- podział Rzeszy na 9 okręgów

• Wzmocnienie władzy królewskiej nastąpiło za Ottona I (do 1180r.); król był jednocześnie cesarzem (elekcyjny spośród kandydatów danego rodu) => CESARZ = KRÓL (najwyższy dowódca wojskowy, gwarant ładu państwowego, zwierzchnik hierarchii lennej

• Zjazd nadworny (Hoftag) - centralny organ Rzeszy podejmujący decyzje o najważniejszych sprawach państwa (zwoływany przez króla; udział króla, wasali, ekspertów i innych; od 1180 r. uczestniczyli w nim wszyscy książęta terytorialni; w XIII w. przekształcił się w Reistag)

• Sejm Rzeszy składał się z kurii (S- decyzje o wojnie, pokoju, utworzeniu nowych jednostek teryt., ale nie o podatkach)

• Rada nadworna - organ królów niemieckich

URZĘDY NADWORNEwzorowane były na państwie karolińskim

• Pojawił się proces feudalizacji urzędów (szlachta, możni wynajmowali osoby pełniące za nich funkcje)

• Istniała kancelaria z arcykanclerzem (A= arcybiskup Moguncji) i w-ce kanclerzem, jednak nie była dobrze rozbudowana bo: 1) Rzesza nie miała wówczas stolicy 2) zmienność dynastii

• CESARSTWO NIEMIECKIE = konfederacja państw, które rządziły się same; przewaga na kontynencie w pierwszych 3 wiekach; następnie spór z papieżem; brak wł.centralnej = niemożność utworzenia silnego państwa

---